شهید کیست؟

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، شهید یکی از مقام های رفیعی است؛ که کسب آن توفیقی عظیم می طلبد. جایگاه شهادت، از جمله مقامات ویژه ای است که خدای متعال آن را نصیب بندگان خاص خویش می ­کند. در قرآن مجید، افرادی که در این جایگاه عالی قرار دارند بیان شده اند. وقتی از شهید و شهادت کلامی به میان می آید؛ بصورت ناخودآگاه ذهن به سمت و سوی فردی می رود که در معرکه جنگ، در راه خدا جان خویش را بذل کرده و در خون خویش می غلتد. اما در قرآن صحبت از "شهید"های دیگری نیز شده است؛ که شهید در معرکه جنگ یکی از اقسام آن­ها محسوب می شود. مومنان در دعاهای خویش مامورند که این گونه دعا کنند: خدایا ما را با شاهدان و شهدا بنویس(آل عمران 53) سوالی که مطرح می شود این است که این شهدا چه کسانی هستند که ما مأموریم دعا کنیم که با آنان باشیم.

شهید در قرآن

کلمه ش-هـ-د و مشتقات آن در صد و بیست و سه آیه­ از قرآن کریم با تعبیرات مختلفی همچون شهد، شهید، شهدا، شاهد، شاهدین، شهود و... به کار رفته است. این فراوانی کاربرد نشانه اهمیت این کلمه از نظر قرآن است. شهید در لغت از ریشه ش-هـ-د به معنی دیدن است. در کتاب مفردات راغب آمده است: به کسی که حاضر باشد و ببیند می گویند شاهد. چه با چشم سر ببیند چه با دیده دل نظاره کند. (مفردات ص: 466) با کاوش در لابلای آیات نورانی قرآن مجید، در می یابیم که قرآن این افراد را در ردیف شهدا قرار داده است:

خدای والا

اولین شهید، خودِ خدای متعال است که در قرآن خود را شهید می خواند. شهیدی که نگاهش دقیق بوده و بیننده ایست که همتا و مانندی ندارد. قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ شَهيدٌ عَلى‏ ما تَعْمَلُونَ (آل عمران98) در تفسیر شریف مجمع البیان درباره این آیه آمده است: يعنى خداوند اعمال شما را حفظ مي­ كند و آنها را شماره مي­ نمايد تا پاداش آنها را به شما باز گرداند. در جای دیگر می فرماید: خدا از آنچه در قلب شما می گذرد نیز آگاه است. و يُشْهِدُ اللَّهَ عَلى‏ ما في‏ قَلْبِهِ (بقره 204) و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه مى‏گيرند. در شان نزول این آیه آورده اند که یکی از منافقان به نام اخنس بن شریق به خدمت پیامبر آمد و منافقانه اظهار اسلام نمود در حالی که خدا شاهد در درون او بود که اظهار اسلامش از مرزهای ظاهر تجاوز نمی کند و توخالی است. او بعد از اسلام برخی مزارع مسلمانان و دام های آنان را به آتش کشید. خدای والا نیز درون او را بر پیامبر آشکار کرد.

شهادتی بهتر و بالاتر از شهادت خود خدا نیست

قُلْ أَيُّ شَيْ‏ءٍ أَكْبَرُ شَهادَةً قُلِ اللَّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ (انعام19) در این آیه خداوند رسول گرامی خود را دستور مى‏دهد كه از مشركين بپرسد چه چيزى در مساله شهادت بزرگتر از هر چيزی است؟ سپس می فرماید: خدایی که شهید است بین پیامبر و بین مشرکان. نیز در داستان حضرت عیسی (ع) خدا از ایشان می پرسد: آیا تو به مسیحیان گفته ای که تو و مادرت را به خدایی بگیرند؟ عیسی(ع) می فرماید: خیر من هر چیزی را که تو امر نموده بودی به آنان رساندم و أَنْتَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهيدٌ ( مائده 117) تو بر هر چیزی گواه هستی.

فرشتگان

در آیات متعددی تصریح شده که فرشتگان الهی نیز در ردیف شهدا هستند. در سوره نسا می­فرماید ملائکه در ردیف شهدا هستند: لكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِما أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَ الْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ‏ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ شَهيداً (نسا 166) در دعای کمیل امیر بیان همین مطلب را در عبارات دعا آورده است؛ آن جایی که می فرماید: و جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلَيَّ مَعَ جَوَارِحِي یعنی خدایا تو آن ها را شاهد بر همه اعضای من قرار داده ای. فرشتگان اعمال ما را می بینند و آن ها را ثبت و ضبط می کنند. این همان معنای شهید بودن آن هاست؛ که نظاره گر بر اعمال ما هستند. در جای دیگر در اوصاف قیامت می فرماید: وَ جاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهيدٌ (21 ق) هر كسى در آن روز مى‏آيد در حالى كه سوق دهنده‏اى و شاهدى با اوست، در تفسیر شریف المیزان درباره این آیه آمده است که مقصود از شاهدان ملائکه هستند.

انبیای الهی

پیامبران الهی هم در آیات فراوانی از قرآن، در زمره شهدا به شمار می روند. خدای متعال پیامبر هر امتی را شهید بر آن امت و پیامبر گرامی اسلام(ص) را، شهید بر تمامی امت ها قرار داده است. وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهيداً ( بقره 143)  یا در باره پیامبر خاتم (ص) می فرماید: فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى‏ هؤُلاءِ شَهيداً (41 نسا) برای هر امتی شهیدی خواهد بود و تو را به عنوان شهید بر همه امت ها قرار می دهیم. پیامبر اکرم (ص) شهید بر امت خویش نیز خواهد بود. ( احزاب 45)

انسانهای عادل

یکی دیگر از گونه های شهادت، شهادت انسان های عادل است. انسان عادلی که در دادگاه ها شهادت می دهد به عنوان شهید قلمداد شده است. فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ (نسا 15) یا در معاملات خداوند دستور می دهد که 2 نفر را به عنوان شهید در نظر بگیریم. آن دو نفر شهید بر معامله باشند و داد و ستد را ببینند. واسْتَشْهِدُوا شَهيدَيْنِ مِنْ رِجالِكُم‏ (بقره 282)

اعضا و جوارح

یکی دیگر از شهدای قرآنی، اعضا و جوارح بدن انسان است که اعمال و رفتار و کردارهای او را در دنیا انجام داده است. اعضای بدن، روز قیامت بر اعمالی که انجام داده اند گواهی می دهند. به تعبیر قرآن يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَيْديهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ (نور 24) در روز قیامت زبان­ها و دست­ها و پاها بر علیه انسان گواهی می دهند. در سوره فصلت آیه بیستم می فرماید گوش ها و پوست ها نیز علیه انسان شهادت می دهند.

شهدای در راه خدا

اما ششمین دسته از شهدا همان مجاهدانی هستند که در راه خدا، جان خویشتن را نثار می کنند و در خونشان می غلتند. و گمان نبرید کسانی که در راه خدا کشته شدند مرده اند؛ بلکه آن ها زنده هستند و نزد پروردگارشان روزی می خورند.(آل عمران 169-170)

اما جای یک سال باقی می ماند: چرا به کسانی که در راه خدا بذل جان می کنند اطلاق شهید می شود؟ در پاسخ باید گفت به آنان شهید می گویند زیرا ملائکه را می بینند که به آنها عرض تبریک می کنند و می گویند نترسید و ناامید نباشید شما را به بهشت بشارت می دهیم. در سوره فصلت می فرماید: إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ‏ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي‏ كُنْتُمْ تُوعَدُونَ (فصلت 30 ) همانا کسانی که گفتند خدای ما الله است و استقامت کردند، ملائک بر آن ها نازل می شوند (و می گویند) آگاه باشید ، نترسید، نگران نباشید و بشارت باد شما را به بهشتی که وعده داده شده اید.

یا ممکن است به آن ها شهید بگویند بدین علت که در لحظه شهادت، نعمت هایی را که برایشان مهیا شده می بینند. یا اینکه چون روح آن ها در کنار خدای متعال همه چیز را می بیند و شاهد و ناظر بر همه هستند؛ به عنوان شهید تلقی شده اند./۸۴۱/ی۷۰۳/س

مهدی عباسی