شیخ بیست ساله الازهر که به منصب افتاء رسید/ راه اندازی کمیته امتحانات و استادی در الازهر

خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: «آشنایی با رهبران الازهر» عنوان مطلبی است که با هدف شناسایی رهبران الازهر و تاثیر آنان بر جامعه دینی و سیاسی مصر منتشر می‌شود. در این شماره به معرفی سه تن دیگر از مشایخ بزرگ الازهر مصر خواهیم پرداخت:

19.شیخ ابراهیم باجوری
ابراهيم بن محمد بن احمد باجوری نوزدهمین شیخ الازهر مصر بر مذهب شافعی است. وی در کودکی قرآن را فراگرفت و برای تکمیل دروس دینی راهی قاهره شد. باجوری تنها 14 سال داشت که به الازهر پیوست. علوم دینی صرف، نحو، حدیث، کلام، فقه، اصول و ... را فرا گرفت تا آنکه در سال 1798 مصر از سوی فرانسوی‌ها اشغال شد.

با اشغال قاهره، باجوری به جیزه رفت و برای سه سال در آنجا ماند تا در سال 1801 به الازهر بازگشت و به تدریس مشغول شد.

دقت در عبارت، فصاحت بیان، آشنایی با علوم و فرهنگ‌های مختلف از باجوری شخصیت دینی متمایزی ساخت. وی قرآن را با صوت خوش قرائت می‌کرد. می‌گویند که باجوری از ابتدای صبح تا مغرب مشغول تحصیل، تالیف و تدریس بود و هرگاه فرصتی می‌یافت با صوت خوش قرآن را قرائت می‌کرد.

ریاست الازهر
شیخ باجوری در سال 1840 به ریاست الازهر رسید. هیبت، وقار و متانت، رغبت به اعتلای کرامت علمای الازهر در برخورد با حاکمان از ویژگی‌های اختصاصی باجوری بود.

از باجوری تالیفات فراوانی به جا مانده است که در ذیل به برخی از آنان اشاره می‌کنیم:
1.تحفة المريد على جوهر التوحيد که حاشية کتاب الجوهرة است.
2.تعليقه بر تفسیر کشاف زمخشری.
3.حاشيه بر فقه شافعی
4.حاشیه بر کتابی در منطق.
5.حاشیه بر الرسالة السمرقندية درعلم بیان.

20. شیخ مصطفى العروسي
مصطفى بن محمد بن أحمد بن موسى بن داود العروسي بیستمین شیخ الازهر و فرزند محمد بن أحمد العروسي چهاردهمین شیخ الازهر و نوه أحمد بن موسى بن داود أبو الصلاح العروسى یازدهمین شیخ الازهر مصر بر مذهب شافعی است.

وی در خانواده‌ای عالم به دنیا آمد و پس از حفظ قرآن کریم برای تکمیل دروس خود به قاهره رفت. علوم متداول دینی مانند فقه، اصول، ادبیات عرب، کلام و تفسیر، تاریخ اسلام و منطق و ... را فراگرفت و پس از رسیدن به قله‌های علم شروع به تدریس دروس دینی کرد.

العروسی به دقت، ذکاوت، حق مداری، تلاش برای اصلاح اندیشه‌ها و زدودن خرافات دینی از میان مردم مشهور بود. وی به صورت ناشناس در کلاس‌های درس حاضر می‌شد و به شیوه تدریس استادها گوش می‌داد و به این شیوه افرادی را که صلاحیت تدریس نداشتند از اشتغال به امور تدریس ممنوع می‌کرد.

از دیگر فعالیت‌های مهم العروسی تلاش برای تأسیس کمیته امتحان بود به این صورت که دانش پژوهان کتاب‌های فراگرفته شده را امتحان داده و با تایید علما به سطوح بالاتر منتقل شوند اما از آنجا که برخی حسودان جایگاه خود را در خطر دیدند به شدت با این طرح به مخالفت برخاستند.

ریاست الازهر
وی پس از باجوری به ریاست الازهر رسید. در آن سال‌ها اسماعیل پاشا حاکمیت را در دست داشت و از ترس آنکه هرگونه انقلاب مردمی علیه حکومتش با حمایت شیخ العروسی شکل بگیرد، وی را از ریاست الازهر عزل کرد تا جایی که به اعتقاد برخی تاریخ نویسان خود العروسی نیز توقع چنین رفتاری را نداشت.

تألیفات
از شیخ العروسی تالیفات ذیل به یادگار مانده است:
1. حاشيه بر شرح الشيخ زكريا الأنصاري درتصوف
2. كشف الغمَّة وتقييد معاني أدعية سيد الأمة.
3.الأنوار البهية.

21. شیخ محمد المهدي
محمد المهدي العباسي بن محمد أمين بن محمد المهدي الكبير بیست و یکمین شیخ الازهر مصر است که قبل از تصدّی منصب ریاست الازهر، مفتی مصر نیز بود تا اولین کسی باشد که منصب فتوا و شیخ الازهر را به خود اختصاص داده باشد.

شیخ مهدی به مدت چهل سال بر مسند فتوا تکیه زد. او اولین فقیه مذهب حنفی است که دوبار به ریاست الازهر برگزیده شد تا بیست و یکمین و بیست و سومین شیخ الازهر باشد.

شیخ المهدی از کودکی فراگیری علوم دینی را با حفظ قرآن کریم، متون فقهی و متون حدیثی آغاز کرد. سپس به الازهر پیوست و علوم دینی مانند تفسیر، ادبیات عرب، فقه و اصول، کلام و تاریخ اسلام را فراگرفت و زمانی که تنها بیست و یکسال بیشتر نداشت از سوی ابراهیم پاشا حاکم مصر به منصب فتوا منسوب شد.

ریاست الازهر
در عهد اسماعیل پاشا شیخ المهدی با حفظ سمت به عنوان شیخ الازهر انتخاب شد. وی کوچکترین شیخ الازهری است که به این سمت برگزیده شد. المهدی با نشاط و تلاش شروع به تنظیم امور اداری و مالی الازهر کرد.

شیخ الازهر مصر در نامه‌نگاری با اسماعیل پاشا خواستار تصویب طرحی مبنی بر امتحان استادی جهت تدریس به طلاب شد بدین صورت که شش تن از علمای الازهر در کمیته‌ امتحانات با پرسش از افرادی که درصدد نیل به مقام استادی هستند صلاحیت آنان را برای امر تدریس احراز می‌کنند و با تایید آنان کرسی تدریس در اختیارشان قرار داده می‌شود.

تألیفات
شیخ المهدی علاوه بر تدریس به امر تالیف نیز مشغول بود. از وی آثار فراوانی به جا مانده است که رساله‌ای در تحقيق مسائل مشهور فقه حنفي و رساله‌ای در مسائل حرام منطبق با مذهب حنفی از مهمترین تالیفات شیخ المهدی است./981/ب921/ک