نخستین شماره دوفصلنامه دین و دینداری منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز بین المللی توسعه صلح، فرهنگ و عقلانیت، نخستین شماره دوفصلنامه دین و دینداری را به سردبیری محمود نظری ویژه پاییز و زمستان 95 منتشر کرده است.

در این شماره از فصلنامه دین و دینداری این مقالات را می‌خوانیم:

جایگاه رسانه در ترویج دین در بین عموم مردم به ویژه جوانان

جایگاه کتاب مقدس در آئین سیک در بین پیروان

سیر تطور عقل‌گرایی در زیدیه

فاعل معجزه از دیدگاه صدر المتألهین

مراتب علم حضوری انسان از دیدگاه ملاصدرا

نقش ادیان در گفتمان تمدن سازی

نقش دین در کمک‌رسانی و همدردی با بیماران در ایران

جایگاه رسانه در ترویج دین در بین عموم مردم به ویژه جوانان

 محمدجواد محسن زاده

چکیده: با آغاز هزاره سوم و توسعه و رشد فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات، با حضور و گستردگی رسانه‌ها در سپهر عمومی و همه شئون زندگی، فضا و چارچوبی فراهم شده که آموزش، فرهنگ، سیاست، اجتماع و... انسان، حولِ محور ارتباطات، رسانه و در بستر فضای مجازی جریان می‌یابد. عصر حاضر، عصر اطلاعات، رسانه و روایت‌ها نام گرفته است و فناوری‌های نوین ارتباطی به صورت گسترده در دسترس و مورد استفاده عموم مردم قرار گرفته است.

در این هنگامه، پیام‌آوران و راویان برای بازنمایی واقعیات تلاش می‌کنند و هر روایت و پیامی بتواند بیشترین تأثیرگذاری را داشته باشد می‌تواند توجه مردم را به سمت خود جلب کند و در نتیجه رفتار آنها را بر اساس اهداف خویش شکل دهد.

یکی از کارکردهای رسانه، آموزش، تبلیغ و ترویج پیام‌های دینی است. بستر رسانه می‌تواند کانونی برای حرکت مردم در راستای دین، بیداری اسلامی و کارکردهای عبادی، سیاسی، تبلیغی، آموزشی، تربیتی، مبارزاتی و نظامیِ امت اسلامی باشد.

تحقیق پیش رو با هدف طرح پرسش، بررسی و پاسخگویی به سؤال جایگاه و نقش رسانه و پایگاه‌های وسایل ارتباط جمعی نوین در ترویج و اشاعه فرهنگ دینی و دینداری در بین عموم مردم به ویژه جوانان صورت گرفته است.

در این راستا محقق با استفاده از روش کیفی و مشاهده مشارکتی اطلاعات لازم برای نگارش مقاله را با روش توصیفی، پیمایشی، کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری و تألیف کرده است.

یافته‌های تحقیق نشان از آن دارد که هم‌زمان با پیشرفت بشر و بُروز تکنولوژی‌های جدید ارتباطی و هنری، اگر شیوه انتقال و جلوه‌گر ساختن پیام‌های دینی و ترویج مذهب با جذابیت بخشی در قالب‌های هنری، استفاده از بستر پایگاه‌های وسایل ارتباط جمعی نوین، فضای مجازی و رسانه در مسیر مورد توجه جامعه هدف به ویژه جوانان صورت پذیرد، می‌تواند منجر به ترغیب، تشویق و اقناع مخاطبان شود و اهداف تبلیغی، اطلاع رسانی و آموزشی خود را تأمین کرده و آثار و برکات فراوانی داشته باشد.

جایگاه کتاب مقدس در آئین سیک در بین پیروان

احمد رمضانی

چکیده: هر دین و آیینی دارای کتابی است که به عنوان متن مقدس آن دین مورد احترام است و معمولاً شخصی نیز به عنوان بنیانگذار و یا مرجع دینی در کنار آن کتاب مقدس، به شرح و توضیح تعالیم آن متن مقدس می‌پردازد. در آیین سیک، گوروگرنت صاحب نه فقط به عنوان یک کتاب مقدس، بلکه بسیار فراتر از آن، به عنوان گوروی جاودان سیک‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

در باور آیین سیک، گوروگرنت صاحب تنها یک کتاب مقدس – همچون انجیل برای مسیحیان یا قرآن برای مسلمانان – نیست، بلکه به عنوان گوروی زنده و رهبر این آیین قلمداد می‌گردد. یکی از جالب‌ترین جنبه‌های سیکهیزم روندی است که با یک گوروی انسانی شروع شد، در طول یک دوران ثنویت که در آن یک گوروی بشری و مجموعه‌ای از نوشته‌های مقدس، هر دو، بر آن حاکم بودند، ادامه یافت، و به وضعیت حاضر ختم شد که در آن، اختیار و قدرت مطلق از آن متون مقدس است.

شاید به خاطر همین تلقی خاص باشد که سیک‌ها با گوروگرنت صاحب همچون یک پادشاه رفتار می‌کنند، نه یک کتاب مقدس. به همین دلیل برای قرائت و نگاهداری آن، آداب سخت‌گیرانه‌ای وضع کرده‌اند.

سیر تطور عقل‌گرایی در زیدیه

علی حکمت‌پور

چکیده: این پژوهش با هدف بررسی سیر عقل‌گرایی در زیدیه انجام شده است. در ابتدا مبانی عقل‌گرایی در اسلام در مقابل حدیث‌گرایی امامیه و معتزله تبیین خواهد شد و سپس به مقایسه و میزان تأثیرپذیری زیدیه از این دو مبنا در عقل‌گرایی پرداخته می‌شود.

در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی ارائه گشته، میزان و نوع روی‌آوری زیدیه به سمت عقل‌گرائی در میان ائمه (ع) و علما و محققین برجسته زیدیه از قرون نخست تا معاصر مورد بررسی و تحلیل واقع شده است.

پس از تحلیل، این نتیجه حاصل شده است که زیدیه به میزان قابل توجهی متأثر از معتزله بوده و این نوع گرایش در ائمه زیدیه به مرور و با گذشت زمان، فزونی یافت؛ تا جایی که رویکرد مخالف یعنی حدیث‌گرایی رو به افول گذاشت و جریان به سوی عقل‌گرایی افراطی پیش رفت. این رویه تا چند قرن گذشته ادامه داشت، تا آننکه از اواخر قرن دهم حدیث‌گرایی رشد چشمگیری یافت و این جریان تا حد زیادی تعدیل یا متوقف شد.

همچنین از مباحث مطروحه می‌توان برداشت نمود که میزان تأثیرپذیری زیدیه از معتزله به مراتب بیشتر از سایر فرق شیعی بوده است و می‌توان ادعا کرد که در مباحث عقلی و کلامی میزان تاثیرگذاری معتزله بر زیدیه به میزان قابل توجهی بیشتر از تأثیرگذاری امامیه بر زیدیه بوده است.

فاعل معجزه از دیدگاه صدرالمتألهین

مرضیه امری

ندا بهرامی

محمدمهدی میرزایی

چکیده: پیامبران الهی (علیهم السلام) برای اثبات نبوت خود، دست به خوارق عاداتی زده‌اند که سبب شده است مردم به نبوت آنان ایمان آورند و آنها را تصدیق کنند. یکی از بحث‌های مهم در مورد مسئله معجزه، فاعل معجزه است. نظریات متفاوتی مانند اینکه فاعل معجزه کیست، در این مورد ارائه شده است؛ گروهی معجزه را فعل مستقیم خدا می‌دانند که به دست پیامبران صورت می‌پذیرد. گروهی دیگر معجزه را فعل مستقیم پیامبر می‌دانند و نفس پیامبر را در این امر دخیل می‌دانند.

این نوشتار تلاش دارد که نظر صدرالمتألهین را درباره فاعل معجزه تبیین کند. بر اساس بررسی‌ها و مطالعات کتابخانه‌ای و جستجو در کتب فلسفی می‌توان به دست آورد که ایشان قائلند که نفس پیامبر به دلیل تهذیب و خودسازی به مرحله‌ای رسیده است که می‌تواند در طبیعت تصرف کند و خوارق عاداتی را موجب شود و از نظر وی، پیامبران در بعضی از مواردِ معجزه در اصل ماده تصرف می‌کنند و در بعضی دیگر که تصرف در اصل ماده مشکل و بعید به نظر می‌رسد، پیامبر می‌تواند در قوای بینائی و شنوایی انسان‌ها تصرف کند و انسان‌ها معجزه را مشاهده کنند. بدین ترتیب، این نوشتار به تبییین موضع گیری صدرا در رابطه با فاعل معجزه پرداخته است.

مراتب علم حضوری انسان از دیدگاه ملاصدرا

کبری عبداللهی

سیده فاطمه اصفهانی

چکیده: علم حضوری نظریه خاصی در باب علم است که در فلسفه اسلامی و بخصوص در فلسفه صدرایی به‌خوبی پرورده شده است. این علم یکی از مسلّمات فلسفه اسلامی بوده و از همان ابتدای پیدایش مورد توجه فلاسفه قرار داشته است. علم حضوری بدون اصالت وجود قابل دفاع نیست.

 براساس فلسفه صدرایی، علم عین وجود است نه چیزی عارض یا اضافه بر آن. از این رو، مراتب مختلف وجود دارای مراتب خاصی از علم و آگاهی هستند. در این میان، انسان علاوه بر وجود خود بر قوای نفسانی و معلومات خود نیز علم حضوری دارد.

اینگونه است که علم حضوری آغازگاه علم انسان می‌گردد و پس از آن است که مفهوم سازی و علم حصولی شروع می‌شود. از منظر صدرالمتألهین، اساساً هر علمی، حضوری است و اگر علم در نگاه اوّلیه به حصولی و حضوری تقسیم می‌شود، در نگاه دقیق‌تر، غیر از علم حضوری علمی نیست و این علم یعنی حضور چیزی نزد چیز دیگر؛ به عبارت دیگر، یعنی درک حضوری معلوم نزد عالم.
اگر علم حضوری انسان به صور ذهنی را در نظر نگیریم، هیچ علم حصولی حاصل نمی‌شود و انسان از شناخت جهان پیرامون خود ناتوان می‌ماند. پس علم حضوری اساس تمام معارف بشری است. بنابراین ما در این پژوهش بر آن بودیم که علاوه بر تبیین دقیق مفهوم علم حضوری مراتب این علم را از دیدگاه ملاصدرا با استفاده از روش کتابخانه‌ای بیان کنیم.

نقش ادیان درگفتمان تمدن سازی

منا ارشادی مقدم

چکیده: در بستر تاریخ همواره انسان‌هایی آمده‌اند و آرزوی فردا و فرداهایی بهتر و روشن‌تر را نوید داده‌اند. سرآمد این انسان‌ها پیامبران الهی بوده‌اند که تمدن جهانی را در آینده به گونه‌ای سامان یافته و آرامش‌بخش ترسیم کرده‌اند. در این نوید همه ادیان الهی هم‌خوانی دارند.

در این نگاه، آینده تمدن جهانی نه ناتمام است و نه ناکام، بلکه انسان‌ها با فطرت کمال جویی که دارند به سمت تکامل فکری و اخلاقی و معنوی به پیش می‌روند و غلبه زیبایی حقیقی صلح، عدالت و آزادی و ظهور تجلیات خداوند یکتا را بر زشتی استکبار، ظلم و نابرابری قطعی می‌دانند و بر این باورند که بشر هر چه به جلوتر می‌رود بر بلوغ عقلی و فکری اش افزوده می‌شود و خواهان جهانی عاری از هرگونه کژی و ظلمت است.

در تعالیم انبیای الهی تمام زیرساخت‌های پیدایش و شکل گیری تمدن وجود دارد. از جمله زیرساخت‌های مهم و عناصر اصلی پیدایش تمدن‌ها «روح علم ومعرفت» است؛ این عنصر به عنوان اصل اساسی تمام تمدن‌های بشری از طریق انبیای الهی در جوامع بشری انتشار یافته است. هر یک از انبیای بزرگ الهی در محدوده زمانی خویش لایه‌هایی از تمدن سترگ و عظیم انسانی را به وجود آورده و حاصل دستاورد خویش را در بهبود زندگی انسان به کار برده‌اند. چنانکه مشهور است، منطقه بین النهرین گاهواره تمدن‌ها نامیده شده است؛ این منطقه به دلیل اینکه خاستگاه انبیای بزرگ الهی بوده، مهد تمدن نامیده شده و تمدن از این منطقه سرچشمه گرفته و به تمام نقاط جهان ساری و جاری گشته است.

اساساً تمدن‌ها را با نام ادیان و مذاهب بزرگ جهان شناخته و معرفی می‌کنند. در اینجا به گوشه‌هایی از نقش‌آفرینی ادیان با رهبری انبیای الهی در تمدن‌سازی می‌پردازیم.

نقش دین در کمک‌رسانی و همدردی با بیماران در ایران

محمود نظری

چکیده: همواره فرهنگ‌های کهن و فراگیری که در کشور ایران به چشم می‌خورد، ریشه در تمدن هزاران‌ساله آن دارد که با ورود ادیان مختلف به ویژه اسلام، این آداب و رسوم به اشکال دینی تبدیل شدند و از تأییدات رهبران دینی برخوردار شدند. در این میان، آدابی که جنبه بشردوستانه و کمک‌رسانی به هم‌نوع در آنها جلوه ویژه‌ای داشت، از تأییدات بیشتری بهره مند گشته و در بین دیگر اقوام ایرانی نیز گسترش یافت؛ از جمله این آداب و رسوم می‌توان به عیادت بیمار و کمک رساندن به عنوان یک فرهنگ ایرانی اسلامی اشاره نمود.

تعدد روایات و رهنمون‌های رهبران دینی، نقش تاثیرگذاری در توجه ایرانیان به این عمل ایفا کردند؛ به همین دلیل ایرانیان، در همدری با بیمار و یاری رساندن به وی، استحقاق پاداش اخروی را مورد توجه قرار می‌دهند و این عمل را موجب تقرب به خداوند می‌دانند و معتقدند، دین اسلام مؤید عمل ایشان است. اینگونه است که عیادت از بیمار در جامعه ایران به یک «ارزش جمعی» تبدیل شده و از آن به عنوان یک «نرم دینی» یاد می‌شود.

آنچه حائز اهمیت می‌باشد، این است که ایرانیان برای کمک رسانی به بیماران، دارای آداب و رسومی خاص هستند که می‌تواند برگرفته از سنت اسلامی و سفارشات رهبران دینی باشد.

در این مقاله نویسنده قصد دارد تا ارتباط بین کمک‌رسانی و عیادت ایرانیان از بیمار با روایات و فرامین اسلامی را نشان داده و برخی از آداب ایشان را با دستورات دینی تطبیق نماید.

گفتنی است، مرکز بین المللی توسعه صلح، فرهنگ و عقلانیت، نخستین شماره دوفصلنامه دین و دینداری ویژه پاییز و زمستان 95 را در 116 صفحه منتشر کرده است./998/ ن ۶۰۲/ش