تأملی در مخارج خانوار
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دکتر محمد جواد توکلی، عضو هیأت علمی گروه اقتصاد مؤسسه امام خمینی(ره) به بررسی چگونگی رزق و روزی فرزندان از منظر اسلام پرداخته است.
خداوند چگونه روزی فرزندان را می‌دهد؟
ممکن است این سؤال مطرح شود که خداوند چگونه روزی فرزندان را می‌دهد؟ صرف نظر از جنبه‌های ماورائی، معمولا افرادی که ازدواج می‌کنند از جنبه‌های ماورائی، معمولا افرادی که ازدواج می‌کنند و یا فرزنددار می‌شوند؛ تلاش بیشتری برای کسب درآمد انجام می‌دهند و همین موجب افزایش درآمد خانواده می‌شود.
برکت در اموال نیز مسأله مهمی است؛ در بسیاری از موارد مال ما برکت ندارد؛ ولی در خانواده‌ها پر جمعیت معمولا برکت اموال بیشتر است.
هزینه فرزند جدید چقدر است؟
یکی از تصورات غلط در زمینه هزینه‌های فرزندآوری این است فرزند جدید به شدت هزینه‌های خانواده را زیاد می‌کند و یا حداقل به اندازه یک نفر به هزینه‌های خانوار می‌افزاید. به طور نمونه، اگر خانواده‌ای سه نفره، فرزند دومی را به دنیا بیاورد، تصور می‌شود که هزینه‌های خانوار حداقل 25 درصد اضافه می‌شود.
تأمل در مخارج خانوار حاکی از آن است که تولد فرزند جدید به تناسب تعداد سبب افزایش هزینه‌های خانوار نمی‌شود. به طور نمونه، تولد فرزند دوم در یک خانواده 3 نفره، هزینه‌های خانوار را کمتر از 25 درصد اضافه می‌کند. هرچند هزینه فرزند جدید از خانواده‌ای به خانواده دیگر و از شهری به شهر دیگر متفاوت می‌کند؛ ولی متوسط هزینه‌های فرزند جدید در سال‌های اولیه بیشتر به هزینه‌های پوشاک، درمان و حمل و نقل اختصاص دارد و آمدن فرزند جدید تأثیر زیادی بر سایر هزینه‌ها از جمله هزینه خوراک و مسکن ندارد.
همزمان با بزرگ شدن بچه‌ها، هزینه‌های آنها نیز زیاد می‌شود؛ ولی به واسطه صرفه‌جویی‌های مقیاس که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم، عملا در بسیاری از هزینه‌های خانوار صرفه‌جویی می‌شود.
صرفه مقیاس فرزند بیشتر
همان گونه که گفته شد برخلاف تصور عمومی، با افزایش تعداد فرزند هزینه‌ها به همان میزان افزایش نمی‌یابد و بسیاری از هزینه‌ها سرشکن می‌شود؛ نمونه بارز آن در هزینه پوشاک است، خانواده با دو فرزند، اگر دو فرزند دیگر هم داشته باشد، هزینه‌های خانوار دو برابر نمی‌شود. در بسیاری از موارد لباس‌های نوزاد اول را می‌توان برای نوزاد بعدی نیز استفاده کرد.
در ادبیات اقتصادی از این صرفه‌جویی‌ها با عنوان صرفه مقیاس یاد می‌شود. مراد از صرفه مقیاس این است که وقتی یک فعالیت بزرگ شد در برخی از هزینه‌ها همانند هزینه‌های ثابت صرفه‌جویی می‌شود.
منافع پنهان فرزند بیشتر
در زمان‌های قدیم فرزندان به عنوان کمک کار خانواده در کسب و درآمد و امرار معاش محسوب می‌شدند. این مسأله کم بیش در مناطق روستایی و شهرهای کوچک صادق است. هرچند به واسطه رواج آموزش عمومی و تحصیلات تکمیلی، بسیاری از جوانان و نوجوانان عملا از چرخه کمک به معیشت خانواده خارج شده‌اند.
با این وجود، فرزندان یک خانواده را می‌توان به عنوان سرمایه‌های اجتماعی آن خانوار تلقی کرد. خداوند متعال در آیه‌ای می‌فرماید: «و امددناکم باموال و بنین.» ما شما را به اموال فرزندگان کمک کردیم. این تحلیل را می‌توان با توجه به منافع پیدا و پنهان فرزند بیشتر و هزینه‌های مخفی فرزند کمتر بسط و گسترش داد.
جوامع کنونی فرزند بیشتر منافع پنهانی همچون کاهش صدمات حاصل از دست دادن فرزند و کمک در امور منزل از جمله نگهداری بچه‌ها دارد.
در مقابل خانواده‌های کم جمعیت از هزینه‌های پنهانی همچون تنها شدن زود هنگام والدین، پر توقع شدن بچه‌ها و خلاء عاطفی ناشی از نداشتن برادر و خواهر رنج می‌برند.
لزوم مدیریت مخارج خانوار
بخش از مشکلات خانوارها در تأمین هزینه فرزندان ناشی از رواج الگوی غلط در معرفی مصرفی و همچنین برخی رسوم نادرست است. در این زمینه سه تأمل جدی در مورد آن وجود دارد:
الف) الگوی غلط مصرفی ما، بخش زیادی ازمنابع خانوار را هدر می‌دهد (لزوم اصلاح سبک زندگی)؛
ب)بر اساس رویکرد اسلامی، بار فرزند اضافی باید خانواده توزیع شود(لزوم همیاری بیشتر درون خانوادگی)؛
ج) دولت اسلامی باید بخش از هزینه‌های فرزند را تأمین کند(لزوم مشارکت بیشتر دولت).
از جمله مشکلات موجود ناشی از سبک‌های غلط زندگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) سبک غلط برخی خانوارها درتهیه سیسمونی برای نوزادان؛
ب) سبک غلط حمایت از فرزندان که باعث کاستن از توان والدین در کمک به فرزندان می‌شود؛
ج) تجملات در زندگی‌های امروزی باعث کاهش توان خانواده‌ها برای کمک به فرزندانشان شده است.
د) سبک غلط تربیت فرزندان و افزایش توقعات آنها نیز باعث افزایش بیش از حد مخارج خانواده می‌شود./998/ت302/س
منبع: کتاب «اقتصاد جمعیت؛ از اقتصاد متعارف تا اقتصاد مقاومتی»