انتشار بیست و نهمین شماره فصلنامه معرفت ادیان + چکیده

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره)، بیست و نهمین شماره از فصلنامه علمی و پژوهشی معرفت ادیان ویژه پاییز ۹۵ را به مدیر مسئولی سید اکبر حسینی منتشر کرد.

 

در این شماره، این مقالات پیش‌روی ما قرار گرفته است:

بررسی تطبیقی اخلاقی زیستن و مؤلفه ها آن از دیدگاه امامیه و کاتولیک

بررسی حقوقی جانداران در اسلام و زرتشت؛ با تأکید بر جهان‌بینی‌ها

نقد کتاب مقدس: خاستگاه تاریخی ـ معرفتی و تأثیر آن بر مطالعات قرآنی

بررسی رابطه تجربه گرایی و الهیات مسیحی در قرون وسطای متأخر

نقد و بررسی شخصیت زوربای بودا؛ انسان آرمانی اوشو

 

بررسی تطبیقی اخلاقی زیستن و مؤلفه ها آن از دیدگاه امامیه و کاتولیک

مصطفی ازادیان

امیر خواص

چکیده: اخلاق یکی ازبخش‌های مهم مذهب امامیه و کلیسای کاتولیک است.این دو آیین، پیروان خود را به اخلاقی زیستن و رعایت مؤلفه­ های ان دعوت می‌کنند. از نگاه امامیه و کاتولیک؛ اخلاقی زیستن شرط نیل به رستگاری و رهایی از شقاوت ابدی است. پرسشی که باید مورد تحقیق قرار گیرد این است که اخلاقی زیستن، به چه معنا و بر چه مؤلفه‌هایی استوار است؟ عناصر سازنده آن کدام‌اند؟

این مقاله با رویکرد تطبیقی، به بررسی مفهوم اخلاق زیستن و مؤلفه‌های آن می‌پردازد. این پژوهش نشان می‌دهد که وجوه تشابه و تمایز میان این دو آیین وجود دارد: هم امامیه و هم کاتولیک، «عامل» و «عمل» اخلاقی را دو عنصر سازنده اخلاقی زیستن به شما می‌آورند و در مفهوم اخلاقی زیستن نیز تلقی نسبتا یکسانی میان آن دو وجود دارد. اما در شاخصه‌های دو عنصر سازنده و نیز در مبانی انسان‌شناختی و خداشناختی آنها تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود.

 

بررسی حقوقی جانداران در اسلام و زرتشت؛ با تأکید بر جهان‌بینی‌ها

محمد ملائی

محمدجواد اصغری

چکیده: در متون معتبر دین اسلام و زرتشت، حقوقی مربوط به تعامل انسان به عنوان اشرف مخلوقات، با سایر موجودات عالم تدوین شده است که برگرفته از جهان‌بینی این دو دین از باور به خدا و جایگاه خیر و شر در عالم است. برخی مدعی هستند آیین اسلام در این خصوص، در مقایسه با زرتشت خشن‌تر بوده و احترام برای حیات سایر موجودات قائل نیست.

 این پژوهش به دنبال استخراج این حقوق در منابع و متون معتبر این دو دین، در پی آن است تا چهره حقیقی تعامل آن دو را با موجودات عالم ترسیم نموده، نگاه هر یک از دو دین را آشکار ‌نماید.

حاصل یافته‌های مقاله این است که اسلام جز در مواردی محدود، از جمله تهیه غذا و یا دفع ضرر از جان، اجازه کشتن موجودات را نمی‌دهد؛ اما آیین زرتشت، با اعتقاد به وجود موجودات شرور اهریمنی، جانداران عالم به سه دسته مقدس، مباح و منفور تقسیم می‌کند. دسته سوم، حتی در صورت عدم ورود به محل زندکی و ایجاد ضرر جانی یا مالی، از نظر این آیین محکوم به مرگ هستند.

 

نقد کتاب مقدس: خاستگاه تاریخی ـ معرفتی و تأثیر آن بر مطالعات قرآنی

نفسیه امیر دوماری

جعفر نکونام

چکیده: رهیافت انتقادی به کتاب مقدس، پدیده‌ای نوظهور و از نتایج عصر روشنگری بود و کتاب مقدس، که تا آن زمان به عنوان منبع قدسی دین تلقی می‌شد؛ همچون سایر متون کهن با تکیه بر ابزارهای علمی مورد قضاوت و استنطاق واقع شد.
مهم‌ترین پیامد این رویکرد، مناقشه و اختلاف در مورد اعتبار این کتاب مقدس است. تعمیم کاربست شیوه‌های مختلف نقد کتاب مقدس به قرآن، چالش‌هایی را در حوزه مطالعات قرآنی ایجاد کرده است که باید پیش از استفاده از این روش‌ها، کارآمدی یا عدم کارآمدی انها درباره قرآن بررسی و تحلیل شود.

در این مقاله، ابتدا عوامل و زمینه‌های نقادی کتاب مقدس به تصویر کشیده شده، سپس کاربست برخی روش‌های انتقادی برگرفته از کتاب مقدس در مورد قرآن؛ معرفی و تحلیل شده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، متن قرآن کریم، برخلاف کتاب مقدس، به نحو متواتر و از طریق قرائت و حفظ نسل‌ها نقل شده و متن آن، بی‌کم و کاست حفظ گردیده است. لذا نمی‌توان متن قرآن را همانند متن متاب مقدس به نقد کشید و درباره متن آن، زیادت و نقصان ادعا کرد.

 

بررسی رابطه تجربه گرایی و الهیات مسیحی در قرون وسطای متأخر

جواد قلی‌پور

یوسف دانشور نیلو

چکیده: باور رایج این است که آنچه علم جدید را از سایر حوزه‌های معرفت بشری متمایز می‌سازد، همان روش تجربی است. این باور به خودی خود، این‌گونه به اذهان تداعی می‌شود که تجربه‌گرایی، به مثابه یک روش همزاد علم جدید است و در دوره انقلاب علمی پدیدار گشته است. اما بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که تجربه‌گرایی، نه در بحبوحه ظهور علم جدید در انقلاب علمی، بلکه در منازعات الهیاتی قرون وسطای متأخر متولد شد. این نکته، برای روشن کردن رابطه علم و دین حائز اهمیت است.

شواهد حاکی از این است که متألهان مسیحی، با انگیزه‌های الهیاتی، مسائلی را مطرح کرده‌اند که بستر مناسبی را برای پیدایش تجربه‌گرایی به وجود آورد.

 این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی، عوامل پیدایش تجربه‌گرایی را در قرون وسطای متأخر و در میانمورد بررسی قرار می‌دهد.

یافته‌ها حاکی از این است که در این عصر، به عامل مهم، که با انگیزه‌های الهیاتی همراه بودند، در به وجود آمدن تجربه‌گرایی مؤثر واقع شدند؛ نقد کلیات، نقد ما بعد الطبیعة ارسطویی و تفکیک میان قضایای تحلیی و ترکیبی. همچنین این تحلیل، رابطه تجربه‌گرایی و الهیات مسیحی در قرون وسطی مـتأخر را روشن می‌کند.

 

دین و دولت در اندیشه ژان کالون

بهروز حدادی

چکیده: در این مقاله رابطه دین و دولت، از نگاه کالون بررسی شده است. وی با رویکرد و خاستگاهی الهیاتی به رابطه این دو می‌نگریست که عناصری چون گناه؛ نجات در مسیح، تقدیر ازلی در آن، اهمیت بسیاری داشت. ولی آیا وی به عنوان مصلح بزرگ کلیسا، نگاهی مردم‌سالار و ستم‌ستیز به مقوله دین و دولت داشت؟ آیا کالون آن‌گونه که می اندیشد، عمل کرد و در اندیشه او ثبات و استمرار وجود داشت؟

کالون با اعطای مشروعیت دینی به دولت مدنی و کلیسا، هر یک را دارای نقش و کارکردی مستقل می‌داند، اما دست بالا را به کلیسا می‌دهد.

وی، از نظام سلطنتی و فردی بیزار است، اما نوعی جمهوری اریستوکراسی را ترجیح می‌دهد. البته چندان جایگاهی برای رأی مردم و حق اعتراض و اجازه مقاومت مدنی قائل نیست؛ زیرا نهاد قدرت؛ نهاد تعیین شده توسط خدواند است و به رغم آنگه به لحاظ نظری، نهاد قدرت مدنی را مستقل می‌دانست، در عمل آن را در خدمت نهاد دین قرار داد.

 

تجلی در اندیشه ویشونیی؛ تجلی واقعی یا توهمی؟

سعید گراوند

مظاهر احمد تویب

چکیده: مسئله تجلی در تکفر ویشنویی، در عین حفظ ذات مطلق، به حضور برهمن در عالم وجود قائل است. این اندیشه گویای این حقیقت است که هر انسانی به نوعی ظهور برهمن است. در اندیشه ویشنویی، برهمن خود را به پنچ شکل متفاوت متجلی می‌سازد. نخست پره اوتاره یا اعلاترین شکل تجلی که در این حالت، ارواح رهایی یافته از حضور برهمن لذت می‌برند.

 دومین شکل تجلی ذات مطلق  ویوهه‌ها می‌باشند و ویوهه‌ها اشکالی هستند که برهمن برای اهداف آیینی؛ آفرینشی در آن متجلی می‌شود؛ برخی از این ظهورات؛ مظهر معرفت و جلال، برخی مظهر فرمان‌روایی و برخی مظهر آفرینش‌اند.

سومین شکل برهمن، ویبهوه است که شامل ده ظهور از موجودات فرازمینی است. چهارمین شکل تجلی از ذات مطلق، انتریامین می‌باشد. در این حالت ، ذات مطلق در عالم آفاق و انفس جای می‌گیرد و با شهود یوگی دیده شده روح را در سلوک خود همراهی می‌کند. پنجمین شکل از تجلی ذات مطلق، حالتی است که برهمن در شمایل یا تمثال‌های ساخت بشر استقرار می‌یاید.

 یافته‌ها تحقیق نشان می‌دهد که نظریه تجلی در اندیشه ویشنویی را می‌توان از دو جهت مورد توجه قرار داد: یکی از آن جهت که جهان است و دیگر از آن جهت که نمودی است که بر سیمای حقیقت وجود به ظهور رسیده است. بنابراین تجلی به اعتبار جهان و دنیای ظاهری «تجلی واقعی» است. اما تجلی به اعتبار حقیقت وجود جنبه «توهمی» دارد.

در این پژوهش ضمن تحلیل دیدگاه‌های مختلف پیرامونی مسأله توهمی و یا واقعی بودن تجلی نشان داده‌ایم که اینکه اثبات تجلی امری شهودی است و نظریه تجلی برهمن در تکفر ویشنویی، جنبه توهمی دارد، نه واقعی.

 

بررسی انتقادی شبکه شعور کیهانی در عرفان حلقه و مقایسه آن با رحمانیت الهی در آموزه‌های اسلامی

سید شهاب الدین عودی

 مهدی فرمانیان

چکیده: ایران در دو دهه اخیر شاهد پیدایش و فعالیت برخی از جریان‌های شبه دینی و معنویت‌گرا بوده که در کانون توجه جامعه‌شناسان، فلیسوفان دین، روان‌شناسان دین، دین‌پژوهان و معنویت‌پژوهان قرار گرفته‌اند.

 جریان معروف به «عرفان کیهانی» یا «حلقه» یکی از آنهاست. این جریان پایه‌های نظری و عملی خود را بر «شبکه شعور کیهانی»، بنا کرده است. عرفان کیهانی، اگرچه با نگاهی دقیق و ژرف، چیزی جز بافته‌های ناموزون، معیوب و التفاطی از آراء مکات مختلف نیست؛ اما کوشیده است با وام‌گیری از ادبیات زیست‌بوم اسلامی و ایران؛ خود را به عنوان مکتبی منسجم و معرفتی جلوه دهد.

مهم‌ترین روش رهبر و گردانندگان این جریان برای رسیدن به چنین هدفی، تطبیق آموز‌ه‌های خود با گزاره‌های تثبیت شده اسلامی است و برای نمونه؛ رهبر این جریان در جای جای آثار خود، شبکه شعور مدعایی خود را با رحمانیت الهی منطبق دانسته است.

این پژوهش به دنبال این است تا با بررسی و مقایسه شبکه شعور کیهانی جریان حلقه، با رحمانیت الهی اسلامی به عنوان یک پژوهش مشخص میزان تطابق‌پذیری مدعیان این پدیده با آموزه‌های اسلامی را راستی‌‌‌آزمایی کند.

یافته‌ها حاکی از این است که تصویر ارائه شده از شکبه شعور کیهانی در منابع حلقه با رحمانیت الهی منابع اسلامی همخوان نیست و حاکی از نافرجامی جریان برای برقراری این‌‌همانی میان ادعاهای خود با منابع اسلامی است.

 

نقد و بررسی شخصیت زوربای بودا؛ انسان آرمانی اوشو

حمید مرادیان

چکیده: این مقاله به ترسیم شخصیت زوربای بودا، انسان آرمانی اوشو می‌پردازد که یکی، نماد زیاده‌خواهی، شهوت و شادمانگی است و دیگری، اشوه زهد و ریاضت است. در نگاه وی، انسانی که دنبال هوس‌رانی است، بدون هیچ تناقضی می‌تواند کمالات معنوی خود را از طریق ریاضت به دست آورد و از این رو در نگاه اوشو، هر دو بعد جسمانی و روحانی انسانی اصل قرار می‌گیرند و انسان آرمانی کسی است که هردو جنبه وجودی‌اش را به حد کمال برساند.

 در حالی که در اسلام؛ انسان دارای دو حقیقت همسان و مساوی نیست و با در نظر گرفتن هر دو بعد جسمانی و روحانی، بعد روحانی انسان اصل قرار می‌گیرد و نیازهای مادی انسان‌ها؛ بر اساس حقیقت روحانی وی تنظیم می‌یابد. این مقاله با رویکرد تحلیل و انتقاد وی به بررسی شخصیت زوربای بودا و نقد ان از منظر اسلامی می‌پردازد.

مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، بیست و نهمین شماره فصلنامه علمی و پژوهشی معرفت ادیان ویژه پاییز ۹۵ را در ۱82 صفحه و به قیمت ۳۵۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ ن ۶۰۱/ش