رضایت نسبت به فعل مرتبه ای پایین تر از نیت است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام والمسلمین حمید درایتی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان، ظهر امروز در پانزدهمین جلسه تفسیر خود با موضوع انسان شناسی در مدرسه علمیه آیت الله خویی(ره)، در ادامه روایات دال بر عقاب نسبت به نیت شرّ گفت: به نظر می رسد که باید روایات رضایت را به تفصیل بیشتری بررسی کنیم چون نکاتی دارد که در بحث، مفید است.
وی با اشاره به روایتی از پیامبر(ص) در کتاب امر به معروف و نهی از منکر وسائل که می فرماید: « مَنْ شَهِدَ أَمْراً فَكَرِهَهُ كَانَ كَمَنْ غَابَ عَنْهُ وَ مَنْ غَابَ عَنْ أَمْرٍ فَرَضِيَهُ كَانَ كَمَنْ شَهِدَهُ» افزود: این روایتی موثق و عام(در حوزه ثواب و عقاب) است که تأکید دارد اگر مثلا کسی در جنگ حاضر باشد ولی راضی به جنگ نباشد مثل این است که جهاد نکرده است و ثواب جهاد برای او نوشته نمی شود و نیز در جانب شر.
حجت الاسلام والمسلمین درایتی در ادامه به روایتی صحیح از عیون اخبار الرضا اشاره و خاطرنشان کرد: در این روایت از امام رضا(ع) سؤال می شود: «يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي حَدِيثٍ رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ ع- قَالَ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ- قَتَلَ ذَرَارِيَّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ ع بِفِعَالِ آبَائِهَا. فَقَالَ ع هُوَ كَذَلِكَ. فَقُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى مَا مَعْنَاهُ؟. قَالَ صَدَقَ اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَقْوَالِهِ وَ لَكِنْ ذَرَارِيُّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ ع- يَرْضَوْنَ بِفِعَالِ آبَائِهِمْ وَ يَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِيَ شَيْئاً كَانَ كَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ بِالْمَشْرِقِ فَرَضِيَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ بِالْمَغْرِبِ لَكَانَ الرَّاضِي عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَرِيكَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا يَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ ع إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ الْحَدِيثَ».؟؟؟؟
استاد سطح عالی حوزه علمیه در تبیین دلالت روایت ادامه داد: روایت می گوید ذریه قاتلین امام حسین(ع) به جرم فعل قتل مواخذه می شوند نه به جرم نیت قتل؛ یعنی با توجه به عبارت «کان کمن اتاه» مجازاتشان کمتر از مجازات قتل نیست؛ بر خلاف روایات نیت که گفتیم امکان دارد فرد در حد نیت شر مواخذه شود و نه در حد انجام خود عمل.
وی با اشاره به روایت صحیح دیگری که می فرماید: « عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ لِأَيِّ عِلَّةٍ أَغْرَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الدُّنْيَا كُلَّهَا فِي زَمَنِ نُوحٍ ع- وَ فِيهِمُ الْأَطْفَالُ وَ مَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ فَقَالَ مَا كَانَ فِيهِمُ الْأَطْفَالُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْقَمَ أَصْلَابَ قَوْمِ نُوحٍ- وَ أَرْحَامَ نِسَائِهِمْ أَرْبَعِينَ عَاماً فَانْقَطَعَ نَسْلُهُمْ فَغَرِقُوا وَ لَا طِفْلَ فِيهِمْ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُهْلِكَ بِعَذَابِهِ مَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ وَ أَمَّا الْبَاقُونَ مِنْ قَوْمِ نُوحٍ ع- فَأُغْرِقُوا بِتَكْذِيبِهِمْ لِنَبِيِّ اللَّهِ نُوحٍ ع- وَ سَائِرُهُمْ أُغْرِقُوا بِرِضَاهُمْ بِتَكْذِيبِ الْمُكَذِّبِينَ وَ مَنْ غَابَ عَنْ أَمْرٍ فَرَضِيَ بِهِ كَانَ كَمَنْ شَاهَدَهُ وَ أَتَاهُ، ابراز کرد: فراز انتهای این روایت که عام در حوزه ثواب و عذاب است، اشاره می کند که شاهد بودن، صرف مشاهده نیست بلکه به معنای اتیان و انجام است. شیخ حر نیز در عنوان باب گفت وقتی ظلمی را می شنوید باید در دل انکار کنید تا شریک نشوید و این امر واجب است.
حجت الاسلام والمسلمین درایتی با اشاره به روایت معتبری که می فرماید: «لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَمْ يُحِبُّوا أَنْ يَكُونُوا شَهِدُوا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص- لَكَانُوا مِنْ أَهْلِ النَّارِ» افزود: روایت می گوید گر دوست نداشته باشید که در تمام مراتب کاری پیامبر(ص) باشید، اهل جهنم هستید؛ یعنی باید حب به خیر داشته باشید بر خلاف روایات قبل که می گفت اگر راضی به خلاف باشد عقاب دارد.
استاد حوزه علمیه در نتیجه گیری بحث یادآور شد: روایات رضایت خیلی صریح بود و حال این سؤال مطرح می شود که آیا رضایت با نیت، تساوی دارند یا خیر؟ از یک منظر، رضایت، مرتبه ای پایین تر از نیت است اما در موارد رضایت، جرمی در خارج تحقق یافته است ولو که رضایت ما دخلی در تحقق فعل نداشته باشد؛ در حالی که در موارد نیت فعل، اصلا جرمی اتفاق نیفتاده است./202/930/ب1