میقات حج به پله صدم رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مجله علمی ترویجی میقات حج که به صاحب امتیازی نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و مدیر مسؤولی سیدعلی قاضی عسکر منتشر می‌شود در جدیدترین شماره خود با سرپرست حجاج ایرانی درباره چگونگي حج سال 96، تعطيلي حج ايرانيان در سال 95، پيگيري فاجعه منا، تاريخچه فصلنامه و پژوهش هاي حج و زيارت، از ايده ها و آرزوها تا به ثمرنشستن آنها گفتگو کرده است.
در یکصدمین شماره این مجله مقالات اذن ولی در حجّ صبی (کودک) ممیز، بررسی فقهی احراز عمل نایب در حج، حج و ارتقای سرمایة اجتماعی جهان اسلام، اماکن منسوب به امام علی علیه السلام در حجاز، توصیف و بررسی مسجد و مزار عبدالله ابن عباس در طائف، زیارت در دائرة المعارف اسلام، بررسی وضعیت اسکان حجاج در دوره‌های قاجار و پهلوی و حج‌گزاری ایرانیان در دورة افشاریه و زندیه به چشم می‌خورد.
چکیده مقالات منتشر شده این شماره مجله میقات حج در ادامه آورده شده است؛
اذن ولی در حجّ صبی (کودک) ممیز
احمد صابری مجد
چکیده: در حج صبی ممیز می‌توان به سه مسئله که با یکدیگر ارتباط دارند، اشاره کرد؛ یکی مسئله صحت و عدم صحت حج است‌که به نظر می‌رسد حج صبی، هم صحیح و هم مشروع است؛ دیگری مسئله اِجزاء و عدم اجزای حج صبی از حجة الاسلام است که به دلیل وجود روایات، مجزی نیست؛ مسئله سوم نیز که اهمیت دارد، اشتراط یا عدم اشتراط اذن ولی است.
مشهور فقها اذن ولی را شرط دانسته‌اند و برای اثبات آن به دو دلیل تمسک کرده‌اند؛ اولین دلیل آنها این است‌که عبادات، توقیفی هستند و از شرع تلقی می‌شوند، و در جایی‌که در صحت عبادتی شک شود، باید به قدر متیقن اکتفا کرد و قدر متیقن، اعتبار اذن ولیّ در حج صبی ممیز است؛ دومین دلیل مشهور این است‌که لازمه حج، تصرف در مال است و صبی نمی‌تواند بدون اذن ولی، در اموالش تصرف کند. بنابراین، اگر اذن ولی در حج صبی شرط نباشد، در واقع تصرف صبی در مال بدون اذن ولی جایز است.
در این نوشتار با نگاهی تحلیلی به نقد و بررسی تفصیلی ادله مشهور پرداخته و ادله اثبات اشتراط اذن ولیّ را تمام ندانسته و به دیدگاهی در مقابل نظر مشهور قائل شده‌اند و آن، عدم اعتبار اذن ولی در حج صبی است.
بررسی فقهی احراز عمل نایب در حج
سید تقی واردی
چکیده: دو مسئله میان فقهای عظام شیعه درباره احراز عمل نایب در حج و عمره مورد بحث است:
نخست؛ درباره احراز اصل عمل؛ به این معنا که وی عمل را انجام داده یا نه؟ از فقهای عظام دو قول نقل شده: 1. وجوب احراز 2. عدم وجوب احراز. حق آن است که احراز اصل عمل واجب و لازم است. بنا بر قولی که احراز اصل عمل لازم باشد، این بحث مطرح می‌شود که کیفیت احراز چگونه خواهد بود؟ از آنان در این باره چهار قول نقل شده: 1. عدالت، شرط قبولی کلام نایب است. 2. برای قبول کلام نایب، عدالت وی شرط نیست، بلکه وثاقت کفایت می‌کند. 3. شرط قبولی کلام نایب، وثوق به صدور عمل از وی می‌باشد. 4. کلام او با توجه به ظاهر حال مسلمان، مطلقا مشروط به شرطی نیست. از بین این چهار قول، قول دوم صحیح است. به این معنا که وثاقت اجیر کافی است و نیازی به عدالت وی نیست.
دوم؛ درباره احراز صحت عمل نایب؛ در این مسئله نیز فقها متفق القول نیستند. برخی از آنان احراز صحت عمل را واجب دانسته‌اند، برخی حکم به احتیاط نموده و برخی دیگر قائل به عدم وجوب آن شده‌اند. ولی حق آن است که قائل به تفصیل شویم؛ به این معنا که اگر نایب در رتبه‌ای است که شک و تردید در صحتِ عملِ او راه ندارد، احراز صحت عمل وی قهراً حاصل است. اما اگر در مظنة شک و تردید قرار داشته باشد، احراز صحت عمل او لازم است.
حج و ارتقای سرمایة اجتماعی جهان اسلام
سید محمد علوی زاده
چکیده: این تحقیق کوشش کرده است که از دریچة سرمایة اجتماعی به حج بنگرد تا نتیجه بگیرد که حج چه کارکردهایی در توسعه و ارتقای سرمایة اجتماعی جهان اسلام دارد؟
هدف این است که اثبات کنیم حج نه‌تنها مولد سرمایة اجتماعی، بلکه خود، سرمایه اجتماعی پایدار و تمام‌ناشدنی برای دنیای اسلام است که به‌طور دائم در حال افزایش است و ما میتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های حج، راهکارهای عملی رسیدن به وحدت و یکپارچگی امت اسـلام برای اعتلا و سربلنـدی در جهـان و همچنین مقابله با تهاجم فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را احصا، و آسیب‌شناسی کنیم.
برای رسیدن به این مهم و با توجه به بین‌رشته‌ای بودن موضوع، در این تحقیق ابتدا سعی بر این بوده است که در ضمن تبیین اجمالی مفهوم حج، به مفهوم‌شناسی سرمایه اجتماعی پرداخته شود. در این مرحله، جایگاه سرمایه اجتماعی در بین انواع سرمایه‌های موجود، مشخص و تعریف می‌شود؛ سپس سطوح و ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن تبیین شده، مؤلفه‌ها و عناصر کلیدی تشکیل‌دهنده سرمایه اجتماعی با توجه به ابعاد آن برشمرده می‌شود. در پایان، کارکردها و ظرفیت‌های حج با توجه به ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سرمایه اجتماعی و عناصر مربوط به هر یک از این ابعاد، احصا می‌شود.
اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز
احمد خامه‌یار/ پژوهشکده حج و زیارت
چکیده: در سرزمین حجاز، مساجد و زیارتگاه‌های متعددی وجود داشته که به یادبود محل حضور و نماز خواندن پیامبرخدا صلی الله علیه و آله و دیگر شخصیت‌های مقدس مسلمانان یا در ارتباط با حوادث سرنوشت‌ساز صدر اسلام بنا گردیده است. امیرمؤمنان علی علیه السلام از جمله شخصیت‌هایی است که زیارتگاه‌ها و مکان‌های متعددی به نام ایشان در حجاز وجود داشته است. این نوشتار به واکاوی اماکن و زیارتگاه‌های منسوب به آن حضرت و تبیین نوع ارتباط آنها با ایشان می‌پردازد. نتیجة این پژوهش نشان می‌دهد که اماکن منسوب به آن حضرت، شامل شماری از مساجد، خانه‌ها و چاه‌های آب بوده است.
توصیف و بررسی مسجد و مزار عبدالله ابن عباس در طائف
علی احمدی
چکیده: مسجد و مزار عبدالله ابن عباس، قبرستان شهدای غزوه طائف و نیز مقبره محمد‌بن حنفیه و عبدالله فرزند پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در یک مجموعه بزرگ در طائف واقع شده است که بیش از هزار سال، زیارتگاه مسلمانان جهان بوده است. این مقاله پس از بررسیِ سیر تاریخی احداث و تجدید این بنا، به این نتیجه رسید که مسجد ابن عباس در زمان پیامبر و مقبره عبدالله ابن عباس در زمان عباسیان احداث و پس از آنان چندین بار تجدید بنا شد و گسترش یافت. در طول حدود هزار سال، مزار عبدالله ابن عباس زیارتگاه مردم طائف، حجاز و حاجیانی بود که برای حج‌گزاری به آن سرزمین مقدس، سفر می‌کردند تا آن‌که با یورش وحشیانه وهابیان به طائف در شوال سال 1217ق. به جز بنای مسجد، مقبره عبدالله ابن عباس و مقابر پیرامون آن، همچون دیگر زیارتگاه‌های حجاز، به کلی تخریب گردید و اکنون، تنها جایگاه این مراقد بر جای مانده است.
زیارت در دائرة المعارف اسلام
اسکات اس. ریس/ هادی ولی پور؛ علی اکبر زاور
چکیده: بزرگترین مجموعه پژوهشی مستشرقین در رابطه با دین اسلام، دائرة المعارف اسلام (EI) نشر لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون گلدزیهر، دخویه و هوتسما از سال 1908 میلادی آغاز و تاکنون به ویراست سوم (EI3) رسیده است.
از آنجا که موضوع زیارت به جهت پرسش‌ها و چالش‌های فراروی آن در عصر حاضر، مورد توجه اندیشمندان مسلمان بسیاری قرار گرفته، به نظر می‌رسد ترجمه و ارزیابی مطالبی که از نگاه تاریخی و با روش خاص مستشرقین غیر مسلمان نگاشته شده، می‌تواند در تبیین برخی ابعاد موضوع مفید باشد.
مدخل زیارت در دائرة المعارف اسلام، مدخلی مفصل است که توسط چندین تن از مستشرقان تحریر گشته و مناسک و کتاب‌های زیارتی را در ده نقطة مهم از جهان اسلام مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله، تنها بخش نخست آن ترجمه شده و بخش‌های بعد نیز ـ در صورت توفیق ـ در شماره‌های آینده ملحق می‌گردند.
بررسی وضعیت اسکان حجاج در دوره‌های قاجار و پهلوی
علی اکبر زاور
چکیده: بدون تردید موضوع تهیه محل اسکان در شهرهای مکه و مدینه، در ایام حج برای حجاج، از اهمیتی ویژه برخوردار است.
در اینجا این سؤالات اساسی مطرح می‌شود که در دوره‌های تاریخی مورد نظر، چه شرایطی بر حوزه مسکن مورد نیاز حجاج ایرانی حاکم بوده؟ و فضای حاکم بر این شهرها چه شرایطی را برای آنان رقم می‌زده است؟ بررسی‌ها حکایت از آن دارد که شهر مکه با وجود کوهستانی و نامناسب بودن فضای فیزیکی، ولی به دلیل تعامل بهتر مردمان آن با شیعیان، به نسبت مدینه مکانی مناسبتر ارزیابی می‌گردید.
شرایط اجاره منازل و نوع تعاملات حمله داران با مالکان و دلالان مسکن به طور کلی صورتی نامطلوب داشته که به همان وجه تا پایان دهه 40 شمسی باقی بوده است. از ابتدای دهه 50 شمسی با تسلط سازمان اوقاف بر امور حج، سعی فراوانی شد که فرآیند اجاره منازل ضابطه‌مند گردد. ولی متولیان اوقاف بدلیل عدم برنامهریزی مناسب توفیق چندانی در این خصوص پیدا نکردند.
در این نوشته تلاش می‌شود به شیوة توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد، مدارک و سفرنامه‌های حجاج؛ به بررسی این موضوع پرداخته شود.
حج‌گزاری ایرانیان در دورة افشاریه و زندیه
محمد جواد رحمتی
چکیده: پس از رسمی شدن مذهب شیعه جعفری در عصر صفویان، همواره میان ایران و عثمانی اصطکاک‌هایی وجود داشت. با توجه به اینکه سرزمین حجاز در دست دولت عثمانی بوده و آنان نیز سنی مذهب بودند؛ همواره در عصر ایشان حج‌گزاری ایرانیان با دشواری‌های فراوانی همراه بود. علاوه بر این و از سویی دیگر، اختلافات ناشی از مسائل گوناگون سیاسی، مذهبی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی که میان دولت عثمانی و سلسله‌های افشار و زند وجود داشت، انجام حج به وسیله ایرانیان را با دشواری‌هایی خاص رو‌به‌رو می‌ساخت؛ به طوری‌که گاهی حج‌گزاری از سوی دولت‌ها محدود و یا ممنوع می‌شد.
دوران افشاری بیشتر به دلیل مذاکرات نادرشاه (1148ـ 1160ق)، با عثمانیان با هدف به رسمیت شناختن مذهب جعفری و برگزاری نماز شیعیان در مسجدالحرام، در تاریخ حج‌گزاری ایرانیان شهرت دارد. در دوره زندیه چندان توجهی به این امور معطوف نشد، و تنها در حمله کریم خان زند به بصره، به عنوان یکی از دلایل حمله؛ آزار و اذیت حجاج ایرانی، توسط حاکمان محلی مورد توجه قرار گرفته است. مقاله حاضر، حج‌گزاری ایرانیان در پرتو روابط ایران و عثمانی در دوران افشاریه و زندیه و نیز مسیرهای حج را در این عصور مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی این پژوهش چگونگی حج‌گزاری ایرانیان در این دو عصر با مطالعه توصیفی، تاریخی و تحلیلی در سایه روابط این دو کشور است. پژوهش حاضر با تکیه بر اسناد و منابع موجود؛ اعم از کتابخانه‌ای، پایان نامه‌ها و مقالات مبتنی است.
گفتنی است، میقات حج، در راستای اهداف خود مبنی بر اشاعه و ترویج فرهنگ حج، از مقالت نوشته‌های علمی و پژوهشی عموم پژوهندگان و عالمان اهل قلم به ویژه روحانیان، معین‌ها و معینه‌های کاروان‌های حج که با رویکرد حج نگاشته شده، استقبال می‌کند./۹۲۰/ن ۶۰۳/ش