بررسی اقوال تاریخی محل دفن حضرت زینب کبری

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام مهدی صبوحی، سخنران حرم حضرت معصومه(س) شامگاه دوشنبه در نشست تخصصی عقیله بنی هاشم در آستان حضرت معصومه(س) با اشاره به اینکه در تاریخ مطالب زیادی در مورد زندگی حضرت زینب(س) قبل از حضور در کربلا وجود ندارد، گفت: اگر بخواهیم مطالب پیرامون شخصیت حضرت زینب(س) را در طول تاریخ جمع آوری کرده و مورد نگارش قرار دهیم، میزان این مطالب به ۲۰ صفحه هم نمی رسد.

ولادت حضرت زینب(س) و نقل های تاریخی آن

وی با بیان اینکه در مورد تاریخ ولادت حضرت زینب(س) میان مورخان و نویسندگان اجماع دقیقی وجود ندارد، تصریح کرد: بنابر قول مشهور حضرت زینب(س) در پنجم جمادی الاول سال ششم هجری ولادت یافته‌اند و در هنگام حضور در کربلا ۵۵ سال سن داشتند.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) گفت: در این میان بعضی از مورخان که در مورد حضرت زینب(س) کتاب نوشته‌اند مانند عایشه بنت الشاطی که کتاب«زینب قهرمان کربلا» را نوشته است، برای اینکه ماجرای آتش زدن در خانه حضرت فاطمه (س) و شهادت ایشان را در تاریخ بپوشاند در کتابش حضرت زینب(س) را بعد از حضرت محسن(ع) چهارمین فرزند خانواده حضرت زهرا(س) قلمداد کرده است.

وی افزود: این نویسنده اهل سنت در کتابش بیان می‌کند که خداوند پس از اینکه حضرت محسن(ع) را به حضرت زهرا(س) داد چون خداوند در تقدیر این فرزند زندگی قرار نداده بود بعد از این فرزند حضرت زینب(س) را به حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) داد که به این ترتیب می‌بینیم که این نویسنده با بیان این مطلب و جابه جا کردن جایگاه حضرت زینب(س) از فرزند سوم خانواده به فرزند چهارم به دنبال پنهان کردن ماجرای شهادت حضرت زهرا(س) بوده است؛ در حالی که حضرت زینب(س) فرزند سوم، حضرت ام کلثوم فرزند چهارم و حضرت محسن فرزند پنجم هستند

حجت الاسلام صبوحی ادامه داد: زینب به معنای «زین اب» یعنی زینت پدر بوده و در کتاب‌های لغت دیگری معنایی که برای زینب ذکر شده عنوان یک گل است.

وی با تأکید بر اینکه همچنین در نقل های تاریخی در مورد کنیه حضرت زینب(س) اختلاف وجود دارد و بعضی از نقل ها کنیه ایشان را ام کلثوم می‌دانند در حالی که نام خواهر دیگر حضرت زینب(س) ام کلثوم است، گفت: در این مورد چهار نظر وجود دارد که دسته اول ام کلثوم را کنیه حضرت دانسته اند، دسته دوم نام دوم ایشان را ام کلثوم می‌دانند و دسته سوم اشتباه مورخان را در نگارش علت این عامل دانسته اند و در چهارمین نظر هم بیان کرده‌اند که چون در تاریخ ظلم هایی اتفاق افتاده که ما علت آن را نمی‌دانیم؛ بنابراین می‌پذیریم که در تاریخ مراد از ام کلثوم همان حضرت زینب(س) است و البته باید دقت داشته که نظر دوم که بیان می‌کند که نام دوم ایشان ام کلثوم بود بعید به نظر می سد چون از لحاظ عقلی امکان این موضوع ممکن نیست.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) با اشاره به اینکه در مورد لقب حضرت زینب(س) یعنی عقیله نیز باید دقت کرد که عقیله از کلمه عقل گرفته شده و به معنای کسی است که از نظر عقلی در نهایت کمال بوده و به عبارت دیگر کاری نمی‌کند و قدمی برنمی‌دارد الا با محوریت عقل و حرفی نمی‌زند مگر با محوریت عقل و جایی نمی‌رود مگر اینکه از نظر عقلی آن مکان را مورد بررسی قرار داده باشد.

حجت الاسلام صبوحی با اشاره به اینکه نامگذاری اهل بیت(ع) متناسب با‌ شخصیت های ذاتی کودک است،گفت: انتخاب لقب عقیله بنی هاشم برای حضرت زینب(س) نشان دهنده جریان عقل مداری و عقل محوری ایشان در طول زندگی و در جریان واقعه عاشورا است.

ازدواج حضرت زینب(س) و سرگذشت خانواده همسر ایشان عبدالله بن جعفر

وی با تأکید بر اینکه بسیاری از منابع تاریخی در مورد سال ازدواج حضرت زینب(س) چیزی بیان نشده است، اظهار کرد: بعضی از منابع حوالی سال ۱۶ یا ۱۷هجری را سال ازدواج حضرت زینب(س) ذکر کرده‌اند و بیان شده که ایشان با عبدالله جعفر ازدواج کرده اند.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) افزود: عبدالله جعفر پسر عموی حضرت زینب(س) یعنی پسر جعفر بن ابیطالب است که به دستور رسول خدا(ص) با عده‌ای از مسلمانان به حبشه هجرت کرد و جعفر بن ابیطالب کسی که در جنگ موته به شهادت رسید و بنابر نقل بن یرید یکی از سرهایی که طول تاریخ بریده اند به غیر سر اباعبدالله حسین(ع) و حضرت یحیی(ع) که سخن گفته و قرآن تلاوت کرده همین سر حضرت جعفر بن ابیطالب است.

وی افزود: از جمله شهدایی که رسول خدا(ص) بر درب خانه ایشان رفته و به خانواده ایشان تسلیت گفتند خانواده جعفر بن بی ابیطالب(ع) هستند و توجه به این نکته لازم است که همسر جعفر بن ابیطالب نیز اسماء بنت امیس است و باید دقت کرد که این بانو نیز از بانوان فاضله در تاریخ اسلام است.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) با اشاره به اینکه نقل ها بیان شده که یک روز رسول خدا(ص) بر عبدالله جعفر وارد شدند و در حالی که اباعبدالله مشغول معامله بود برای او دعا کردند، گفت: از عبدالله جعفر نقل شده که پس از دعای رسول خدا(ص) کار و کسب او برکت گرفت به گونه‌ای که عبدالله در زمان ازدواج با حضرت زینب(س) از مردان متول مدینه بود.

حجت الاسلام صبوحی تصریح کرد: عده‌ای علت عدم حضور عبدالله را در کربلا ترسو بودن او عنوان می‌کنند در حالی که در تاریخ بیان شده که روزی عبدالله بر معاویه وارد شد معاویه او را احترام کرد در حالی که عمروعاص شروع به توهین به حضرت علی(ع) در حضور عبدالله کرد و عبدالله بلند شد و به حمایت از حضرت علی(ع) ایستاد و به معاویه گفت که تو چطور اجازه می دهی که پسر زنی بدکاره به حضرت علی(ع) توهین کند که معاویه به عبدالله پاسخ داد که ای عبدالله بنشین که تو سرور بنی هاشمی که باز عبدالله جعفر در پاسخ او گفت که باز به دنبال فتنه گری هستی زیرا که سرور بنی هاشم حسن و حسین(ع) هستند که این موضوع نشان می‌دهد بر خلاف حرف‌هایی که بیان می‌شود، عبدالله بن جعفر انسانی ترسو نبوده بلکه انسانی شجاع و وارسته است که این عمل را انجام داده است.

علت عدم حضور عبدالله جعفر همسر حضرت زینب(س) در کربلا

سخنران حرم حضرت معصومه اظهار کرد: در مورد اینکه چرا عبدالله جعفر در کربلا حضور نداشته نقل های بسیاری وجود دارد که دارای مخالف و موافق است اما عمده ترین نقل هایی که برای عدم حضور او در کربلا ذکر می شود، بیماری، نابینا شدن، کهولت سن و ضعف جسمانی، رفتن به سفر و نبودن ودر مدینه و همچنین زندانی شدن به دست خلیفه است.

وی افزود: همچنین نقل دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که امام حسین(ع) برای اینکه خط اصیل اسلام را در مدینه حفظ کنند بزرگانی با نفوذ از خاندان پیامبر(ص) و بنی هاشم از جمله محمد بن حنفیه و عبدالله جعفر را در این شهر گذاشتند تا محافظ خط اسلام اصیل باشند اما آنچه که به نظر می‌رسد این است که باید عبدالله زندانی شده باشد که نتوانستهدر کربلا حاضر شود که البته در این زمینه در کتب تاریخی نقلی بیان نشده است ولی آنچه که قابل تأمل است این است که عبدالله جعفر به هر دلیلی توان حرکت برای همراهی امام حسین(ع) و حضور در کربلا را نداشته است.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) افزود: بر همین اساس نقل هایی که بیان می‌کنند که عبدالله جعفر به دلیل ترس در کربلا حضور نداشت صحیح نیست.

مدفن های حضرت زینب(س) در اقوال تاریخی

حجت الاسلام صبوحی با اشاره به محل وفات و رحلت حضرت زینب(س) که بر مبنای مستندات تاریخی در ۱۵ شعبان سال ۶۲هجری وفات کرده‌اند یعنی یکسال و نیم بعد از واقعه عاشورا رحلت کرده اند، اظهار کرد: داغ ها و مصایبی که بر حضرت زینب(س) وارد شده یکی از علل رحلت ایشان بوده است.

وی با اشاره به اینکه در مورد محل تدفین حضرت زینب(س) اختلاف نظر وجود دارد و عده‌ای محل تدفین ایشان را سوریه، عده‌ای مصر و عده‌ای مدینه می‌دانند ادامه داد: نقل اول بیان می‌کند که چون ایشان در مدینه رحلت فرموده اند در همان مدینه و در قبرستان بقیع دفن شده‌اند که دلیل آن هم این است که حضرت زینب(س) بعد از واقعه عاشورا با کاروان به مدینه آمدند اما دلیل متقنی بر اینکه ایشان مدینه را ترک کرده بودند نداریم و این موضوع را امین عاملی در دایرت المعارف «اعیان شیعه» خود ذکر می کند.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) اظهار کرد: در مورد رد این دلیل باید دقت کرد که اگر مدفن ایشان در بقیع بود باید مقبره ای به نام ایشان منتسب می‌شد که در این زمینه در مورد بقیع دلیلی وجود ندارد و همچنین نمی‌شود که شخصیتی به بزرگی حضرت زینب(س) را بدون تشییع جنازه دفن کرد و اضافه بر این بیان نشده که ائمه(ع) به زیارت مقبره حضرت زینب(س) در بقیع رفته باشند و همچنین از ائمه(ع) برای ایشان در بقیع نقلی مبنی بر وجود مقبره وجود ندارد و باید یادآور شد که امین عاملی در حال حاضر در حرم حضرت زینب(س) و در سوریه دفن شده حال چطور ممکن است که عالمی به این بزرگی در مقبره بانویی مجهول النسب دفن شده باشد.

حجت الاسلام صبوحی افزود: در مورد تدفین حضرت زینب(س) در سوریه و مصر نیز دلایل قوی‌تر وجود دارد که در مورد دفن حضرت زینب(س) در سوریه بیان شده که چون در مدینه قحطی شده بود و عبدالله جعفر در دمشق باغی داشت برای نجات از قحطی با خانواده خود عازم دمشق شد که در اینجا باید به این نکته دقت کرد که از آن جایی که خانواده پیامبر(ص) دلسوز مردم بودند چطور می‌شود که حضرت زینب(س) و همسرشان به این دلیل مدینه را ترک کرده باشند.

وی تصریح کرد: دومین دلیلی که می‌توان در رد این موضوع یعنی هجرت حضرت زینب(س) به دمشق بیان کرد این است که در کتب تاریخی نقلی مبنی بر قحطی در مدینه وجود ندارد.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) ادامه داد: همچنین علامه قزوینی بیان می‌کنند که در حفاری که در شام و در حرم حضرت زینب(س) انجام شد به تخته سنگی رسیدند که بر روی آن نوشته شده بود که «این آرامگاه زینب صغری دختر فاطمه بطول و حضرت علی (ع) است» که بر همین اساس می‌توان به این نتیجه رسید که آرامگاه حضرت زینب(س) در شام نیست بلکه آرامگاه خواهر ایشان یعنی حضرت ام کلثوم(ع) در شام است که البته این دلیل هم را می‌توان رد کرد چون ممکن است چند نفر در یک مکان دفن شوند.

حجت الاسلام صبوحی تصریح کرد: همچنین دلیل دیگری که در رد سوریه به عنوان مدفن حضرت زینب(س) وجود دارد این است که با توجه به مصیبت هایی که در شام و توسط مردم شام به حضرت وارد شد معقول به نظر نمی‌رسد که حضرت حتی به خاطر قحطی بخواهد وارد این شهر شود چرا که مصیبت های وارد شده بر انسان در یک مکان موجب تنفر انسان از آن مکان می شود.

اقوالی که در خصوص مقبره حضرت زینب در مصر وجود دارد

وی افزود: یحیى بن حسن حسینى عبیدلى اعرجى در کتاب اخبار زینبیات در مورد مدفن حضرت زینب(س) در مصر بیان می‌کند که حضرت زینب(س) وقتی به مدینه آمد در مدینه خفقان بود و ایشان پیرامون واقعه عاشورا برای مردم بیدارگری می‌کرد همین موضوع موجب شد که ایشان را از مدینه تبعید کرده و از ایشان بخواهند که به جایی به غیر از مدینه نقل مکان کنند که حضرت زینب(س) مجبور به ترک مدینه شده و به‌ مصر رفتند و در این زمینه عبیدلی اعرجی به شکلی دقیق شواهد تاریخی بیان کرده است و همچنین از آن جایی که واقعه حره در مدینه اتفاق افتاده بود نامی از ایشان و همسرشان در واقعه حره نیست به همین دلیل ایشان نمی توانستند در آن زمان در مدینه حضور داشته و باید به جای دیگری رفته باشند.

سخنران حرم حضرت معصومه(س) ادامه داد: در رد این موضوع بیان شده که والی مصر به استقبال حضرت زینب(س) آمده است و ایشان را به کاخ خود برده است؛ در حالی که والی مصر از دشمنان قسم خورده حضرت علی(ع) بوده، که باید در اینجا بیان کرد که این موضوع چندان عجیب نیست زیرا ممکن است والی مصر به دستور خلیفه این کار را کرده باشد همانطور که در ماجرای نعمان بن بشیر به این شکل بوده و والی برای اینکه از فعالیت حضرت زینب(س) جلوگیری کرده ایشان را به قصر و منزل خود برد که تحت نظر باشد بنابراین قولی که مقبره حضرت زینب(س) در مصر باشد قوی‌تر به نظر می‌رسد و عده‌ای از بزرگان بیان کرده‌اند که به زیارت آرامگاه حضرت زینب(س) در مصر رفته‌اند که در اینجا توجه به این نکته لازم است که برای اهل بیت(ع) زمان و مکان معنایی دارد و این بزرگواران در هر کجا که باشند از مؤمنان دستگیری می کنند./۹۶۸/پ201/ی