مساجد تجلی گاه هنر معماری اسلامی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، اصغر منتظرالقائم، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان، در نشست علمی «نقش آموزه های دینی در هنر معماری اسلامی» که عصر امروز در حاشیه دومین نمایشگاه دستاورهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، عشق و علاقه هنرمندان به دین را عامل خلق آثار جاودان در معماری اسلامی دانست.

وی با بیان این که هنر اسلامی از مسجد شروع شد، خاطرنشان کرد: اولین بنای اسلام در عصر نبوی مسجد النبی بود و چون مسجد النبی از نظر جغرافیایی درست در مرکز قلعه های یثرب قرار داشت تمدن نوین عربستان با معیارهای هنری شکل گرفت.

منتظرالقائم اظهار داشت: وقتی مسجد النبی به عنوان پایگاه اصلی حکومت اسلامی به وجود آمد تمام مسلمانان در خدمت ساخت این بنا تلاش کردند و از این رو هنر اسلامی از مسجد به وجود آمد و در عصر رسول الله(ص) دو بار توسعه پیدا کرد.

وی با بیان این که مسجد از این جهت که مبنای فکری جامعه اسلامی را تعیین می کرد تجلی گاه هنر اسلامی است، افزود: تمام فنون و معماری و هنرهای دیگر تمدن ها که مغایرت با اسلام نداشت از تمدن های دیگر گرفته شده و در خدمت اسلام و معماری اسلامی قرار گرفت.

عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان هنر اسلامی را نشانه ای از حیات ابدی دانست و اظهار داشت: هنر اسلامی دارای تجرید، تقارن، همبستگی و نمایش زیبایی خلقت و بازنمایی اصل کثرت به وحدت است و این مسأله در بناهای اسلامی قابل مشاهده است.

وی با بیان این که آثار معماری اسلامی متنوع است و شامل مسجد، مناره، آرامگاه، مقبره، کاروانسرا و دیگر بنا ها می شود، گفت: نخستین مساجد اسلامی مسجد جامع بصره، جامع کوفه، مسجد الاقصی، جامع الازهر، جامع  بغداد و دیگر بلاد بود که مظاهر هنر اسلامی هستند و مسلمانان وقتی خودشان شهری را تأسیس می کردند اول مسجد جامع را بنا می کردند و بعد شهر را در اطراف آن می ساختند.

عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به معماری مساجد مهم اسلامی در شهرهایی که به دست مسلمانان فتح شده اند، خاطرنشان کرد: یکی از مساجد بزرگ مسلمانان مسجد اموی دمشق است که با خرید یکی از کلیساها آن را به مسجد تبدیل کردند و تغییرات معماری اسلامی در آن قابل مشاهده است که طرح ها و نقش های مربوط به مسیحیت از بین رفته است و نمادهای اسلامی استفاده شده است و ارتفاع بنا را افزایش داده اند.

وی با اشاره به معماری اسلامی در قرن پنجم به مسجد جامع اصفهان در دوره سلجوقی پرداخت و گفت: این مسجد شیوه جدید چهار ایوانه بودن را در مساجد جهان اسلام تشکیل داد که در مسجد زواره هم به همین صورت است و سردر و ایوان دارالشفاء مسجد جامع اصفهان و گنبد اولجایتو از شگفتی های معماری اسلامی در آن دوره است.

منتظرالقائم با بیان این که در مسجد جامع اصفهان بیش از 40 روایت در جاهای مختلف مسجد در منقبت امام علی (ع) به کار رفته است، ابراز داشت: در دوره ایلخانی مغول ها ایران را ویران کردند ولی علیرقم همه این ویرانی ها یک معمار شیعی به نام خواجه نصیر تمدن نوینی را به وجود آورد و آثار ویرانه های مغول جبران شد.

وی با بیان این که معماری اسلامی دراین دوره جهش پیدا کرد، اظهار داشت: گنبد سلطانیه از معماری های برجسته این دوره است که با این که در روی گسل زلزله است بعد از گذشت 8 قرن هیچ تغییری نکرده است و آثار شیعی در معماری آن به کار رفته است که نشان از شیوع اندیشه شیعی در آن دوره در ایران دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان مسجد جامع اشترجان را نمونه تجلی وحدت اسلامی در معماری اسلامی ایرانی دانست و گفت: در کتیبه های این بنا هم اسامی خلفای سه گانه ذکر شده است و هم نام ائمه معصومین(ع) که نشان از همزیستی مسالمت آمیز شیعه و سنی در ایران داشته است.

وی با اشاره به بنای مسجد جامع یزد کشیدگی مناره ها و بنای مسجد و شکستگی طاق ها به سمت آسمان را آثار تمدن اسلامی در ایران دانست و گفت: گنبد نماد کهکشان است و نشانه ای از آفرینش کهکشان و سیطره خداوند بر جهان است.

منتظرالقائم با اشاره به دوره تیموری با بیان این که آثار این دوره از نظر مهندسی مستحکم تر است، خاطرنشان کرد: در این دوره با الگو گیری از گنبد سلطانیه گنبدهایی در هرات و در مشهد در مسجد گوهرشاد را مشاهده می کنیم که پر از آیات و نمادهای شیعی است.

وی به دوره صفوی و تمدن سازی صفویان در ایران اشاره کرد و افزود: شهر اصفهان از این دوره به شکل دیگری در می آید و میدان نقش جهان نماد تفکر شیعی در این دوره است که محراب و مسجد در جهت قبله قرار دارد و بازار که مظهر دنیا است در قسمت پایین قبله قرار دارد و نمادهای دیگر شیعی در این بنا استفاده شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان با بیان این که هنری که در مساجد اسلامی استفاده شده است را آتش کده ها در قبل از اسلام نداشته است، ابراز داشت: در معماری اصفهان تمام بناهای دوره صفوی از حکمت و فلسفه اسلامی پیروی می کند؛ این که سی و سه پل در رأس چهار باغ قرار دارد به خاطر این روایت پیامبر است که تسبیح حضرت زهرا را وسیله ورود به بهشت دانسته اند زیرا چهار باغ که در سوره الرحمان گرفته شده است به عنوان بهشت است.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا مساجد شیعی دو مناره ای هستند و این بر خلاف مساجد اهل سنت که تک مناره ای و یادآور توحید هستند تجلی کننده شرک است، خاطرنشان کرد: مساجد شیعه لزوما دو مناره ای نیستند و مساجد زیادی در میان شیعیان وجود دارد که تک مناره ای هستند مانند مسجد جامع زواره ولی دومناره ای بودن هم به خاطر تقارن و وحدت است و نماد بالارفتن دو دست انسان به درگاه خداوند است./843/202/ب3