انتشار سی و ششمین شماره فصلنامه روان‌شناسی و دین + چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، سی و ششمین شماره فصلنامه روان‌شناسی و دین را ویژه زمستان 95 را به مدیر مسئولیآیت الله علیرضا اعرافی منتشر کرد.
در این شماره از فصلنامه روان‌شناسی و دین، این مقالات پیش‌روی ما قرار گرفته است:
ساختار مفهومی هویت بر پایه منابع اسلامی
بررسی اثربخشی درمان شناختی ـ رفتاری مبتنی بر پیش فرض های خداپنداره، خودپنداره و آخرت پنداره بر شدت اختلال وسواس ـ بی اختیاری
اثربخشی آموزه های فضایل اخلاقی دین محور بر بهبود شكل گیری هویت دینی نوجوانان
بررسی اثربخشی معنویت درمانی بر اضطراب مرگ سالمندان مقیم خانه سالمندان
کارآمدی آموزش معنویت مبتنی بر آموزه های اسلامی بر ارتقای سرمایة روان شناختی و مؤلفه‌ای آن (خودكارآمدی، امیدواری، تاب آ وری، و خوش بینی) در دانشجویان
بررسی رابطه سبك زندگی اسلامی با همدلی و امیدواری در نوجوانان
بررسی ازخودبیگانگی از دیدگاه اریك فروم و مقایسه آن با دیدگاه اسلام
بررسی تأثیر آموزش مهارت ارتباطی با رویكرد دینی بر عزت نفس و سلامت روان
ساختار مفهومی هویت بر پایه منابع اسلامی
نجیب الله نوری
علی عسگری رحیم نارویی نصرتی
محمدصادق شجاعی
چکیده: این پژوهش با هدف کشف ساختار مفهومی هویت در منابع اسلامی انجام شد. بدین منظور، با استفاده از روش کیفی تحلیل محتوا و معناشناسی زبانی، هویت در منابع اسلامی معادل یابی و مؤلفه های ساختاری آن استخراج گردید.
سپس، برای بررسی روایی محتوایی، معادل ها و مؤلفه های هویت در اختیار کارشناسان علوم حوزوی، که دارای تخصص روان شناسی یا علوم تربیتی بودند، قرار گرفت. یافته ها نشان داد پس از بررسی ۵۶۱ مفهوم از منابع اسلامی، نخست ۱۷ مورد و در نهایت، ۷ مفهوم فطرت، شاکله، سجیه، ایمان، تسلیم، معرفت نفس و هویت فلسفی، بیشترین هماهنگی را با سازه هویت نشان داد و بر پایه شواهد نظری و دیدگاه متخصصان، «معرفت نفس» مناسب ترین معادل برای هویت معرفی شد و ۱۶ مؤلفه ساختاری برای آن استخراج گردید.
بر پایه درجه بندی متخصصان، ۹ مؤلفه باورها، ارزش ها، اهداف، گرایش ها، شناخت اکتسابی، ویژگی های پایدار، احساس هشیارانه، خودارزشمندی و خودپایی، به عنوان مؤلفه های نهایی ساختار هویت معرفی شد. بنابراین، هویت در منابع اسلامی پاسخ به سؤال کیستی فرد است که جنبه های گوناگون خود را شامل می شود.
بررسی اثربخشی درمان شناختی ـ رفتاری مبتنی بر پیش فرض های خداپنداره، خودپنداره و آخرت پنداره بر شدت اختلال وسواس ـ بی اختیاری
حسن انصاری
مسعود جان بزرگی
چکیده: هدف این پژوهش، معرفی الگوی درمانی شناختی ـ رفتاری مبتنی بر پیش فرض های مذهبی اصلاح خداپنداره، خودپنداره به عنوان مقدمه و زمینه مهم اصلاح خداپنداره و آخرت پنداره و بررسی اثربخشی آن در کاهش شدت اختلال وسواس- بی اختیاری بود. در یک طرح تک موردی، فرایند درمان بر دو مراجع مرد انجام شد.
مراجعان، با مقیاس وسواس- بی اختیاری ییل براون به عنوان متغیر وابسته، در چهار مرحله پیش از درمان (خط پایه)، جلسه دهم، جلسه آخر (جلسه بیستم) و سه ماه پس از درمان (پیگیری) سنجیده شدند.
در مقیاس ییل براون، نمره مراجع اول از 27 در مرحله پیش از درمان به 6 و مراجع دوم از 18 به صفر در مرحله پس آزمون و پیگیری کاهش نشان دادند. بنابراین، درمان شناختی- رفتاری مبتنی بر پیش فرض های مذهبی خداپنداره، خودپنداره و آخرت پنداره در کاهش شدت اختلال وسواس - بی اختیاری مؤثر است.
اثربخشی آموزه های فضایل اخلاقی دین محور بر بهبود شكل گیری هویت دینی نوجوانان
شهناز خالقی پور
چکیده: این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزه های فضایل اخلاقی دین محور، بر بهبود شکل گیری هویت دینی نوجوانان انجام گرفت. روش مطالعه نیمه تجربی، از نوع پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری، دانش آموزان پسر مقطع متوسطه 14-17 ساله، که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، تعداد 30 نفر انتخاب شدند و در دو گروه 15 نفری آزمایش و کنترل قرار گرفتند. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه هویت دینی استفاده شد.
گروه آزمایش، تحت مداخله آموزه های فضایل اخلاقی قرار گرفت. داده ها با استفاده از روش تحلیل کواریانس چندمتغیره انجام شد.
نتایج نشان داد آموزه های فضایل اخلاقی بر بهبود شکل گیری هویت دینی منع شده، زودرس، آشفته و موفق مؤثر بود، ولی بر هویت دینی کلیشه‌ای اثربخش نبود. آموزه های اخلاقی مبتنی بر دین، می تواند آگاهی و تعهد به ارزش‌های بنیادین دینی را افزایش داده، بر شکل‌گیری هویت دینی موفق تأثیرگذار باشد.
بررسی اثربخشی معنویت درمانی بر اضطراب مرگ سالمندان مقیم خانه سالمندان
افسانه سرتیپ زاده
مهناز علی اکبری دهكردی
سیده راضیه طبائیان
چکیده: این پژوهش به بررسی تأثیر معنویت درمانی بر اضطراب مرگ سالمندان می پردازد. روش این مطالعه «نیمه آزمایشی» و با طرح «پیش آزمون، پس آزمونـ پیگیری» با گروه کنترل است. جامعة آماری این پژوهش تمام سالمندان مقیم خانة سالمندان هستند.
از بین سالمندانی که در مقیاس اضطراب مرگ نمرة بالای 7 کسب نمودند،20 نفر به صورت تصادفی در دو گروه 10 نفری آزمایشی و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایشی مداخلة مبتنی بر رویکرد معنویت درمانی را دریافت كردند. سپس پرسش نامة «اضطراب مرگ» در مراحل پس آزمون و پیگیری توسط نمونة پژوهش شده تکمیل گردید.
تجزیه و تحلیل داده ها با روش «تحلیل واریانس» با اندازه گیری های مکرر انجام شد. یافته ها حاكی از آن است كه معنویت درمانی به شیوة گروهی موجب اختلاف بارز در میانگین نمرات گروه آزمایش در مراحل پس آزمون و پیگیری نسبت به مرحلة پیش آزمون می گردد و در کاهش اضطراب مرگ سالمندان مؤثر بوده است. نتیجه آنكه معنویت درمانی روش مناسبی برای کاهش اضطراب مرگ سالمندان است.
کارآمدی آموزش معنویت مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بر ارتقای سرمایه روان شناختی و مؤلفه‌ای آن (خودكارآمدی، امیدواری، تاب‌آوری، و خوش‌بینی) در دانشجویان
محمد خالدیان
زهرا کرمی باغطیفونی
چکیده: این پژوهش، با هدف بررسی کارآمدی آموزش معنویت مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بر ارتقای سرمایة روان‌شناختی و مؤلفه‌های آن (خودکارآمدی، امیدواری، تاب آوری و خوش بینی) در دانشجویان انجام شد. روش پژوهش از نوع «نیمه آزمایشی» با دو گروه آزمایش و کنترل بود.
جامعه پژوهش تمام دانشجویان دانشگاه پیام نور واحد دیواندره در سال تحصیلی 93-94 هستند. در این پژوهش، 30 دانشجو با «نمونه گیری تصادفی در دسترس» به عنوان حجم نمونة تحقیق انتخاب شدند. نمونة آماری گروه «آزمایش» 15 تن از دانشجویانی بودند که در جلسات معنویت درمانی به صورت داوطلب شرکت کردند. نمونة آماری گروه «کنترل» 15 تن از دانشجویانی بودند که در جلسات آموزشی معنویت شرکت نکردند و از بین دانشجویان دانشگاه به صورت «تصادفی در دسترس» انتخاب شدند.
برای جمع آوری اطلاعات، از مقیاس «سرمایة روان شناختی» (PCQ) استفاده شد و برای تحلیل آماری داده‌ها، از تحلیل کوواریانس استفاده گردید. یافته ها نشان داد معنویت درمانی با تأکید بر آموزه‌های دین مبین اسلام به گونه ای معنا داری در ارتقای میزان سرمایة روان شناختی و مؤلفه های آن در دانشجویان مؤثر است.
بررسی تأثیر آموزش مهارت ارتباطی با رویكرد دینی بر عزت نفس و سلامت روان
زهرا شاهسواری
رحیم میردریكوندی
چکیده: این پژوهش، با هدف بررسی تأثیر آموزش مهارت های ارتباطی با رویکرد دینی بر عزت نفس و سلامت روان دانش آموزان دختر انجام گرفته است. روش پژوهش «آزمایشی» از نوع «پیش آزمون – پس آزمون» با گروه کنترل است.
ابزارهای پژوهش، شامل پرسش‌نامه «عزت نفس» کوپر اسمیت و پرسش نامة «سلامت عمومی» كلبرگ بود. جامعة آماری تمام دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر پرند در سال تحصیلی 1392 – 1393 بود که از بین آنها به صورت تصادفی و با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای، 60 نفر انتخاب و در دو گروه آزمایشی و کنترل جایگزین شدند.
مداخله آزمایشی بر روی گروه آزمایش به مدت 17 جلسة 70 دقیقه ای و یک بار در هفته اجرا شد. برای تحلیل داده ها، از آزمون های آماری تحلیل کواریانس استفاده گردید. نتایج حاصل از تحلیل کواریانس نشان داد که تفاوت معنا داری بین میانگین عزت نفس (001/0 P≤ و 32/49 F=) و سلامت روانی (82/83 F= و001/0 P≤) گروه آزمایش و کنترل وجود دارد. آموزش مهارت‌های ارتباطی با رویکرد دینی موجب بهبود عزت نفس و سلامت روانی دانش آموزان می شود.
بررسی ازخودبیگانگی از دیدگاه اریك فروم و مقایسه آن با دیدگاه اسلام
بهبود یاری قلی
صادق صیادی
چکیده: یکی از موضوعات اساسی دنیای مدرن «ازخودبیگانگی» است که در طول تاریخ، همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. هدف این پژوهش، مقایسه و ارزیابی دیدگاه اریک فروم، به عنوان یک روان شناس پیرو مکتب اومانیسم، و دیدگاه دین اسلام در زمینه ازخودبیگانگی بود. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است. در این مقاله، پس از بیان مقدمه و تعاریف ازخودبیگانگی و بررسی مبانی نظری و پژوهشی، اندیشه های فروم در زمینه ازخودبیگانگی مطرح و سپس دیدگاه اسلام در این زمینه مورد بررسی قرار گرفت.
هر دو دیدگاه، ازخودبیگانگی را «جدا شدن انسان از خود حقیقی خویش» معرفی کرده و آن را برای انسان به شدت زیانبار و خطرناک می دانند، اما از دیدگاه فروم اعتقاد به دین و خدا، موجب ازخودبیگانگی انسان می گردد. در حالی که از دیدگاه اسلام در بررسی ریشه ها و عوامل پیدایش مسئله «از خودبیگانگی»، باید از تعالیم ادیان آسمانی بهره گرفت و اعتقاد به دین و خداست که مانع ازخودبیگانگی انسان می شود.
بررسی رابطه سبك زندگی اسلامی با همدلی و امیدواری در نوجوانان
سیدمحمدحسن فاطمی اردستانی
شیما پژوهی نیا
محمود اسلامی
معصومه کفیلی یوسف آباد
چکیده: این پژوهش، به بررسی رابطة سبک زندگی اسلامی، با همدلی و امیدواری در نوجوانان، به روش توصیفی- همبستگی می پردازد. جامعة آماری، کلیۀ دانش آموزان پسر پایه دوم و سوم دورة دوم متوسطة شهر تهران، در سال تحصیلی 94-93 بودند که 380 دانش آموز به عنوان نمونة آماری، از میان آنها به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، انتخاب گردید.
برای جمع‌آوری داده‌ها، از پرسش‌نامه‌های سبک زندگی اسلامی، همدلی و امیدواری استفاده شد. بر طبق نتایج حاصل از پژوهش، بین نمره کلی سبک زندگی اسلامی با همدلی و امیدواری در نوجوانان، رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام، نشان داد که سبک زندگی اسلامی و برخی شاخص های آن می توانند میزان همدلی و امیدواری را در نوجوانان تبیین کنند.
به عبارت دیگر، می توان گفت: هر چه میزان پایبندی نوجوانان به سبک زندگی اسلامی بیشتر باشد، میزان همدلی و امیدواری در آنها بیشتر خواهد بود. بنابراین، با ارتقای سبک زندگی اسلامی و تقویت اعتقادات دینی، می توان سطح امید و همدلی را در نوجوانان افزایش داد.
گفتنی است، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، سی و ششمین شماره فصلنامه روان‌شناسی و دین را ویژه زمستان ۹۵ را در قطع رقعی، در ۱۶۲ صفحه، به قیمت ۳۵۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ ن ۶۰۳/ش