شیخ صدوق و ضرورت پاسخگویی به شبهات و توجه به نیازهای روز جامعه

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابَوَیْه قمی معروف به شیخ صدوق قمی و اِبنِ بابَوَیْه از علمای شیعه قرن چهارم هجری قمری و از عالمان علم حدیث است که تولدشان با آغاز نیابت حسین بن روح نوبختی (سومین نایب خاص امام زمان عج) هم‌زمان بوده‌است و تا سنّ ۲۰ سالگی در قم پرورش یافته است.

برای شیخ صدوق اساتید بسیاری نام برده اند که عبدالرحیم ربانی شیرازی ۲۵۲ نفر از اساتید آن را نام برده‌است که گروهی از آن‌ها در زمره مشاهیر بزرگ بوده اند که برخی از آنان عبارتند از: محمد بن حسن ولید قمی، احمد بن علی بن ابراهیم قمی، علی بن محمد قزوینی، علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق)، جعفر بن محمد بن قولویه قمی، جعفر بن محمد بن شاذان، ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، احمد بن زیاد بن جعفر همدانی.

شیخ صدوق به دلیل مسافرت‌های فراوانی که به شهرهای مختلف داشت، شاگردان بسیاری پیدا کرده بود که برخی تعداد شاگردان او را صدها نفر نوشته‌اند و از جمله شاگردان معروف و موثر وی که بزرگ‌ترین شاگرد او نیز بوده است، شیخ مفید است که خدمات بسیاری به دین اسلام و مذهب تشیّع کرد.

برخی از شاگردان معروف شیخ صدوق عبارتند از: حسن بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)، علی بن احمد بن عباس نجاشی (پدر نجاشی، صاحب رجال)، سید مرتضی علم‌الهدی و حسین بن علی بن بابویه قمی (برادر شیخ صدوق).

یکی از عمده فعالیت های شیخ صدوق در عصر خویش، سعی و تلاش ایشان برای پاسخ گویی به شبهات و حل شبهات دینی و فکری افراد بوده است؛ چرا که در هر عصری شبهات زیادی در جامعه به وجود می‌آیند که یا بی‌پاسخ می‌مانند و یا به‌طور کامل پاسخ داده نمی‌شوند و نتیجه آن، فراهم شدن زمینه بی هویتی جامعه خواهد بود؛ چراکه اگر فردی شبهه‌ای داشته و همیشه نسبت به مسئله‌ای تردید داشته باشد، نمی‌تواند به چیزی ایمان پیدا کند و وقتی ایمان پیدا نشود، متزلزل خواهد شد و منجر به شکل گیری جامعه متزلزل می شود و دیگر نمی توان بر روی چنین جامعه ای حساب باز کرد.

شیخ صدوق با علم به این مسئله در مدت ۴۰ سالی که از عمر خود را در دوران غیبت صغری سپری کرد همّت خود را برای پاسخ به شبهات گذاشته و کتاب « کمال الدین و تمام النعمة » را نوشت.

شیخ صدوق، عالمی متعهد و مبرز بود و زمانی که عده‌ای از مخالفان، جبر و تشبیه را به تشیع نسبت می‌دادند، کتاب «التوحید» را می‌نویسد تا از طریق کتابت آن، شبهات مربوطه را پاسخ داده و تهمت‌ها علیه شیعه را رفع کند؛ چراکه سعی و تلاش شیخ صدوق این بود که هرجا شبهه و شکاف اعتقادی مشاهده می کرد، با تمام توان وارد صحنه شده و با پاسخگویی به شبهات با دشمنان دین و اسلام مبارزه کند.

از چندین کتاب از میان ۳۰۰ اثر شیخ صدوق، چند کتاب با انگیزه خاص تألیف شده است که کتاب «من لا یحضره الفقیه» به درخواست یکی از بزرگان نوشته شده است؛ همچنین او کتاب «اعتقادات» را بنا به درخواست عالمان شیعه در نیشابور نوشته است.

تأثیرات علمی شیخ صدوق در مدت زمانی که در خراسان فعالیت داشت، چندان مورد توجه در پژوهش‌ها نبوده و می‌طلبد که تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت پذیرد؛ چراکه شیخ صدوق به خاطر مسئولیت پذیری که داشت، احادیث زیادی را در آن خطه از خطر نابودی نجات داد و چه خوب است که عالمان و مؤلفان امروز نیز این مسئولیت‌پذیری را سرلوحه خود قرار داده و برای پاسخگویی به شبهات و تهمت ها علیه شیعه دست به تألیف بزنند؛ البته کم و بیش کتاب هایی در زمینه های شبهات کلامی و اعتقادی... توسط برخی از عالمان بزرگ به نگارش درآمده است؛ اما با توجه به هجمه های گسترده و به روز دشمنان و ایجاد شبهات در زمینه های مختلف که با روش ها و بیانی جدید وارد می سازد، این مقدار از تالیفات و پاسخگویی به شبهات قطره ای در مقابل دریا است و غالب نیازهای امروزی را تامین نمی سازد.

متاسفانه امروزه مکانیسم پاسخگویی به شبهات دینی در جامعه دچار اختلال شده است و اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند، نمره قابل قبول و وضعیت خوبی در آینده نخواهیم داشت.

لازم است مسئولان و متولیان فرهنگی کشور دربرابر شبیخون های فرهنگی دشمنان به هوش باشند و برای پاسخگویی به شبهات با استخدام و به کارگیری افراد آگاه، عالم، دغدغه‌مند و مسئولیت پذیر به شبهه های موجود در کشور پاسخ دهند و در این راه جهاد تبیین کنند؛ امری که به فرموده رهبر انقلاب اسلامی، فریضه ای قطعی و فوری است.

باید این واقعیت را پذیرفت که مراکز علمی و فرهنگی ما متناسب با شبهات و پاسخگویی به سؤالات، برنامه منسجم و دقیقی برای خود برنامه‌ریزی و مشخص نکرده اند و باید تمام مراکز پژوهشی و فرهنگی ما در این راه بسیج شوند تا به شبهات و ایرادات پاسخ داده و جامعه دینی را از انحطاط و برگشت از دین نجات دهند.

بازخوانی عملکرد حوزه های علمیه و موسسات علمی در پاسخ به شبهات و تأمین نیازهای روز جامعه، خصوصاً فرهیختگان و نخبگان دانشگاهی از جمله مواردی است که سبب اهتمام این مراکز به گسترش مراکز پاسخگویی و مورد اهمیت قرار دادن هر چه بیشتر آنان مبنی بر لزوم پاسخگویی به شبهات در جامعه است.

در پایان راهکارهایی را بیان می کنم:

راهکارها:

در گام اول باید شبهات در جامعه شناسایی شوند و علل و انگیزه‌ طرح این شبهات شناسایی کشف گردند تا متناسب با هر کدام از آن‌ها برنامه‌ریزی متناسب صورت بگیرد.

باید متناسب با هر انگیزه و متناسب با هر منشأی پاسخ مناسبی ارائه داد.

برای پاسخگویی به شبهات نیازمند حضور افرادی آگاه، عالم و دغدغه‌مند هستیم تا در زمینه رفع شبهات احساس مسئولیت کنند.

باید مراکز علمی و فرهنگی ما متناسب با این سؤالات برای خودشان برنامه‌ریزی ‌کنند.

پاسخگو باید عالِم به زمان باشد تا متناسب با زمان و مکان پاسخ‌های مناسبی بدهد.

پاسخ گو باید آگاه به فرهنگ روز باشند و زبان بلیغ داشته باشد

تسلّط علمی پاسخگویان به مباحث دینی اهمیت دارد.