مرکز فقهی ائمه اطهار؛ ستاره ای درخشان در افق فقهی حوزه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا حوزه علمیه به عنوان خاستگاه علوم اسلامی، از دیرباز فعالیت های علمی، آموزشی و پژوهشی خود را با در نظر گرفتن نیازهای جامعه ساماندهی کرده و در قافله تمدن سازی نقش ویژه ای برعهده داشته است.

اهمیت و نقش این نهاد مهم در تمدن زایی شیعه، ذیل فعالیت های فکری و اندیشه ای اسلام ناب، موضوعی است که بارها در سخنان رهبر انقلاب و نیز علما و مراجع مورد تأکید قرار گرفته و لزوم ورود حوزه علمیه به عنوان نهاد مرجع دینی و اندیشه ای جامعه به بحث تولید علم و پژوهش های علمی بیش از پیش احساس می شود.

ناگفته پیداست که در قافله تمدن سازی و حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی، حوزه های علمیه نقش محوری داشته و پشتوانه فکری، اندیشه ای و کانون گفتمان ساز محسوب می شوند که به همین سبب، توجه حوزه به بحث پژوهش و تربیت نیروهای مجهز به علوم دینی و مسلط به علوم روز، از ارکان مهم در این موضوع است.

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به رهبری امام راحل(ره)، گسترش فعالیت های حوزه های علوم دینی با شتاب بسیار زیادی آغاز شد و در دهه چهارم انقلاب، حوزه علمیه به عنوان مرجع فکری و علمی جامعه اسلامی، نه تنها به تربیت نسل جدیدی از طلاب و روحانیون علوم دینی همت گمارده، بلکه توانسته علوم اسلامی را در اقصی نقاط عالم نضج و گسترش دهد.

امروزه شهر مقدس قم به عنوان ام القرای جهان اسلام و نگین انگشتر حوزه های علوم دینی اسلامی، مرجع و ملجأ خیل عظیمی از عاشقان دین اسلام و مکتب حقه تشیع شده است.

در نگاه اول توجه به عوامل پیش برنده و مهم در قدرت نفوذ و جریان سازی علمی و دینی حوزه های علمیه، می تواند نقشه راه و چشم اندازی از آینده روشن تمدن اسلامی متکی بر آموزه های اسلام ناب را ترسیم کند که در این میان عناصر آموزش و پژوهش نقشی بی بدیل ایفا می نمایند.

تمرکز حوزه های علمیه بر تولید علوم اسلامی و تربیت فضلا و علمای مجهز به علوم دینی، نقطه عطفی در فعالیت های این نهاد مهم تلقی می شود که دستیابی به این هدف بزرگ، از طریق ایجاد و راه اندازی مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی که بخشی از بار تربیت روحانیان و فضلای حوزه های علمیه را بر دوش می کشند، میسر شده است.

حاصل فعالیت این مراکز که در حیطه های تخصصی به تربیت نیرو مبادرت ورزیده اند، دستاوردهای شگرفی بوده است که طلیعه نهضت تولید علم و ایجاد تمدن نوین اسلامی با تکیه بر قدرت فزاینده علمی حوزه های علمیه و نقش حیاتی آنها در شکل گیری این تمدن را بیش از پیش هویدا ساخته است.

در این میان مراجع و علما که نقشی بی بدیل در بارور ساختن فضای علمی و رشد و توسعه حوزه های علوم دینی داشته و حوزه علمیه مدیون عمری مجاهدت و تلاش این سدهای سدید و اسطوره های علم و اخلاق هستند.

این مراجع و علما به عنوان چراغ راه طلاب علوم دینی، مجاهدانه سعی کرده اند بار بر زمین مانده حوزه در موضوعات مختلف را بر دوش کشیده و منشأ خدمات فراوانی به دین و تبلیغ فرهنگ دینی شده اند.

راه اندازی مراکز علمی و پژوهشی، باقیات الصالحاتی است از مراجع و علمایی که خود پرورش یافتگان این مکتب علم و مجاهدت هستند و اگر امروز حوزه های علوم دینی تشیع به عنوان پرچمدار اسلام ناب محمدی(ص) مطرح است، بی شک در سایه عمری مجاهدت و از خودگذشتگی علمای بزرگی است که خود را وقف گسترش و تبلیغ فرهنگ دینی ساخته اند.

آغاز به کار مرکز فقهی؛ پاسخی به نیازهای فقهی زمان

یکی از این مراکز که در سپهر علمی و تربیتی حوزه های علوم دینی، همچون ستاره ای می درخشد، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) است.

این مرکز که در جهت توسعه و بالندگي فقه راستين تشيّع و پاسخگويي به نيازهاي فقهي زمان به همت مرجع عاليقدر مرحوم حضرت آيت الله فاضل لنكرانى(ره) در سال 1376 هجري شمسي در قم تأسيس گرديد، تاکنون توانسته این امانت الهي و يادگار مرجعيت را به نحو شايسته اي حراست كرده و وصيّت و آرزوي آن بزرگ مرجع راحل(ره) را تحقّق ببخشد.

ریاست این مرکز در زمان حیات پربرکت حضرت آیت الله فاضل لنکرانی به فرزند ایشان، آیت الله حاج شيخ محمّد جواد فاضل لنكرانی واگذار شد و تا امروز روند فعالیت این مرکز ادامه داشته است.

آموزش فضلا و محقّقان، تربيت فقيهان شايسته و مجتهدان متعهّد و آگاه به مقتضيات زمان، فراهم آوردن امكانات لازم و بستر مناسب براي مطالعات و پژوهش هاي ژرف در فقه و اصول، درك و پاسخگويي مسائل جديد، بررسي شبهات مرتبط به فقه و نقد آنها و تأليف و نشر كتب و مقالات علمي، از عرصه های مهمی است که این مرکز فعالیت های خود را حول محور آن متمرکز کرده است.

این مرکز با تأکید بر اهمیت فقه و گستردگي و تعميم آن نسبت به همه شؤون زندگي بشري در جامعه اي كه رويكرد ديانت و خداباوري دارد و توجه به اینکه افراد جامعه مى‌‌كوشند تا وظايف خود را در هر زمينه، آن گونه كه بايسته و شايسته است انجام داده و در میدانی که افراد در جستجوي وظيفه اند، سؤالات فراواني متوجّه عالمان فقه مى‌‌شود، از این منظر تبيين مسائل مستحدثه تلاش بيشتري را از حوزه فقاهت مى‌‌طلبد. 

بخش هایی برای پیشبرد اهداف مرکز فقهی

مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) دارای 7 بخش: آموزش، پژوهش و تألیف، تفسیر، تصحیح و تحقیق متون، کتابخانه، مدیریت فناوری اطلاعات، مرکز صوت و تصویر و انتشارات است که هرکدام با توجه به وظایف خود، نقش منحصر به فردی در تحقق اهداف این مجموعه ایفا می کنند.

بخش آموزش در دو مقطع سطوح عالي و دروس خارج حوزه به فعالیت می پردازد که در مقطع سطوح عالی، طلاب و نخبگان حوزوی از مزيّت دروس آزاد حوزه در سطح دو و سه برخوردار مى‌‌شوند و اساتيد در کلاس های موسوم به «کلاس های تابع» علاوه بر اطمينان يافتن نسبت به تسلّط بر متون درسى، نكات و حواشي معتبري كه به طور معمول در دروس آزاد حوزه فرصت پرداختن به آنها نيست، مورد بحث و كنكاش علمي قرار داده و بدين وسيله استعدادهاي نهفته طلاّب بارور گرديده و به شكوفايي مى‌‌رسد.

در مقطع دوّم آموزش، از ميان طلاّبی كه شايستگي خود را در كلاس هاي مقطع اول «كلاس هاي تابع» به اثبات رسانيده اند و نيز افراد ديگري كه چندين سال درس خارج را نزد اساتيد بزرگوار حوزه گذرانده اند و يا آمادگي لازم را براي شركت فعّال در دروس خارج، دارند، پس از آزمون كتبي و مصاحبه ورودي پذيرش صورت مى‌‌گيرد.

در بخش آموزش این مرکز تلاش شده است تا طلاب  نسبت به رموز اصلي اجتهاد و فقاهت و گذراندن مباحث مشكل فقهي و مباحث تأثيرگذار اصولي در علم فقه به همراه مباحث مستحدثه فقه كه مورد احتياج جامعه كنوني است، آشنا شده و همچنین نسبت به فراگيري مباحث آيات الأحكام و قواعد فقه و تاريخ فقه و فقاهت تدبير جامعي انديشيده شده است.

در بخش پژوهش، فعالیت هایی نظیر برگزاری نشست هاي علمى، راه اندازی گروه های علمی در 14 گرایش تخصصی، تأليف و تدوين كتب و مجلات در این مرکز صورت می گیرد.

از مهم‌ترین کتاب های تألیف و تدوین شده توسط بخش پژوهش این مرکز می توان به کتاب هایی مانند:

 «اصول فقه شيعه»در ده جلد كه شش جلد آن چاپ و منتشر شده است و بقيّه مجلّدات آن در حال تكميل است. اين كتاب تقرير درس هاي خارج اصول فقه حضرت آيت الله فاضل لنكرانى به زبان فارسي

«أصول الشيعة لإستنباط أحكام الشريعة»كه يك دوره شش جلدي از تقريرات درس خارج اصول فقه حضرت آيت الله فاضل لنكرانى به زبان عربي

«دراسات في الاُصول»اين اثر نيز يك دوره سه جلدي است كه در آن دروس خارج اصول فقه حضرت آيت الله فاضل لنكرانى به زبان عربى

«موسوعة أحكام الأطفال»در هشت جلد، شامل كلّيه مباحث و احكام فقهي مرتبط به كودكان از قبل از زمان انعقاد نطفه تا مرحله بلوغ، به صورت استدلالي و مقارن با فقه مذاهب اهل سنّت است كه سه جلد آن چاپ و منتشر شده و بقيّه مجلّدات در دست اقدام است

«فقه كيفري اسلام»به زبان فارسي و به شيوه استدلالي در سه جلد كه تقرير بحث حدود و تعزيرات مرحوم آيت الله فاضل لنكراني(ره) است، اشاره کرد.

بخش تفسير مرکز فقهي

در چهار محور تفسير ترتيبي استدلالي، آموزش تخصصي، پژوهش و مجله تفسيري و با هدف آشنايي گسترده تر، عميق تر ومتنوع تر دانش پژوهان با معارف قرآني، ايجاد شور ونشاط در دانش پژوهان براي تحقيق ونوآوري در مسائل قرآني، تبليغ و ترويج معارف قرآني درميان کساني که به هر دليلي موفق به تحصيل اين معارف به صورت رسمي نيستند ولي براي دانستن آنها مشتاق و علاقه مندند، به فعالیت می پردازد.

بخش تصحیح و تحقیق متون به عنوان یکی دیگر از بخش های این مرکز متون مورد نظر را، پس از گذراندن سه مرحله: تخريج مصادر، مقابله و تصحيح و ويرايش توسط محقّقان مجرّب و كارآزموده به چاپ می رساند که در این بخش آثاری نظیر: «مدخل التفسير»، به زبان عربي تأليف مرحوم حضرت آيت الله فاضل لنكراني(ره)، «نهاية التقرير في مباحث الصلاة»در سه جلد، اين كتاب مشتمل بر تقريرات يازده سال دروس خارج فقه مرحوم حضرت آيت الله بروجردي(ره) است كه به قلم تواناي حضرت آيت الله فاضل لنكراني(ره) نگاشته شده است، ـ «تفصيل الشريعة في شرح تحرير الوسيلة»، اين اثر علمي و ارزشمند، يك دوره فقه اجتهادي و شرح استدلالي كتاب تحرير الوسيله حضرت امام خميني(ره) به قلم حضرت آيت الله فاضل لنكراني(ره) است، به چاپ رسیده است.

کتابخانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)  به عنوان يكي از غني ترين كتابخانه هاي تخصّصي، بيش از 25 هزار عنوان کتاب، قريب به 50هزار جلد را در دل خود جاي داده است. همچنين تعداد 125 عنوان مجله در موضوعات مختلف، خصوصا فقه و حقوق در اين کتابخانه گردآوري شده و در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.

افزون بر اين موارد، به تعداد قابل توجهي پايان‌‌نامه‌‌هاي منتشر نشده کشورهاي عربي و غير عربي در موضوعات مختلف دست يافته و در دسترس علاقمندان قرار مي‌‌دهد که تا کنون اين پايان‌‌نامه‌‌ها به رقمي بيش از 700 نسخه رسيده و در حال افزايش است.

مديريت فناوري اطلاعات

این مرکز با هدف مطالعه و نيازسنجي فرآيندهاي جاري مرکز و تلاش براي ارائه راهکارهاي رايانه‌اي در جهت تسهيل و بهره‌وري امور، توليد و توسعه اتوماسيون‌هاي اداري، آموزشي و پژوهشي، ذخيره‌سازي و فراوري اطلاعات متني، صوتي و تصويري و ايجاد، توسعه و پشتيباني زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري و شبکه و در 6 بخش توليد و توسعه نرم‌افزار، شبکه و سخت‌افزار، فراوري اطلاعات، توليد محتوا و پاسخ به سوالات ، صوت و تصوير، حروفچيني و نشر کتاب، گرافيک و انيميشن به فعالیت می پردازد.

بخش های مختلفی در این مرکز به عنوان سالن های همایش برای برگزاری جلسات و نشست های علمی در نظر گرفته شده است و سالن همایش اصلی این مرکز به عنوان یکی از بزرگترین سالن های همایش قم، میزبان برگزاری همایش های مختلف کشوری و استانی است.

آشنايي با ديگر مراكز فقهي ائمّه اطهار(ع) در ساير شهرها و كشورها

اين مركز داراي شعباتي در مشهد مقدّس، سوريه، افغانستان و... است كه به طور محدودتر دائر شده است.

مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) مشهد مقدس:

از بزرگاني كه توجّه ويژه اي نسبت به حوزه علميه خراسان داشت، مرحوم آيت الله فاضل لنكرانى«ره» بود كه مى‌‌فرمودند: حوزه علميه مشهد مقدس بايد مناسب با شأن امام هشتم(ع) باشد. از اين رو طي ديداري كه علماء مشهد مقدّس در سال 1377 با ايشان داشتند، از معظّم له تقاضا مى‌‌كنند تا جهت تقويت اين حوزه گامي برداشته و مركز فقهي را در اين شهر تأسيس فرمايند. با دستور آن مرحوم در همان سال اين مركز با مديريت توانمند حاج شيخ محمّدجواد فاضل لنكراني تأسيس و شروع به فعّاليت مى‌‌نمايد.

عمده اهداف و فعاليت هاي مراكز فقهي ائمّه اطهار(ع) در شهرها و كشورهاي مختلف يكسان است، ولي گاه به تناسب محل تأسيس مركز، تغييراتي در نحوه فعاليت ها ملاحظه مى‌‌شود. به عنوان نمونه تمركز فعاليت هاي مركز قم در مقطع درس خارج و پس از گذرندان سطوح عالي حوزه است، ولي در مركز مشهد و يا افغانستان و سوريه تمركز بحث ها در سطوح عالي حوزه است.

فعاليت‌‌هاي مركز فقهي مشهد مقدّس در 4 بخش آموزش، کتابخانه، واحد سمعي ـ بصري و رايانه و بخش فرهنگی صورت می پذیرد.

مركز فقهي ائمه اطهار(ع) سوريه

يكي از مراكز فقهي أئمّه اطهار(ع) مركزي است كه در منطقه زينبيّه دمشق، در كشور سوريه، در سال 1426هـ.ق تأسيس شده است.

اين مركز با همان اهداف مركز فقهي ائمّه اطهار(ع) در قم تأسيس شده و شكل كلّي فعاليّت هاي آن نشأت گرفته از مركز قم است، اگرچه به مناسبت مكان تأسيس و سطح علمي پذيرش شدگان و نيازهاي منطقه اى، تغييراتي در برنامه مشاهده مى‌‌شود.

ـ در مركز قم تمركز بحث ها روي دروس خارج حوزه فقه و اصول است و در مركز سوريه، تمركز مباحث روي دروس سطح است تا نخبگان پذيرش شده را براي شركت در دروس خارج با شيوه موردنظر مركز، آماده نمايند.

ـ در مركز قم نياز چنداني به مباحث تفسيري و اعتقادي احساس نمي شود و به همين جهت اين مباحث در برنامه گنجانده نشده است، ولي در مركز سوريه به جهت نيازهايي كه در منطقه احساس مى‌‌شود مباحث تفسيري مورد نياز و مباحث اعتقادي و به خصوص مباحث مورد اختلاف بين فرق اسلامي(شيعه و سنّى) در برنامه گذارده شده است.

 فعالیت های این مرکز را می توان در 6 بخش: آموزش دروس حوزوي معمول حوزه، آموزش دروس فراموش شده در حوزه(تفسير، عقائد، قواعد فقهي و...)، نشست هاي علمى، كتابخانه، واحد سمعي ـ بصري و رايانه و نیز واحد تبليغات دسته بندی کرد.

مركز فقهي ائمّه اطهار(ع) افغانستان

با توجّه به سلطه و حضور بيگانگان در كشور افغانستان و تهاجم فرهنگي وسيع به آن مرز و بوم تحت عنوان آزادي و دموكراسي و با توجّه به نياز فرهنگى، مردم عزيز اين كشور در كنار كمبودهاي اقتصادي و سابقه تبليغات مسموم گروه هاي تكفيري وهابيّت، فضلاء افغاني و مقلدين طي درخواستي از مرجع عاليقدر مرحوم آية الله العظمي فاضل لنكرانى(ره) تقاضا كردند تا جهت مساعدت حوزه علميه آن سامان، مركز فقهي ائمّه اطهار(ع) را در كشور افغانستان تأسيس نمايد و معظّم له نيز دستور تأسيس حوزه علميه و مركز فقهي ائمّه اطهار(عليهم السلام) را در كابل در سال 1383 صادر فرمود.

اين مركز هم اكنون دایر و با استقبال چشمگيري روبروست و همه ساله ثبت نام كرده و از بين صدها متقاضى، گروهي از مستعدّين آنها جهت تربيت گزينش شده و مشغول به تحصيل اند.

اهداف عاليه اين مركز همان اهداف مركز قم است كه با توجه به شرائط افغانستان از نظر شكلي تغييراتي در نحوه فعاليّت آن مشاهده مى‌‌شودکه از آن جمله می توان به مواردی مانند: فعاليت هاي تحصيلي و علمي در محدوده سطوح عالي حوزه، برگزاري مراسم ديني و حمايت از مساجد و كانون هاي فرهنگي و برگزاري مسابقات فرهنگى، ارتباط با علماء و انديشمندان و نسل تحصيل كرده و دانشگاهي و برگزاري كلاسهاي مخصوص براي آنها، تأسيس كتابخانه و توزيع و اهداء كتب مذهبى، پرداخت شهريه و پاسخ به سؤالات مذهبي و شرعى  اشاره کرد./872/ز502/ج

گزارش: وحید کوچک زاده