دهمین و یازدهمین شماره فصلنامه دین و رسانه در بازار نشر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، اداره کل پژوهش‌های اسلامی و رسانه، دهمین و یازدهمین شماره فصلنامه دین و رسانه را به مدیر مسؤولی محمدحسین ظرفیان منتشر کرد.
در این شماره این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
فضاي مجازي؛ فرصت‌ها و چالش‌هاي هويت ديني ميان جوانان ايراني
مباني مفاهمه در ارتباطات ميان فرهنگي: اسلام و ديگر فرهنگ‌ها
تأثير ديدگاه‌هاي ديني در ژانرهاي سينمايي
بررسي رابطه شبكه اجتماعي فيس‌بوك و پايبندي به مناسك ديني كاربران
مديريت رسانه ديني و رويكرد آن به مخاطب
تحليل كاركرد و مضامينِ برنامه‌هاي گفت‌وگومحور ديني ـ اجتماعي (مورد مطالعه: ماه عسل 1394)
ترجمه و شرحي بر مقاله ارتباطات ميان‌فردي، تعامل و روابط اجتماعي انسان در اسلام
فضاي مجازي؛ فرصت‌ها و چالش‌هاي هويت ديني ميان جوانان ايراني
مرضيه قاسمي
چكيده: هويت ديني در زندگي هر فردي نقش بسيار مهمي دارد كه امروزه با گسترش فناوري‌هاي ارتباطي و اطلاعاتي به ويژه ظهور پديده‌اي به نام فضاي مجازي، دچار تحولاتي شده است. هويت، به معني كيستي است؛ عامل اساسي در هويت‌هاي اجتماعي، ارتباط رو در روي انسان‌ها با يكديگر در محيطي اجتماعي است؛ اما هويت در فضاي مجازي به گونه ديگر تعريف مي‌شود؛ فضاي مجازي به ويژه شبكه‌هاي اجتماعي مثل فيس‌بوك و استفاده روزافزون جمعيت جوان ايراني از اين شبكه‌ها، هم براي مسئولان و هم براي مردم ايران به دغدغه تبديل شده است.
هدف اين مقاله، بررسي تأثير پيامدهاي فضاي مجازي بر هويت ديني جوانان ايراني است. فرضيه اين است كه فضاي مجازي با كم اهميت جلوه دادن و كمرنگ كردن سنت‌هاي ديني و مؤلفه‌هاي آن، زمينه بحران هويت ديني را ميان جوانان ايراني ايجاد مي‌كند. روش مطالعه اين پژوهش، بهره‌گيري از استدلال‌هاي نظري است كه درباره هويت و فضاي مجازي انجام شده است. همچنين اين مقاله، بر برخي شواهد تجربي تحقيقات به‌ويژه تحقيقات پيمايشي صورت گرفته، متكي است. در اين مقاله ابتدا هويت و هويت ديني و فضاي مجازي تعريف شده است. سپس به چالش‌ها و فرصت‌هاي هويت ديني در فضاي مجازي اشاره شده است و در خاتمه نيز فرصت‌ها و تهديدهاي هويت ديني كاربران ايراني با توجه به برخي نتايج تحقيقات صورت گرفته ميان جوانان امروز ايران بررسي شده است. نتايج اين بررسي‌ها و يافته‌ها نشان مي‌دهد كه هرچه وسعت حضور جوانان ايراني در فضاي مجازي بيشتر باشد، سطح هويت ديني آنان تضعيف مي‌شود كه به نوعي با فرضيه اين مقاله ارتباط دارد.
مباني مفاهمه در ارتباطات ميان فرهنگي: اسلام و ديگر فرهنگ‌ها
سيدحميد ميرخندان
چكيده: اسلام به يافتن مباني‌اي براي مفاهمه در ارتباطات ميان‌فرهنگي با هدف دعوت به اسلام و ابلاغ حق توجه ويژه‌اي دارد. دست‌كم در يك سوي اين ارتباط، فرد يا افرادي حضور دارند كه متعلق به فرهنگي مبتني بر اسلام هستند.
بررسي توصيفي- تحليلي نشان مي‌دهد براي رسيدن به اين هدف، سطوح فرهنگ و ژرف‌ساخت يا ژرف‌ساخت‌هاي آن را بايد بررسي كرد. اين ژرف‌ساخت بنيادين و يكه فرهنگ، جهان‌بيني است. صاحب‌نظران ارتباطات ميان‌فرهنگي را بر اساس نسبتي كه با جهان‌بيني اسلامي دارند به چند گونه تقسيم مي‌كنند: ارتباط ميان فرهنگ‌هاي مبتني بر جهان‌بيني اسلامي، ارتباط ميان فرهنگ مبتني بر جهان‌بيني اسلامي با فرهنگ‌هاي مبتني بر جهان‌بيني‌هاي ديگر اديان، ارتباط ميان فرهنگ مبتني بر جهان‌بيني اسلامي با فرهنگ‌هاي مبتني بر جهان‌بيني غيرديني. آنچه در انواع مختلف ارتباطات ميان‌فرهنگي اهميت دارد، مبنايي براي مفاهمه است. اين مبنا در تمامي اين گونه‌ها، كلام مشترك يا به عبارتي مفاهيم مشترك است. آنجا كه مفاهيم مندرج در جهان‌بيني اسلامي مشترك است، آن مفاهيم مبنايي براي مفاهمه است و آنجا كه مفاهيم مشترك وجود ندارد، تكيه بر معلومات و داشته‌هاي حضوري مشترك بين همه انسان‌هاي واجد فرهنگ‌هاي مختلف و زاياندن مفاهيم مشترك از آنها كارگشاست.
تأثير ديدگاه‌هاي ديني در ژانرهاي سينمايي
يوسف شيخي
چكيده: هدف اصلي پژوهش حاضر، سنجش ظرفيت موجود در ژانرهاي مختلف سينمايي به طور عام و چهار ژانر زندگي‌نامه‌اي، نوآر، جنايي- پليسي، و علمي- تخيلي، به‌طور خاص براي ارائه مفاهيم ديني است.
اين پژوهش در چهارچوب تحليل نئوفرماليستي فيلم شكل گرفته است. براساس تحليل نهايي نگارنده، ژانر زندگينامه اي با دو نوع محدوديت (اهميت شخصيت اصلي به دليل الگوسازي شخصيتي، پايبندي به واقعيت ماجراها يا دوره زماني داستان فيلم) و ژانر جنايي- پليسي نيز با پنج نوع محدوديت ژانريك (اكشن يا حادثه، طرح و حل معماهاي جذاب فكري، واقع‌گرايي اجتماعي، خطر لو رفتن داستان به دليل قوانين سفت و محكم موجود و حساسيت مسئولان امر، بهسازي رابطه بين مسئولان انتظامي با افراد جامعه) در هر سه ساحت انسان‌شناختي، هستي‌شناختي و معرفت‌شناختي ظرفيتي پذيرفتني براي عرضه مفاهيم ديني دارند، اما ژانر نوآر با پنج نوع محدوديت (محدوديت شخصيتي، محدوديت پيرنگ/ روايت، محدوديت زماني- مكاني، تقديرگرايي با پاياني تلخ، فلسفه اگزيستانسياليسم يا اصالت بخشيدن به درون و نوعي معنويت فردي) و ژانر علمي- تخيلي با سه نوع محدوديت ژانريك (زمان آينده يا تخيلي، پيشرفت علمي و فناوري جامعه بشري، غلبه نگاه بدبينانه به آينده جوامع بشري يا همان نگرش آخرالزماني) در هر سه سطح انسان شناختي، هستي شناختي، و معرفت‌شناختي بسيار منسجم‌اند. در نتيجه از ظرفيت بسيار اندكي براي ارائه مفاهيم ديني دارند.
بررسي رابطه شبكه اجتماعي فيس‌بوك و پايبندي به مناسك ديني كاربران
فاطمه تحويلداران
چكيده: اهداف پژوهش شناخت رابطه بين استفاده از شبكه اجتماعي فيس‌بوك و پايبندي به مناسك ديني كاربران مي‌باشد. روش پژوهش در اين تحقيق از روش نمونه‌گيري تصادفي طبقه‌اي استفاده شده است. جامعه آماري اين پژوهش، شامل دانشجويان نيمسال دوم 93-92 كارشناسي روابط عمومي و كارشناسي ارشد دانشگاه علوم ارتباطات آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات، تهران مركزي و دماوند كه در حدود 1153 نفر مي‌باشند.
ابزار اصلي پژوهش پرسشنامه بوده كه روايي صوري توسط پاسخگويان و روايي محتوايي آن توسط متخصصان احراز گرديد و پايايي آن به وسيله ضريب آلفاي كرونباخ براي بخش‌هاي مختلف محاسبه شد. اين ضريب براي پرسشنامه مذكور برابر با 67/0 برآورد گرديده و نشان از ضريب پايايي مناسب آن را دارد. اطلاعات به دست آمده توسط نرم افراز spss در دو بخش توصيفي و تحليلي بررسي شد و نتايج به دست آمده نشان داد كه در بين دانشجويان رشته علوم ارتباطات اجتماعي مدت، ميزان و نوع استفاده از شبكه اجتماعي فيس‌بوك، مشاركت و فعال بودن براي استفاده از شبكه اجتماعي فيس‌بوك و انگيزه و هدف استفاده از فيس‌بوك و سن استفاده‌كنندگان رابطه معناداري بين فرضيات مطرح شده در پژوهش و پايبندي به مناسك ديني كاربران وجود دارد. رابطه جنسيت استفاده‌كنندگان از فيس‌بوك و پايبندي به مناسك ديني كاربران در اين پژوهش تأييد نشد.
مديريت رسانه ديني و رويكرد آن به مخاطب
محمدهادي قره داغي
چكيده: از مهم‌ترين مسائل مطرح در مديريت رسانه، اتخاذ رويكرد به تصميم گيران و برنامه‌سازان سازمان رسانه اي مخاطبان است. بر مديران يك رسانه بايسته است كه نسبت خويش را با مخاطب بازشناسند تا بتوانند در توليدات خويش به صورت هدفمند و منسجم عمل كنند.
با توجه به ادبيات مخاطب‌شناسي مي‌توان گفت سه نگاه عمده در اين باره وجود دارد كه با عناوين «تجويزي»، «مشتري مدارانه» و «دوست‌مدارانه» شناخته مي‌شوند. نويسنده كوشيده است با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي، ضمن تبيين اجمالي اين رويكردها، نسبت هر يك را با آموزه‌هاي وحياني بازشناسد و رويكرد بايسته رسانه ديني را در اين زمينه به دست آورد.
نتيجه اين پژوهش نشان مي‌دهد دو رويكرد نخست با مباني اسلامي همخواني چنداني ندارند و در اين ميان تنها رويكرد «دوست مدارانه» است گزاره هاي ديني آن را حمايت مي‌كند.
تحليل كاركرد و مضامينِ برنامه‌هاي گفت‌وگومحور ديني ـ اجتماعي (مورد مطالعه: ماه عسل 1394)
امين انگارده
فرهاد مسن‌كر
چكيده: «ماه‌عسل» برنامه‌اي گفت وگو محور ديني ـ اجتماعي به شمار مي‌رود كه سال‌هاست در آخرين ساعات روز و نزديك به لحظات ملكوتي افطار از شبكه سوم سيما پخش مي‌شود. ميهمانان اين برنامه به طور معمول كساني هستند كه به مشكلات اقتصادي، اجتماعي دچار شده‌اند و در اين برنامه از سرگذشت و تجربيات خود مي‌گويند. برنامه‌هاي تركيبي مي‌توانند تنها شامل بخش مجري يا گفت وگو باشند يا همه بخش‌هاي برنامه گفت وگومحور را در خود داشته باشند. مجري، ميهمان و محتوا يا همان سوژه، اركان اصلي برنامه گفت وگومحور هستند. «احسان عليخاني» مجري و تهيه كننده ماه عسل چهره اصلي اين برنامه است و تعامل او با ميهمانان و سوژه‌هاي انتخابي، هسته برنامه را شكل مي‌دهد.
در اين تحقيق با استفاده از روش تحقيق كيفي و تكنيك تحليل مضمون، و كدگذاري همه قسمت‌هاي ماه عسل در سال 1394، به اين سوال پاسخ مي‌دهيم كه كاركردها و مضامين كليدي برنامه ماه عسل چيست و براي تقويت كاركردهاي ديني و اجتماعي چه راه‌هايي پيش‌روست.
ترجمه و شرحي بر مقاله ارتباطات ميان‌فردي، تعامل و روابط اجتماعي انسان در اسلام
عبدالرحمان اولايولا
مترجم: محمدرضا عسگري پيربلوطي
چكيده: اين مقاله به دنبال ترويج اين ديدگاه است كه اسلام ديني ارتباطاتي است. الله خدايي منطقي و معاشر است كه با مخلوقاتش ارتباط زيادي برقرار مي‌كند. ارتباطات ميان‌فردي، تعامل و روابط اجتماعي انسان در اسلام، دو فرآيند براي اشتراك گذاري عقايد و دغدغه‌ها در محيط‌هاي آزاد و پُر از مهر و فداكاري هستند. نويسنده در اين مقاله چگونگي پرداختن اسلام به هر يك از عناصر فرآيند ارتباطات را بررسي مي‌كند و نتيجه مي‌گيرد كه [اعضاي] جامعه موظف‌اند از راه ارتباطات ميان‌فردي، تعامل و روابط اجتماعي انساني، براي حفظ و افزايش وحدت، قدرت، صداقت، آرامش و توسعه جامعه تلاش كنند.
اداره کل پژوهش‌های اسلامی و رسانه، دهمین و یازدهمین شماره فصلنامه علمی تخصصی دین و رسانه را در ۱۵۲ صفحه و به قمیت ۶۰۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن ۶۰۴