ضرورت بازنگری در برخی از متون حوزوی/ حوزه علمیه تاثیرگذارترین مرکز در ارتقای سطح اعتقادی مردم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در استان مرکزی، روش آموزشی یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین روش ها در ارتقای سطح آگاهی متقاضیان آموزش در متون مختلف است؛ از اینرو بررسی شیوه ها و متون آموزشی در تمامی سطوح به ویژه در حوزه های علمیه و مدارس حوزوی به عنوان تاثیرگذارترین مراکز در ارتقای سطح اعتقادی مردم یکی از الزاماتی است که باید مورد توجه مسؤولان ذیربط قرار بگیرد.
با توجه به نقش مهم متون و روش آموزشی در حوزه های علمیه در جذب طلاب به این مراکز باید موانع، کاستی ها، نقاط مثبت و منفی احتمالی در این متون و شیوه های آموزشی از سوی کارشناسان متخصص مورد ارزیابی قرار بگیرد تا با رفع موانع، ارتقای نقاط مثبت و پوشش کاستی ها، هم طلاب با انگیزه بیشتری جذب این مراکز شوند و هم اینکه مردم راحت تر بتوانند در مورد مسائل شرعی و اعتقادیشان با این مراکز و طلاب ارتباط برقرار کنند.
در همین راستا و در خصوص بررسی وضعیت متون و روش آموزشی در حوزه علمیه برآن شدیم تا با حجت الاسلام صفر قربانپور، مدیر کل تبلیغات اسلامی استان مرکزی گفت و گویی را حول این محور انجام دهیم که در ذیل می آید.
رسا- اگر درباره تاریخچه و روند تغییر و تحول متون حوزه اطلاع دارید برای ما بیان کنید؟
راجع به مابحث مرتبط با حوزه های علمیه اعم از مدارس درسی و روش های نظری براساس آنچه که به ذهنم می آید توضیح می دهم. در واقع نسبت به اصل تغییر و تحول در روش های آموزشی یا موارد مربوط به متون درسی آنچه واقعیت است این است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وقتی مباحث مربوط به رتبه بندی تحصیلات حوزوی مطرح شد از همان زمان مباحث تحول در متون آموزشی و رتبه بندی مباحث نیز مطرح شد.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی رتبه بندی های درسی که امروزه در حوزه ها مطرح است در شرایط متعارف سطوح را به ده پایه تقسیم کردند ومدارج علمی 4 سطح که الان هست به این کیفیت فعلی قبل از انقلاب نبود و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که حوزه ها با شرایط جدید تحصیلاتی شروع به کار کردند و مباحث قبلی که قبل از انقلاب صحبت از این بود که اگر درجه بندی رتبه ها صورت بگیرد نظام طاغوت از آن سواستفاده می کند برطرف شد.
بعد از انقلاب اسلامی در حوزه علمیه این موضوع مطرح شد که در حوزه های علمیه باید به یک دسته بندی و سطح بندی در باب آنچه به سمت و سوی درجه بندی برود برسند، به این معنی که با متون درسی حوزوی افراد دارای مدارج علمی شوند و بعد از انقلاب که اشتغالاتی برای روحانیون آقا در دستگاه های اجرایی ایجاد شده بود افراد با توجه به پرداخت ها، موقعیت و سمت های ایجاد شده نیازمند این درجه بندی و رتبه بندی بودند که این امر منجر شد سطح بندی 4 گانه مدارج علمی در حوزه های علمیه اتفاق افتد.
سطح 3 و 4 کاملا موضوع را با دروسی که در حوزه علمیه به عنوان خارج از دروس سطح خوانده می شود تقیسیم بندی را به سمت کارشناسی ارشد و دکترا می برد و دو سطح پایین دیپلم را دارند و سطح دو را به کارشناسی ارجاع دادند.
رسا- امروزه حوزه علمیه در تحول متون درسی طلاب باید دست به چه اقداماتی بزند؟
به طور قاطع باید در بعضی از متون درسی حوزه بازنگری شود چرا که در بعضی از متون و یا دروس فقهی یا در بحث های اصولی و فقهی مواردی است مثل بحث های مربوط به خرید و فروش بردگان و بندگان که در واقع امروزه دیگر این مباحث وجود ندارد و یا آنچنان مانند گذشته در جوامع دیده نمی شوند و در واقع اگر تحولی در آنها ایجاد شود به نوعی نوآوری است؛ البته اصل قصه واقعیت است و آن موارد حکمی از احکام اسلام هستند که ریزه کاری های فراوانی نیز دارند و در دوره معصومین نیز روایات فراوانی در این باره وجود دارد؛ ولی امروزه چون مصداق خارجی ندارند برای همه ضروری نیستند پس باید این بحث ها بازنگری شوند. البته در این بازنگری ها ممکن است برخی از مصادیق که ضرورت بالفعل ندارند حذف شوند و مباحث ضروری امروزه وارد این متون شوند.
یکی دیگر از اقداماتی که در این بخش ضروری به نظر می رسد، روان کردن متون حوزوی به گونه ای است که ضرر به اصل مبانی دروس نزند؛ چرا که گاهی متونی به قصد آسانتر و روان تر شدن نوشته می شوند ولی ضعف متن و ضعف ادبیات می یابند و به ادبیاتشان ضرر می خورد؛ طبیعتا روان سازی ضرورت است یعنی عبارات را به نوع عبارات روان و آسان امروزی و البته با استحکام متن تبدیل کردند ضرورت دارد.
امروزه بعضی از مصادیق فضای جدیدی را ایجاد کرده اند و چون قبلا تدوین نشده و یا افراد با آن مواجه نبودند متون قدیم دروس حوزوی از اینها یا خالی است یا به حداقل هایی در مورد آنها بسنده شده است، مباحثی مربوط به ریزه کارهای هنر، موسیقی و فضای مجازی؛ از این رو با توجه به اینکه در جوامع امروزی مصادیق دیگری افزایش یافته پس متونی باید برای اینها ایجاد شود مثل مباحث پزشکی مثل جریانات باروری و ناباروری، نانو، فضای مجازی و .. باید متونی مرتبط با این مباحث نیزتدوین شود گرچه تطبیق با احکام کلی و اجتهاد نیز برای آنها وجود دارد ولی برای روان سازی باید فرمول درسی برایشان تعریف شود حتی در مورد مباحث اقتصادی که امروز در دنیا مطرح است باید متون درسی تدوین شود آن هم بگونه ای که تطبیق با احکام الهی و آیات و روایات را نیز داشته باشند.
.jpg)
رسا- به نظر شما موانع تغییر و تحول در متون آموزشی حوزه چیست؟
اصل نگاه و دیدگاه سنتی است که مقاومتی ممکن است در بعضی از چهره های سنتی حوزوی وجود داشته باشد البته این مقاومت از قبل هم بوده و امروز هم شاید مقاومت وجود داشته باشد که برخی از چهره های حوزوی معتقدند اگر به متون حوزوی درسی دستی زده شود و یا تغییر و تحولی در آنها ایجاد شود ممکن است استحکام آن دروس بشکند و طلبه ها خیلی علمی، فنی و اجتهادی بار نیایند و یا این مباحث دستخوش جریاناتی شود.
به هرحال یکسری مقاومت حاکی از جریان سنتی است که معتقدند اگر ما براساس همان مبانی متون قدیم حرکت کنیم ممکن است برای اجتهاد پروری روحیه بهتری وجود داشته باشد و این نگاه وجود دارد که اگر متون دستخوش حوادث جزئی شود واقعا دچار آسیب شوند ولی این نگاه یک دیدگاه کلا مقاومتی است و امکان دارد اساتید متخصص امروزه با هدف تدوین متون درسی مورد نیاز اما با استحکام قوی حوزوی این کار را انجام بدهند آن هم به گونه ای که هم تحول باشد و هم استحکام آن مباحث و دروس حفظ شود.
یکی دیگر از موانع عدم ارتباط کافی بدنه متون ساز حوزه با فضاهای موجود دنیای امروز است یعنی مقداری باید با شرایط جدید، ارتباطات عملی ایجاد شود که نیازمندی ها احساس شود و اگر با این ارتباطات نیازمندی ها احساس شوند می تواند با کارآمدی فنی به متون برنامه ای تبدیل شوند.
البته اگر نگاهی به گذشته داشته باشیم متوجه می شویم امام راحل متونی را در دسته بندی احکام تنظیم کردند که به عنوان متون درسی مورد استفاده قرار گرفت، پس وقتی با فضاهای موجود نزدیک باشید براساس نیارمندی ها متون را دسته بندی می کنید، در واقع باید گفت اگر قرار است متون فعلی تبدیل به فرمول درسی شوند فرمول خاص خودش را می خواهد و خوشبختانه الان افرادی با قلم شیوا و روان بدنبال ایجاد این قضایا هستند که متون قابل ملاحظه ای را تدوین کنند.
در واقع و به تعبیر دیگری باید گفت: نیازمندی سنجی امروز کامل نیست و اگر این نیازمندی به زوایای گوناگون دیده شود متون قابل توجهی در حوزه تدوین می شود همانطور که وقتی حوزه های خواهران رشد کرد دسته بندی های جدیدی در آنها رخ داد.
رسا- نقاط ضعف روش آموزش در حوزه را بیان کنید؟ حضرت عالی چه راهکاری را پیشنهاد می دهید؟
اولا از این طرف نسبت به مبانی آموزشی متون حوزوی و روش حوزوی باید تاکید داشته باشم اولیه ترین مورد در آنجا اصل رفتن به سمت متون حقایقی و واقعی است این روش اساسش با انگیزه به دست آوردن حقایق احکام الهی، علمی و فقهی انجام می گیرد و باید یادآور کنم ممکن است هرچه احکام با انگیزه عالی و اخلاص باشد اما اگر در روند کار ضعف باشد آنطور که باید و شاید آن کار انجام نشود.
بخشی از این ضعف ها می تواند این باشد که گاهی بعضی از موقعیت های تدریسی در روند آموزش حوزوی نظری صرف است یعنی در واقع در متون با جزئیات فراوان کار انجام می گیرد اما صرفا مباحث مربوط به جریانات تحلیل علمی و نظری است و ممکن است مباحثی که وقت زیادی برای آنها گرفته شود در بیرون عملیات کاربردی کمتری را داشته باشند یا تطبیق بین جریان عملی و نظری ممکن با مقداری فاصله باشد که این فاصله را باید با روش مندی تدریس در حوزه علمیه رفع کرد، به طور مثال وقتی قرار است کار تبلیغی صورت بگیرد نیازمند یکسر کارهای دیگر است.
مثل اینکه یک مورد کار را با روش اصول مدون انجام می دهیم ولی برای پیاده کردن نیازمند کارهای دیگری هستیم پس بخشی از امور عملی باید به متون درسی ورود یابد و بخشی از امور هم باید افراد از داخل حوزه عملیات اجراییش را داشته باشند تا هم برای خودشان ملموس باشد و هم جامعه بهره بیشتری از آن مباحث بگیرند و این نیازمند تعامل بین حوزه و دانشگاه، حوزه و بانک ها، حوزه و مباحث اقتصادی، حوزه و صنایع فرهنگ عمومی و مذهبی است و باید بین آنها عملیات اجرایی باشد و تطبیق روش انجام دهند.
در واقع وقتی این تعامل باشد و حوزه در کنار این نهادها و مباحث عملا قرار بگیرد قانون ایجاد می شود به طور مثال در مباحث مربوط به وام ها در حوزه ها مباحثی مطرح است که با آنچه در بیرون وجود دارد تفاوت دارد و رفع این مشکلات نیازمند برقراری تعامل بیشتر است تا نقدهایی که در رابطه با این مباحث وجود دارد رفع شوند و این یک ضرورت است.
رسا- نقاط مثبت مراکز علمی غیر حوزوی در دو ساحت متن و روش را بیان فرمایید؟
انگیزه موضوع قابل ملاحظه ای است و خوشبختانه نقاط مثبت زیادی در حوزه های علمیه و مراکز علمی غیر حوزوی وجود دارد، یکی از اهدافی که بعضی از افراد برای ورود به حوزه های علمیه دارند این است که بخش هایی از دروس حوزوی را پشت سر بگذارند و اشتغالاتی برایشان ایجاد شود اما بدنه حوزوی این نیست دروس متعدد حوزوی که مربوط به درس های فقهی و اصولی است پر از کارهای علمی و عملی و مباحثات است که نقطه ارزشمندی است و اگر ادامه یابد و به سمت دانشگاه ها برود می توان گفت آثار فراوانی برای آن وجود دارد.
یکی از نقاط قوت مراکز غیر حوزوی موضوع جریان پژوهشی بودنشان است یعنی کار را به مصادیق آزمایشگاهی نزدیک کردند البته در حوزه ها مباحث پژوهشی وجود دارد اما کارهای آزمایشی به تناسب متون درسی نیست شاید هم مصداق ندارد ولی قابل عمل است. عملا اقدامات پژوهشگاهی در حوزه ها کمتر است البته کارهایی را از طریق عینی و پژوهشی پیش می برند که ای کاش این روش با تعهدات مکتبی آمیخته شود یعنی از سوی حوزه ها به سوی مراکز علمی غیر حوزوی و از سوی این مراکز به سمت و سوی حوزه های علمیه سوق یابند تا کارها بهتر با هم انجام شود.
.jpg)
رسا- اگر امکان دارد به پیامدهای ضعف متون و روشها در حوزه هم اشاره کنید؟
شاید یکی از نقاط ضعف را جریان نهضت ترجمه باید در حوزه ها نام برد یعنی متون اصالتش با جریانات حاکمیت مبانی اعتقادی نیست البته منظور از مبانی اعتقادی صرفا مباحث مربوط به قرآن و کلام وحی نیست بلکه منظور با اصل نظام خلقت و آفرینش است معمولا در حوزه های علمیه نهضت ترجمه که غیر از متون اسلامی درآن دخالت کرده باشد وجود ندارد مگر در فلسفه.
محسناتی از هر دو طرف در مراکز علمی حوزوی و غیرحوزوی وجود دارد اما یکی از کارهای ارزشمند و خوب این است که حوزه و دانشگاه با هم نزدیک شوند و با هم نزدیکی و ارتباط فیزیکی کاری داشته باشند، مثلا برای حل مسائل اقتصادی اجتماعی کشور کنارهم اقدام کنند که این هر دو نظام را کارآمد می کند.
دیگر اینکه در تدوین متون باید با هم نزدیک شوند در اصل در مباحثی همچون تدوین و نشر کار علمی بزرگ را با کنار هم قرار گرفتند رقم بزنند و متون را منطقی و اعتقادی و اسلامی تدوین کنند که این کار بزرگی است که اگر مشترک شود بسیاری از نقدهایی که از راه دور وارد می شود کم خواهد شد، دیگر اینکه استفاده از نقاط قوت دو طرف است که می تواند در روش ها، دراصل متون و درموقعیت های عملیاتی برای رفع نیازمندی جامعه اسلامی تقریب ایجاد کند./403/842/ب1