نهضت زبانآموزی نیاز امروز حوزه علمیه/ نباید در تعامل با دنیای اسلام لکنت داشت
اشاره: حوزه های علمیه از دیرباز مهدپرورش عالمان و بزرگانی بوده است که بار سنگین هدایت و راهنمایی جامعه اسلامی را برعهده داشته است و از هر وسیله ای در این راه بهره برده اند؛ اما پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی توانسته نگاه تمدنی و حکومت سازی را برای حوزه علمیه به ارمغان بیاورد و مسؤولان، طلاب و فضلا و عالمان دین، امر امام راحل مبنی بر تحقق صدور انقلاب اسلامی را پی گیری کنند.
بسیاری از مؤسسات و مراکز حوزوی و تبلیغی امروز به این نتیجه رسیده اند که جدای از اهمیت سخنرانی در منبر مساجد، نباید هدایت گری در جامعه به منابر خلاصه شود و از همین رو مباحثی همچون سخنرانی چندرسانه ای، تبلیغ چهره و به چهره و کلاس داری را به صورت جدی به طلاب آموزش می دهند.
یکی از مسائلی که در جامعه امروز بسیار ضروری به نظر می رسد توجه به زبان های خارجی همچون عربی و انگلیسی است تا از این راه بتوان طلابی در آینده برای تبلیغ در کشورهای دیگر تربیت شوند؛ اما در میان زبان های خارجی مسأله زبان عربی به دلیل پرکاربردبودن آن بیشتر مورد تأکید مبلغان و مسؤولان حوزه قرار گرفته است.
با توجه به اهمیت و ضرورت آموزش مکالمه زبان عربی در حوزه های علمیه آقای شاکر افضلی، مسؤول بخش عربی مرکز آموزش زبان و معارف اسلامی و رییس سابق مرکز زبان حوزه در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا به تبیین ابعاد این بحث پرداخته است.
رسا ـ به عنوان سؤال اول بفرمایید اساسا برای زبان آموختن طلاب چه دلیل قانع کننده و مستدلی می توانیم داشته باشیم؟
بسم الله الرحمن الرحمیم «إنا خلقناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا».
حضرت امام باقر(ع) در روایتی می فرمایند«عالم ینتفع بعلمه خیر من سبعین ألف عابد»؛ عالمی که از علم خود به دیگران نفع برساند از هفتاد هزار عابد مقام بالاتری دارد، همچنانکه امام راحل فرمود: امروز ما مي‌توانيم در ايران باشيم و در همه جاي دنيا با زبان ديگري تبليغ كنيم، فيضيه و دانشگاه ما بايد براي همه دنيا باشد.
اهمیت زبانآموزی طلاب، از چنان وضوحی برخوردار است که نیازی به توضیح و استدلال ندارد؛ اما ذكر چند نكته از باب مقدمه، ضروری است؛ نخست آن که اصل 38 اصول حاکم بر نظام حوزه با تأکید بر گسترش آموزش زبان و مکالمه عربی و زبان‌های دیگر می گوید: با توجه به نقش مهم ارتباطی زبان و وجهه ارتباطی و تحقیقی و تبلیغی حوزه، گسترش آموزش همه زبان‌ها باید ملحوظ قرار گیرد، در این میان، اهمیت زبان عربی اقتضا دارد در زمینه آموزش و مکالمه آن، عنایت ویژه‌‌ای مبذول شود و از کمبودهای فعلی کاسته شود.
با توجه به این مسائل هر نظام آموزش عالی بایستی حداقل یک زبان خارجی را به عنوان زبان تخصصی در دستور کار خود برای آموزش به دانشجویانش داشته باشد و دیگر آن که در حوزه‌های علمیه، از آنجا که زبان عربی به عنوان زبان قرآن و فرهنگ پویای اسلام در تمام رشته‌ها اعم از صرف، نحو، بلاغت، بیان و ... محور تعلیم و تعلّم بوده است، ضرورت یادگیری و آموزش آن در سیستم آموزش عالی حوزه‌های علمیه دوچندان می‌شود.
زبان حوزه نباید در تعامل با دنیای اسلام دچار لکنت شود
بارها اتفاق افتاده است که شخصیت‌های بزرگی از حوزه علمیه در برخورد با عالمان كشورهای عربی و غیر عربی، از ایجاد ارتباط با آنها بازمی‌مانند و پاسخی درخور و شایسته برایشان ندارند، این در حالی است كه دانشگاه‌های اسلامی و حوزه‌های علمیه اهل سنّت به ویژه وهّابیت، شهروندان هندی، آفریقایی، جنوب‌شرقی آسیا، اروپایی و آمریكایی را مسلّح به زبان عربی معاصر می‌كنند.
رسا ـ اهداف مهم آموزش زبان عربی در حوزه چیست؟
آنچه موفقیت طرح آموزش زبان را تضمین می‌کند، ترسیم هدف و انگیزه آموختن و فراگیری زبان دوم است همچنانکه حفظ یک دستاورد از کسب آن مهم‌تر می‌باشد.
از آنجا که زبانآموزی از مهارت‌های كاربردی و تطبیقی است، از این رو از مهارت‌های صعب‌الوصول كه نیاز به كار تدریجی، تمرین و تكرار پیوسته دارد، شمرده می‌شود؛ با توجه به اینکه اساسی‌ترین دغدغه همه زبان‌آموزان این است که با فرض سپری کردن موفق دوره آموزشی ثمره و زمینه به کارگیری آن کجا خواهد بود، بنابراین در صورت نبود زمینه بکارگیری زبان که همان هدف و انگیزه فراگیری است، آموزش آن بی‌ثمر خواهد بود.
با توجه به مسائل فوق برنامه ارائه شده در جهت نیل به اهداف زیر است؛ نخست آن که تقویت و تثبیت قواعد و دستور زبان عربی و آنچه طلاب در طول سه سال می‌آموزند، به واسطه به کارگیری فراوان آن در مکالمات روزمره در واقع مکالمه عربی ضامن بکارگیری اندوخته‌های ادبی طلبه خواهد بود.
دیگر آن که تقویت بنیه علمی طلاب از راه احاطه کامل بر زبان عربی است و احیای زبان عربی به عنوان زبان علمی و فرهنگی در حوزه‌های شیعه و سنی شکل می گیرد، از سویی دیگر کوتاه‌شدن زمان تحصیل با حذف زبان واسطه در فهم و تفهیم متون با حذف وقت ترجمه متن در كلاس مسأله ای ضروری است.
ضرورت شتاب بخشیدن به حرکت ترجمه آثار دینی
از دیگر اهداف این طرح به کارگیری فارغ‌التحصیلان جهت تدریس دروس حوزه به زبان عربی، جذب فارغ‌التحصیلان جهت تدریس زبان، توانمند ساختن طلاب در ایجاد ارتباط با مجامع علمی دنیا، توانمند ساختن طلاب در ایجاد ارتباط فرهنگی با سایر ملل دنیا به ویژه عرب‌زبانان کشورهای زیارتی و توانمند ساختن مبلغان جهت پاسخ‌گویی به سؤالات، شبهات و دفاع از مکتب اهل بیت(ع) است.
جدای از اهداف ذکر شده می توان به مسائل دیگری همچون تأمین نیروی انسانی مراکز و ارگان‌های نیازمند زبان‌دان، تربیت مبلغان توانمند جهت مناطق عرب‌زبان استان خوزستان و کشورهای عربی و شتاب بخشیدن به حرکت ترجمه آثار دینی با تشکیل گروه‌های ترجمه و امکان استفاده از منابع رشته‌های مختلف علوم انسانی که به قلم نخبگان جهان عرب ویا ترجمه عربی جهان عرب می‌باشد، اشاره کرد.
رسا ـ با توجه به تجربه شما در این زمینه، آموزش زبان در حوزه با چه مشکلاتی مواجه است؟ راهکار حضرت عالی چیست؟
نخستین موضوع در این مسأله عدم احساس نياز به فراگيري زبان عربي به علت کافی دانستن یادگیری ادبیات عرب(صرف و نحو) است؛ چنانچه شهيد مطهري در صفحه 289 كتاب ده گفتار مي‌فرمايد «در حوزه‌هاي علوم ديني، ادبيات عرب خوانده مي‌شود با متد غلطی»؛ در نتيجه، طلاب علوم ديني پس از سال‌ها تحصيل ادبيات عرب، با آنكه قواعد زبان عرب را ياد مي‌گيرند، خود زبان عربي را ياد نمي‌گيرند، نه مي‌توانند با آن تكلم كنند و نه مي‌توانند از عربي فصيح استفاده كنند، يا به عربي فصيح بنويسند.
عدم درک صحیح از جایگاه زبان آموزی چالش جدی بر سر راه تربیت علمی طلاب
عدم درك صحيح از جايگاه زبان و نقش آن در كوتاه شدن دوره تحصيلی به واسطه كاربرد آن در تحصیل به عنوان زبان رشته تحصيلي، پژوهشی و تبليغی از دیگر چالش های پیش رو است و از طرف دیگرحركت خطرناك و خزنده فارسي كردن متون و كتب آموزشي حوزه مشکلات زیادی را بر سر راه به وجود آورده است.
از دیگر مسائل مهمی که در این مسأله نباید از آن غافل بود سنتي بودن آموزش ادبيات عرب در حوزه علمیه به صورت نظري بوده و بر خلاف دوره‌هاي آموزش زبان است كه فراگيري ادبيات عرب به صورت كاربردي و تطبيقي است به علاوه آن نباید از ضعف ارتباط حوزه با مراكز حوزوي و فرهنگي فرامرزي و محصور شدن فرآیندهای آموزشی در حوزه غافل بود.
فقدان جايگاه زبان آموزی در برنامه آموزشي حوزه
منتج نبودن دوره‌هاي آموزشي زبان عربی به علت فقدان جايگاه در برنامه آموزشي حوزه از دیگر چالش های پیش رو است و عدم به كارگيري زبان عربي در زمینه های مختلف مانع پیشبرد اهداف این طرح می شود.
بنابراین تدريس و تحصیل دروس حوزه، تشكيل گروه‌هاي ترجمه و پژوهش‌هاي علمي و فرهنگي به زبان دیگر، تربيت و معرفي مترجمين همزمان جهت همايش‌ها وكنفرانس‌هاي علمي و فرهنگي كشوري و فرامرزي به مراكز علمي و فرهنگي همسو چون حجّ و زيارت، مجمع جهاني اهل بيت(ع)، سازمان ارتباطات و ساماندهي فارغ‌التحصیلان جهت تبليغ در كشورهاي مقصد می تواند در کمک به کاهش مشکلات زبان آموزی در حوزه مؤثر باشد.
رسا ـ شما ضرورت وجود و فعالیت مراکزی همچون مرکز آموزش زبان در حوزه را چگونه ارزیابی می کنید؟
مرکز آموزش زبان حوزه به عنوان بازوی تخصصی و کاربردی حوزه علمیه به منظور ارتقای سطح علمی و اجرای آموزش‌های مورد نیاز در زمینه زبان نظر به ضرورت‌هایی دارد که از جمله آن مدیریت واحد و تمركز امور اداری وآموزشی و جلوگیری از موازی‌کاری و اعمال سلیقه‌های فردی است.
یکی از ضروریات آموزش زبان ایجاد امكانات و فضای مناسب آموزش است و با توجه به این که ابزار مخصوص و فضای مورد نیاز برای فراگیری زبان، آن را با سایر دروس نظری حوزه متفاوت کرده و این امر همان‌گونه که ساز و کار متفاوت را می‌طلبد، تهیه و تأمین برنامه‌هایی نظیر فضای مستقل و دهکده زبانی، اردوهای آموزشی کوتاه و بلند مدت، برگزاری کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی، آزمایشگاه زبان، دسترسی به نشریات و مطبوعات و کتابخانه تخصصی زبان، دیدار با شخصیت‌ها و اساتید فن و استفاده از تجربیات آنان برای تقویت و تثبیت آموخته‌های زبانی جزء برنامه اساسی است که تحقق اهداف آموزشی، ارتباط مستقیم با فراهم آمدن وسائل، ابزار و مستلزمات آن می‌باشد.
ضرورت جذب استادان كارآمد و مسلط به روش تدریس فنی و صحیح زبان
صرفه‌جویی در هزینه‌های آموزش با توجه به اینکه ایجاد چنین فضا و امكانات آموزشی برای همه مدارس، مستلزم هزینه هنگفت است که از این جهت نیز مرکز آموزش زبان می‌تواند مفید فایده باشد به علاوه آن که نباید از امكان شناسایی و استفاده از نیروهای اجرایی كارشناس و متخصص آموزش زبان، جذب استادان كارآمد و مسلط به روش تدریس فنی و صحیح زبان و نظارت و ارزیابی زبان‌آموز و استاد غافل بود.
وحدت رویه و همسان‌سازی شیوه و برنامه‌ریزی آموزشی، بازخوردگیری شیوه، روند و محتوای آموزشی، صدور گواهی نامه واحد و معتبر تأیید شده از سوی مركز مدیریت حوزه، امكان ایجاد فرصت‌های ادامه، استمرار و به كارگیری آموخته‌ها با معرفی زبان‌آموزان به مراكز علمی، فرهنگی وآموزشی در ارگان‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات نیازمند به زبان‌دان و عرصه‌های تبلیغی از دیگر مزایای مرکز آموزش زبان حوزه است.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که طرح آموزش زبان برای عموم طلاب، مدرسه تخصصی زبان، دوره‌های تربیت مدرس و آموزش فرزندان و خانواده‌های محترم ایشان به صورت مستقل با توجه به نیازسنجی و اولویت زبان‌های مختلف قابل ارائه است.
رسا ـ تشکر می کنیم از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.
بنده هم از شما عزیزان و خبرگزاری رسا تشکر می کنم و برایتان آرزوی موفقیت دارم./1330/گ402/س