انتشار نخستین شماره دوفصلنامه مطالعات تطبیقی حقوق بشر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز بین‌المللی توسعه صلح، فرهنگ و عقلانیت، نخستین شماره دوفصلنامه مطالعات تطبیقی حقوق بشر را به مدیرمسئولی دکتر عابدین سیاحت اسفندیاری منتشر کرد.

در این شماره فصلنامه این مقالات پیش‌روی ما قرار گرفته است:

بررسی تطبیقی حقوق بشر در اسلام و غرب

بررسی الزامات نگرش نظام‌مند به کلیت حقوق بشر از دیدگاه

بررسی مقایسه‌ای «انسان‌شناسی» از دیدگاه قرآن و اومانیسم

عدالت همه‌جانبه حاکم بر عدالت کیفر محور

بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مؤمن و راه‌های حفظ آن در قرآن و حدیث

بررسی تطبیقی حقوق بشر در اسلام و غرب

عابدین سیاحت اسفندیاری

حسین عندلیب

چکیده: احیای حقوق بشر همواره یکی از دغدغه‌های ادیان، مکاتب، دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی بوده و هست. حال، سؤال این است که اسلام و غرب چه رویکردی نسبت به حقوق بشر اتخاذ کرده‌اند؟ مطالعه آیات قرآن کریم و روایات اسلامی و سیره عملی پیامبر بزرگوار اسلام و اهل‌بیت (ع) به خوبی گواهی می‌دهد که همواره یکی از دغدغه‌های اصلی دین، تأمین، دفاع و احترام به حقوق انسان‌ها است.

حقوق بشر از دیدگاه اسلام مبتنی بر مبانی اصیلی است که تمایلات شخصی و نفسانی در آن راه ندارد. گستردگی این حقوق شامل تمام حوزه‌ها و ساحت‌های زندگی بشر می‌شود. ویژگی دیگر حقوق بشر اسلامی اشتراک یک سلسله حقوق اساسی بین همه انسان‌ها اعم از مسلمان و غیرمسلمان است و همه انسان‌ها می‌توانند از آن بهره ببرند.

اما حقوق بشر در غرب عمدتا بعد از جنگ جهانی دوم مطرح و پررنگ شد. هر چند قبل از آن نیز در الهیات مسیحی، یهودی و ... نیز اشاراتی به حقوق انسان‌ها شده بود، لکن طرح و توسعه این موضوع پس از جنگ جهانی دوم و توسط سازمان ملل انجام شد و این اقدامات منجر به صدور منشور جهانی حقوق بشر شد.

این منشور به انواع آزادی های فردی، نژادی، مذهبی، برابری و کرامت انسان‌ها می پردازد. بررسی و مطالعه این منشور و مقایسه آن با حقوق بشر اسلامی نشان از برتری مبانی و اصول حقوق بشر اسلامی دارد.

فرضیه این پژوهش آن است که حقوق بشر اسلامی از مبانی صحیح، عقلانی و عادلانه تری برخوردار است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و در برخی موارد انتقادی است. یافته این پژوهش نیز آن است که مجموعه معارف اسلام منظومه ای گسترده و عادلانه را برای بشر ترسیم کرده و برتری مشهودی بر حقوق بشر غربی دارد.

بررسی الزامات نگرش نظام‌مند به کلیت حقوق بشر از دیدگاه اسلام (جهان شمولی اسلام و ارتباط آن با حقوق بین الملل)

دکتر مرتضی اشرافی

دکتر مجتبی اشرافی

چکیده: با توجه به وجود اشتراکات در بین اسلام و حقوق بین الملل از جمله بارزترین آنها حق حیات، ممنوعیت شکنجه، رفتار خشن، موهن و غیرانسانی، ممنوعیت برده‌داری، ممنوعیت عطف به ماسبق بودن قانون و نیز منع تبعیض بر مبنای نژاد، رنگ، جنس و یا مذهب.

آنچه مسلم است اسلام به‌عنوان جامع‌ترین دین آسمانی، با توجه به کرامت و ارزش انسانی «و لقد کرمنا بنی آدم» و اصل برانگیخته شدن رسول گرامی حضرت محمد(ص) که در راستای تکریم و کامل نمودن مکارم اخلاق و تمام اصول انسانی و اسلامی بوده، تمام زمینه‌ها و آموزه‌های لازم را برای حفظ انسان فراهم نموده و این کاملا در کتاب و سنت و سیره معصومین(ع) متبلور است.

بررسی مقایسه‌ای «انسان‌شناسی» از دیدگاه قرآن و اومانیسم

مرضیه امری

کبری عبداللهی

چکیده: نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد که انسان تلاش‌های فراوانی برای دستیابی به سعادت انجام داده است، به‌طوری که مکاتب مختلف فکری و فلسفی و اخلاقی برای سامان دادن به گرفتاری انسان و ارائه راهکارهایی جهت سعادت انسان شکل گرفته است.

اومانیسم مکتبی که در آن بر ارزش انسان در مقابل ارزش‌های مادی و حتی ارزش‌های دینی و غیر مادی تأکید نموده است و تلاش می‌کند سعادت انسان را با تکیه بر خود او تأمین نماید. برخلاف رویکرد اومانیستی، دین اسلام دین کاملی است و تمام مراتب و نیازهای واقعی انسان را مشاهده و براساس آن، شرافت انسانی را رعایت کرده است و انسان را خلیفه خدا بر روی زمین می‌داند.

 لذا اسلام برای انسان ارزش والایی قایل است، در حالی که در رویکرد اومانیست، انسان محوریش به انکار خدا می‌انجامد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به نگارش درآمده است و در صدد توصیف و تحلیل گزارش گونه از وجه تمایز و وجه تشابه مبانی انسان‌شناسی در قرآن با مبانی اومانیسم در غرب بوده است.

عدالت همه‌جانبه حاکم بر عدالت کیفر محور

دکتر توفیق اسداف

چکیده: امروزه عدالت کیفری مثل دیروز عدالتی نیست که از روی منطق فازی، حکمت و همدلی با مجرم و مظلوم و نگاه همه‌جانبه به یک رویداد ناهنجار باشد. و قطعاً افزایش جرائم بین‌المللی، عدم اصلاح اکثر مجرمین سابقه‌دار و کاهش سن جرم، نشانگر ناکارآمدی عدالت کیفری به صورت مطلق است. حتی با وجود اینکه عدالت کیفری مدعی سزادهی مجرمان و کاهش آمار جرائم است، ولی گاهاً خود عدالت کیفری نیز با بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شود.

زیرا توجه‌اش بیشتر به جرم و کیفر است، نه عوامل روانشناسی فردی و اجتماعی جرم و مجرم. و چون عدالت کیفری جزم گرایانه دیگر نتوانست میزان جرائم را در جوامع بشری هم‌زمان با تربیت انسانی کنترل کند، دیدگاه عدالت همه‌جانبه پیشنهاد می‌گردد.

در عدالت همه‌جانبه، با در نظر گرفتن عوامل روانشناسی فردی و اجتماعی جرم و فضای آن، رویکرد دفاع از آسیب‌پذیران اجتماعی مورد توجه است و باید از قربانیان جنایت دفاع کرد و نسبت کیفر متناسب با وضعیت فردی و اجتماعی و موقعیت شأنی مجرم و آسیب دیده متناسب باشد. زیرا عدالت به معنای تساوی نیست!

یقیناً اگر فعالیت‌های اساسی و زیرساختی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه به درستی انجام شود، و اگر نظام مدیریتی و تربیتی جامعه به صورت صحیح پیاده‌سازی شود، قطعاً ریشه جرم به مرور زمان کاهش یافته و قشر آسیب‌پذیری کمتر به وجود می‌آید. و فطرت آدمی، اجرای عدالت همه‌جانبه را بهتر می‌پسندد تا اجرای احکام کیفری. بنابراین، برای تحقق مدینه فاضله باید دو چیز در عدالت همه‌جانبه شرط گردد:

ساختار جامعه مبتنی بر فطرت سالم، آگاهی، اصلاح، تربیت و تکامل باشد تا با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های دینی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، روند تکامل در جامعه به وجود آمده و پیشگیری از وقوع جرم سرمشق همه فعالیت‌های جامعه باشد. زیرا اگر عملکرد نهادهای مربوطه مطابق با فطرت سالم پیش رود، نتیجه قهری آنها جامعه مزین به عدالت و کرامت والای انسانی خواهد بود. کیفر و جزای یک جرم، متناسب با تمام ویژگی‌های شرط اول و بر مبنای عدالت همه‌جانبه صورت گیرد.

در نتیجه: اجرای قوانین نباید «کلی محور» باشد، بلکه باید «موردی محور» باشد؛ یعنی اقتضائات یک جرم و شرائط و ویژگی‌های مجرم و مظلوم به صورت موردی بررسی گردد.

بررسی علل و عوامل هتک حرمت و آبروی مؤمن و راهه‌ای حفظ آن در قرآن و حدیث

فاطمه عبداللهی

مرضیه امری

چکیده: ضرورت حرمت و آبرو از آموزه‌های ارزشمندی است که مورد تأکید اسلام قرار گرفته است، آبروی مؤمن از چنان تقدسی برخوردار است که اسلام به کسانی که این حریم را رعایت نکنند هشدار و عذاب را به آنها وعده داده است. این موضوع به قدری اهمیت دارد که ریختن آبروی مؤمن بسیار خطرناک و گناه بزرگی به حساب می‌آید.

 آبروی مؤمن تمام سرمایه‌ای است که در طول زندگی آن را به سختی به دست آورده است، ممکن است در اثر جهالت و یا غرض‌ورزی دیگران در یک لحظه از دست برود، که هیچ‌گاه جبران نشود.

پس ما با توجه به اهمیتی که این موضوع دارد، تلاش کردیم در این نوشتار مفهوم آبرو و علل و عواملی که باعث خدشه‌دار کردن این موضوع می‌شود و همچنین راهکارهای که باعث حفظ این مسئله می‌شود را مورد بررسی قرار دهیم.

شیوه گردآوری اطلاعات این نوشتار به روش کتابخانه‌ای و اسنادی بوده و با فیش‌برداری از منابع موجود در کتابخانه‌ها و آرشیو مجلات و مراجعه به سایت‌های اسلامی و نرم‌افزارهای روایی موجود و مشاوره با اساتید فن به تدوین این نوشتار پرداخته‌ایم.

گفتنی است که مرکز بین المللی توسعه صلح، فرهنگ و عقلانیت، نخستین شماره دو فصلنامه مطالعات تطبیقی حقوق بشر را در قطع رقعی، در 118 صفحه و به قیمت ده هزار تومان منتشر کرده است./998/ ن۶۰۱/ش