دوره شیخ شنوانی؛ جدال علمای الازهر پیرامون حلیت یا حرمت ذبیحه اهل کتاب

خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: در پنجمین شماره از «رهبران الازهر مصر» به معرّفی سه تن دیگر از رهبران الازهر و جدال فقهی علمای موافق و مخالف حلیت ذبیحه اهل کتاب خواهیم پرداخت.

13. شیخ محمد الشنواني
محمد بن على بن منصور الشنواني سیزدهمین شیخ الازهر مصر و از فرقه شافعیه بود که به ریاست این دانشگاه انتخاب شد.
وی دروس متداول دینی نظیر ادبیات عرب، تفسیر، کلام، اصول و فقه، تاریخ و منطق را در نزد اساتید مطرح الازهر فرا گرفت.
در مورد شنوانی گفته شده که وی پس از تدریس، لباس‌های خود را تغییر داده و به نظافت مسجد و تعمیر آن روی می‌آورد و مردم را به نظافت مساجد توصیه کرده و می‌گفت نظافت مساجد در شریعت اسلامی بسیار سفارش شده است.
شنوانی همواره مشغول تعلیم و تعلّم و تدریس علوم دینی به طلبه‌ها بود. بسیاری از علما و شخصیت‌های دینی آن زمان در زمره شاگردان وی بودند. شنوانی در ریاضیات، علوم عقلی و کلامی تبحر ویژه‌ای داشت.

ریاست الازهر
شیخ شنوانی به دستور محمد علی پاشا حاکم وقت عثمانی به ریاست دانشگاه الازهر انتخاب شد. هرچند که برخی شخصیت‌ها همچون محمد العروسی از بزرگان الازهر با انتخاب شنوانی به ریاست الازهر مخالف بودند اما حاکم عثمانی به دلیل علاقه ویژه به زهد و تواضع شنوانی، وی را به ریاست این دانشگاه برگزید.
می‌گویند پس از وفات شیخ الشرقاوی، تمامی نگاه‌ها به سمت شنوانی متمایل شد و محمد علی پاشا نیز به قاضی مصر دستور داد که با تشکیل جلسه، شخصی به دور از شبهه را برای ریاست انتخاب کنند. با انتخاب شنوانی موجی از اعتراض‌ها از سوی علمای الازهر برپا شد اما این اولین باری بود که با دخالت مستقیم حاکم وقت، شیخ الازهر انتخاب شد.

تالیفات
برخی آثار وی به شرح ذیل است:
1.حاشیه بر «شرح جوهرة التوحید» در علم توحید
2.حاشیه بر مختصر بخاری تالیف ابن ابی حمزه
3.حاشیه بر سمرقندیه در علم بلاغت
4.حاشیه بر عضدیه در آداب بحث علمی

14.شیخ محمد العروسی
محمد بن أحمد بن موسى بن داود العروسي چهاردهمین شیخ الازهر، شافعی مذهب و از تاثیر گذار ترین شخصیت‌های دینی الازهر مصر است.
پدر عروسی از مشایخ الازهر بود و وی در خانواده‌ای علمی رشد و پرورش یافت. در کودکی علوم قرآنی را فرا گرفت و آیات الهی را حفظ کرد. دروس مقدماتی را نزد پدرش فراگرفت و سپس به توصیه پدر وارد الازهر شد.
عروسی ادبیات عرب، اصول فقه، کلام، تفسیر، تاریخ اسلام، منطق و سایر علوم دینی را به سرعت فراگرفت و در زمره مدرّسان زبردست الازهر درآمد. وی از ابتدای صبح تا اذان مغرب مشغول تدریس متون دینی به طلاب بود و حلقه درسی وی مملو از شاگردان علاقه‌مند به علوم دینی بود.

ریاست الازهر
پس از وفات شیخ شنوانی، به اجماع علمای الازهر شیخ العروسی به ریاست الازهر رسید و دوازده سال هدایت و مدیریت این دانشگاه را برعهده داشت. در تمام طول ریاست، از درس و بحث غافل نماند و همواره به تدریس مشغول بود.

حلیت یا حرمت ذبیحه اهل کتاب
در دوران ریاست شیخ العروسی فتوای حرمت مصرف گوشت ذبح شده حیوانات به دست اهل کتاب به مساله‌ای بحرانی تبدیل شد و اختلافات فراوانی را به همراه آورد. می‌گویند شیخ ابراهیم مالکی معروف به ابراهیم پاشا در درس فقه اعلام کرد که «ذبح اهل کتاب در حکم مردار است و مصرف چنین گوشت‌هایی جایز نیست» این سخنان به سرعت در میان اهل علم منتشر شده و اختلافات فراوانی را به همراه آورد. حاکم وقت با تشکیل جلسه‌ای متشکل از بزرگان خواستار بررسی این مساله شد.
شیخ العروسی با حضور در مجلس و بیان آنکه شیخ علی المیلی (صاحب فتوای حرمت) از بزرگان اهل علم است و صلاح بر این است که علما در مجلس علمی به نقد و بررسی این فتوا بپردازند، از ادامه بحث در محضر حاکم خودداری کرد.
روز بعد علما از شیخ علی المیلی درخواست کردند تا برای بررسی و نقد این فتوا در نشست اختصاصی علما حضور یابد اما وی از این امر سر باز زده و حاضر به شرکت در نشست علمی نشد. علما به درب منزل شیخ علی رفته اما دیدند که وی به مکان نامعلومی متواری شده و پنهان شده است. در این هنگام علما فتوا دادند که ذبح شرعی اهل کتاب صحیح بوده و قابل استفاده است.
از شیخ العروسی تالیف چندانی ثبت نشده و وی به تدریس و تصحیح برخی کتب اکتفا کرده است.

15.شیخ احمد الدمهوجی
أحمد زين علي بن أحمد الدمهوجي پانزدهمین شیخ الازهر مصر و شافعی مذهب است که به ریاست این دانشگاه نائل آمد.
در کودکی قرآن کریم را حفظ کرده و برخی علوم مقدماتی را فراگرفت و سپس برای تکمیل دروس دینی خود راهی قاهره شد و با حضور در الازهر به تحصیل فقه، اصول، کلام، تفسیر، منطق، تاریخ و ... پرداخت تا آنجا که اجازه نقل حدیث به وی داده شد.

ریاست الازهر
پس از وفات شیخ العروسی، به مدت شش ماه الازهر متولّی نداشت تا سرانجام با تصمیم علما و تایید محمد علی پاشا حاکم وقت، شیخ دمهوجی به ریاست الازهر رسید. نظر به اینکه در دوران کهولت سن این منصب به وی تنفیذ شد، دو تن از عالمان الازهر نماینده شیخ دمهوجی در رسیدگی به امور دینی و مدیریتی شدند.
با آنکه شیخ دمهوجی ریاست دانشگاهی سیاسی را برعهده گرفت اما هیچگاه در مساله سیاست به طور مستقیم دخالت نکرد.
از وی تالیفاتی نیز به جا نمانده است./981/ب921/ک