گزارشی از نشست بررسی اصول ثابت و متغیر نظام سیاسی؛
ضعف روش شناسی یکی از اشکالات اساسی پایان نامه‌ها است
خبرگزاری رسا ـ متن حاضر گزارش مختصری از نشست هم اندیشی متخصصان علوم انسانی است که گرد هم آمده‌اند تا بگویند وقتی مفهوم مبانی، اصول و روش‌ها را به کار می‌بریم، کدام معنا از این‌ها مورد نظر است.
به گزارش خبرنگار سرویس اندیشه خبرگزاری رسا؛ اختلاف بر سر مفاهیم اساسی علوم، بسیار دامنه‌دار است و گویا قرار نیست که این مسئله جایی مورد اتفاق عالمان قرار گیرد. مسئله‌ای که بخشی از یک نشست علمی در سطح اساتید و دانش پژوهان دکتری چندین رشته علوم انسانی را به خود اختصاص داده است. اینکه وقتی گفته می‌شود مبانی، کدام مبانی علم، مورد نظر نویسنده و خواننده است؟ مراد از اصل در هر علم چیست؟ آیا اصول بالضرورة از این مبانی اتخاذ می‌شوند؟ روش‌های علم چطور؟ تفاوت بین اصل و روش چیست؟ آیا این مفاهیم در همه علوم به یک معنا هستند؟ علوم معاصر و اسلامی چه موضعی در این مسئله دارند؟ این‌ها ابهاماتی هستند که در نتیجه روش‌ها، برداشت‌های گوناگون ایجاد شده و کار را به جایی رسانده که هر محققی در ابتدای کتاب خود تعریفی از این‌ها ارائه نموده و به ادامه پژوهش خود می‌پردازد و چه بسا این تعریف فقط مختص همین کتاب باشد.
متن حاضر گزارش مختصری از نشست هم اندیشی متخصصان علوم انسانی است که گرد هم آمده‌اند تا بگویند وقتی مفهوم مبانی، اصول و روش‌ها را به کار می‌بریم، کدام معنا از این‌ها مورد نظر است.
بررسی اصول ثابت و متغیر نظام سیاسی اسلام
دومین نشست علمی بررسی اصول ثابت و متغییر نظام سیاسی اسلام با حضور اساتید و دانش پژوهان گرایش‌های مربوط در سالن اندیشه موسسه امام خمینی(ره) برگزار شد.
این نشست به منظور هم اندیشی و رسیدن به تفاهمی در استعمال مفاهیم علمی و ادامه جلسات آیت الله کعبی بود که در غیاب ایشان توسط شاگردان اداره گردید. رسیدن به معنای واحد در خصوص مفاهیمی همچون مبانی، اصول و روش‌ها هدف این جلسه بود که حاضران در نشستی صمیمی و آزاد به ارائه نظرات خود پرداختند.
حجت الاسلام درودی به عنوان ارائه کننده مباحث این جلسه به جای استاد کعبی بود که با استفاده از منابع مختلف علوم انسانی معاصر و اسلامی، از جمله علوم سیاسی، مدیریت و اقتصاد به تبیین مفاهیم اساسی مشترک در علوم پرداخت.
وی ابتدا گستره مفهوم مبانی را مورد بحث قرار داده و به تقسیم آن را در دو بخش بینشی و اعم از آن اشاره می‌کند و پس از آن با استماع نظرات و اشکالات سایر اساتید و دانش پژوهان به بیان پاسخ پرداخته است.
وی در ادامه بیانات خود مفهوم چالش بر انگیز اصل در علوم انسانی را مورد کنکاش قرار داده و با واکنش و شرکت فعال مخاطبین روبرو شد.
حجت الاسلام درودی در ابتدای این نشست با اشاره به ضرورت تعریف مفاهیم هر علمی به تبیین گستره واژه مبانی پرداخت و خاطر نشان کرد: برخی از اندیشمندان فقط مبانی بینشی را جزء مبانی می‌دانند. در این نگاه مبانی به هست و نیست‌ها تعلق دارد و آن دسته از مبانی که بر آن نظام موثر است، مطرح می‌شود؛ لذا شامل اصول و روش‌ها نمی‌گردد.
وی به ارائه تعریف دیگری از مبانی مدیریت اسلامی پرداخت و گفت: بر اساس این تعریف مبانی غیر از خود مدیریت است؛ ضمن آن که گستره آن شامل اصول و روش‌ها نیز می‌شود.
وی گفت: اگر قبول کردیم که نظام بینشی، گرایشی و کنشی داریم، در نظام بینشی دیگر بحث باید و نباید نیست، بلکه این‌ها از مبانی نشأت می‌گیرند که همان نظام بینشی است.
درودی مفهوم اصل را یادآور شد و اتخاذ معنای واحدی از اصل برای بررسی اصول ثابت و متغیر را هدف هم اندیشی عنوان کرد و گفت: بر اساس یک تعریف، این‌ها قضایای کلیه دستوری و حلقه واسط بین مبانی و اهداف‌اند که ما را به اهداف می‌رساند.
کارشناس علوم سیاسی تعریف دیگر اصل را این چنین ارائه کرد: اصل، قانونی است که به حوزه عملکرد نظر دارد و خود با واسطه و بی‌واسطه از مبانی نشأت می‌گیرد و این نوع تعریف به معنای تفاوت اصول با مبانی است.
وی اختلاف در مفهوم اصل را مهم ارزیابی کرد و گفت: به لحاظ مشکلات مفهومی، برخی حاضر به استفاده از واژه اصل نیستند؛ ضمن اینکه این واژه نسبت به برخی معانی، نارساست.
درودی در ادامه سخنان خود سراغ تفاوت اصل در مدیریت اسلامی و معاصر رفت و تصریح کرد: مدیریت اسلامی از دین و اصول دین و مدیریت معاصر از تجربه گرفته می‌شود. مفهوم انعطاف‌پذیری، در این دو متفاوت است و این مسئله به این دلیل است که شأن اصل در مدیریت اسلامی پیش بینی هم هست.
وی ادامه داد برخی اصول، قانون و برخی دیگر شبه قانون‌اند که گاهی اوقات می‌توان به طور موقت آنها را به تأخیر انداخت؛ مثل آخرت گرایی که در تزاحم با اصل وحدت به تأخیر می‌افتد.
وی گفت: اصول از منظر نظام‌های اسلامی بر مبانی مبتنی است که ما را به اهداف می‌رساند.
اظهارات استاد تاریخ
این نشست به عنوان یک هم اندیشی میان رشته‌ای متشکل از اساتید رشته‌های مختلف بود که دکتر سلیمانی از اساتید گروه تاریخ با ابراز تأسف از آشفتگی مفاهیم در علوم گفت: در مورد مفاهیم باید تعریفی ارائه شود که در مجامع علمی قابل دفاع باشد و یک اجماعی بر آنها به وجود بیاید تا آشفتگی در علوم پیش نیاید.
وی با بیان این که من هنگام تألیف کتاب، سراغ تفاوت دو مفهوم فرهنگ و تمدن رفتم ولی دیدم هر کتابی به ارائه تعریفی خاص پرداخته است، گفت: در ابتدای این کتاب تعریفی از مفاهیم آن علم ارائه دادم و تا پایان بر همان معانی تکیه داشتم.
در ادامه بحث مفهوم اصل، یکی از حاضران جلسه معنای اصل در فقه و اصول را مورد توجه داد و گفت در نظام سیاسی جنبه فقهی پررنگ است و در این رابطه کتب فقه و اصول منبع مناسبی برای مطالعه هستند.
یکی دیگران از اساتید حاضر در نشست، اختصاص برخی مفاهیم به علوم خاص را یادآور شد و افزود: مفاهیم هر رشته، معنای مخصوص به خود در آن رشته را دارد و نمی‌توان توافقی بین همه علوم ایجاد کرد. البته برخی مفاهیم همچون تاکتیک و استراتژی از علوم نظامی گرفته شده، ولی در علوم سیاسی و اقتصادی نیز به کار برده می‌شوند.
حجت الاسلام درودی ادامه داد: اگر گفتیم دنبال نظام سازی هستیم، برخی مفاهیم میان رشته‌ای را باید با استفاده از رشته‌های مختلف تبیین کنیم.
در ادامه این هم اندیشی حجت الاسلام نعیمیان با بیان نکته نظرات خود در خصوص مفاهیم گفت: باید بر سر مفاهیم تفاهم کرد تا در مسیر تولید علم دچار مشکل نشویم. به طور کلی مبانی بر هست‌ها و اصل بر بایدها اطلاق دارد.
نعیمیان افزود: اگر وارد نظام سازی شویم، باید توجه کنیم که سنخ اصول در روش اجتهادی، کشفی است؛ ضمن اینکه تلقی رویکردهای مختلف در این باره نیز باید بررسی شود.
نبود متدولوژی ضعف اساسی موسسه
حجت الاسلام صانعی نیز مباحث روش شناسی را مهم ارزیابی کرد و اظهار داشت: یکی از ضعف‌های ما در موسسه، در بحث متدلوژی است که با تحقیق در این بحث روشن می‌شود که روش شناسی علوم با یکدیگر متفاوت است؛ لذا اگر مباحث ما ناظر به نظام سیاسی است، حق خلط مباحث به نظام‌های دیگر را نداریم.
وی که از محققان معاونت پژوهش موسسه است، از تلاش برای تشکیل کارگروه روش شناسی در موسسه خبر داد و ابراز داشت: یکی از اشکالات اساسی پایان نامه‌ها، ضعف روش شناسی است؛ لذا دنبال برگزاری نشست‌های حوزه روشی هستیم که در ادامه کارگروه روش شناسی از آنها تشکیل شود و این مشکلات در همان جا طرح و شفاف شود و همین جلسات نیز زمینه بسیار مناسبی است.
976/501ب/ر
ارسال نظرات