ارائه نظام معرفت شناسي اشراقي سهروردي در اثری جدید
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، دکتر مهدی عباس زاده، عضو هیأت علمی و مدیر گروه معرفت شناسی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه بوده که در آخرین پژوهش خود به معرفت شناسی سهرودی اشاره دارد. وی تا کنون بیش از چندین مقاله در بحث معرفت شناسی ارائه کرده و از سال 1390 عضو هیأت علمی پژوهشگاه است. "تاثیر ابن سینا بر فلسفه دنس اسکوتوس" عنوان اثری است که از وی در سال 1392منتشر شده است.
عباس زاده پس از اتمام "نظام معرفت شناسي اشراقي سهروردي"، به تحقیق درنظام معرفت شناسی مشائی مشغول است. وی در یادداشتی به تبیین تحقیق "نظام معرفت شناسي اشراقي سهروردي" پرداخته که متن کامل این یادداشت به شرح زیر است:
موضوع تحقیق، نظام معرفت شناسي شهاب الدّين سهروردي (شيخ اشراق) است. در اين اثر، كوشش بر اين است كه امكان نظام مندي- يا دست كم ارائة تصويري نظام مند از- معرفت شناسی سهروردي، مجموعاً با تکیه بر مجموعة مصنّفات او، شروح و تعلیقات شارحان متقدّم و متأخّر او و نهايتاً آثار منتقدان متقدّم و متاخّر او بررسي و اثبات شود. هم چنین نقد دیدگاه های معرفت شناختی سهروردی به ویژه از منظر صدرالمتألّهين و برخي از فلاسفة صدرايي و نوصدرایی از نظر دور نمانده است، ضمن این که دیدگاه های سهروردي شناسان يا متفکّران معاصری که به آراي او نظر داشته اند، مانند هانری کوربن و محققان معاصر ايراني، مطرح و بررسي شده است.
سهروردي پس از نقد نظام معرفت شناسيِ فلاسفة مشّاء و گذار از آن، مجموعة آراي فلسفي و معرفتي خود را بر مبناي عامل «اشراق» پايه ريزي مي كند. او به مدد اين عامل، در روياروييِ فكري با فلاسفة پيشين، مفاهيم فلسفي و معرفتيِ «نوري» (سطح شهودي و حضوري) را جايگزين مفاهيم فلسفي و معرفتيِ «ماهوي» (سطح مفهوميِ حصولي) نموده، احكام جديدي را بر آن‌ها مترتّب مي سازد و بدين سان، مجموعاً يك نظام نوآورانة فلسفي و معرفت شناختي را طرح ريزي مي كند.
بدين سان، فرضيّة تحقیق اين است كه معرفت شناسي سهروردي «نظام‌مند» است و يا دست كم مي تواند به نحوي نظام مند، كشف، تبيين و عرضه شود. توضيح اين كه: معرفت شناسي آن‌گاه نظام مند تلقّي مي شود كه بتواند اركان علم يا معرفت در ذيل ساختار معرفت شناسي، يعني فاعل معرفت يا عالِم (نفس)، خودِ علم يا معرفت، و متعلَّق معرفت يا معلوم، و نيز سنخيّت آن ها با يكديگر را به نحو عالمانه، مستدلّ و منسجم تبيين نمايد. هم چنين يك نظام معرفت شناسي بايد بتواند به مسائل اصلي معرفت شناسي بپردازد، مسائلي مانند چيستي معرفت، امکان معرفت و حلّ مسئلة شكاكيّت (و احتمالاً نسبيّت)، معيار معرفت، ابزارها و منابع معرفت، اقسام و مراتب معرفت، رابطة ذهن و عين و حلّ مشكل وجود ذهني، مرزها و حدود معرفت، بداهت و ملاك آن، يقين و حدّ نهايي آن، تأثير عوامل غيرمعرفتي بر معرفت، فرآیند تکوّن معرفت و ... گذشته از اين، يك نظام معرفت شناسي بايد دست كم به برخي از مسائل فرعي يا جديد و يا احياناً مرتبط با معرفت شناسي نيز توجه داشته و بتواند به نحو بالقوّه امكان پاسخ گويي به آن ها را داشته باشد، مباحثي مانند صدق و توجيه، تعريف و شرايط آن، امكان علم انسان به اذهان ديگر، امكان علم انسان به خدا، دلالت و ....، و بتواند موضع خود را در رويارويي با آن ها مشخص كند. بدين‌سان، مجموعة آراي معرفتي سهروردي براي اين‌كه نظام مند تلقّي شود، بايد بتواند به مدد عامل «اشراق»، مباحث پيش گفته را در يك دستگاه فكري فلسفي ارائه کند.
بر اساس این گزارش، نظام معرفت شناسي سهروردي با اين ويژگي ها از جهات مختلفي، مانند روش مندي، غايت مندي، شمول، انسجام، كاربردمندي و .... مجموعاً مطلوب ارزيابي مي شود، اگرچه اين امر به معناي نقدناپذيري آن نيست. به عبارت ديگر، اگرچه مجموعة آراي معرفتي او مي تواند يك نظام مطلوب را تشكيل دهد، اما محتواي آن قابل نقد و داراي نقاط قوّت و ضعفي است كه در ضمنِ اين تحقیق، به آن ها پرداخته شده است.
گفتنی است، پژوهش «نظام معرفت شناسي اشراقي سهروردي» به قلم دکتر مهدی عباس زاده به زودی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده و در اختیار علاقمندان قرار می گیرد./836/د102/ل