«هوش مصنوعی» ثمرات فراوانی در استنباط احکام الهی دارد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد جواد مهری مسئول كمیته و كارگروه  فقه و حقوق ستاد راهبری فناوری هوشمند حوزه های علمیه در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های علمی ستاد هوش مصنوعی که در موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد با اشاره به نظام مسائل و کاربردهای فقهی و اجتهادی تکنولوژی «هوش مصنوعی» اظهار داشت: حوزه های علمیه پیشگام در تحولات اجتماعی، پرچمدار هدایت انسانها و حافظان وحی در طول تاریخ اسلام بوده اند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سیر تحولات شدت یافت و حوزه های علمیه بر اساس ماهیت و وظیفه ذاتی خود، به دنبال شناخت و پیشگامی در موضوعات نو پدید مستحدثه در ابعاد و لایه های گوناگون فلسفی، فقهی و اخلاقی پرداخته و همچنین در برابر مسائل جدید نیز خود را آماده کرده است.

وی در ادامه افزود: یکی از مباحث جدید که ظرفیت های بسیاری در حوزه های علمیه دارد و می توان در آن در راستای وظیفه ذاتی حوزه های علمیه گام برداشت، پدیدۀ هوش مصنوعی است؛ چراکه هوش مصنوعی به دلیل ظرفیت های جدیدی که در توصیف، تحلیل و کنترل رفتار انسان ایجاد می کند و از طریق تأثیرات شگرفی که بر زیست فردی و اجتماعی انسان دارد، سبب می شود که پرسش های جدیدی درباره نسبت این پدیده ها با اهداف شارع مقدس ایجاد شود؛بنابراین با وجود جدید بودن موضوع از حیث نظری و نیز مؤلفه های آن، لزوم شناخت پدیدۀ هوش مصنوعی و همچنین بررسی و تشریح آن با رویکرد اسلامی، و تطبیق آن با فرهنگ و ارزشهای دینی و ملی، از ضرورت های اصلی ما محسوب می شود.

مسئول كمیته و كارگروه  فقه و حقوق ستاد راهبری فناوری هوشمند حوزه های علمیه ابراز کرد: فناوری هوش مصنوعی با دو نوع کارکرد انفعالی و فعال خود، می تواند به تحلیل اطلاعات بپردازد و رفتاری براساس نتیجه تحلیل های خود بروز دهد و  این تکنولوژی در نوع اول عملکرد خود، کارکردی صرفا «وا کنش گر» دارد و با کمک برنامه های از قبل طراحی شده و با جستجو در داده های از قبل پیش بینی شده برای آن به تحلیل آنها می پردازد و بهترین واکنش را در قبال اتفاق خارجی بر می گزیند.

وی در ادامه افزود: این تکنولوژی در نوع دوم عملکرد خود کارکردی «خود آگاه و خالقانه» دارد به گونه ای که علاوه بر قابلیت های نوع اول، دارای احساساتی شبیه احساسات انسان و نیز دارای قابلیت درک احساسات و حالت دیگران است و در عین حال می تواند بر اساس  داده های از پیش ارائه شده به آن و نیز دریافت ها و ادراک خود از شرائط پیرامونی اش، فکر و ایده تولید و طراحی کند و آنرا در رفتار خود بروزدهد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهری با تبیین وظیفه كمیته فقه و حقوق ستاد هوش مصنوعی حوزه بیان داشت: در كمیته فقه و حقوق، وقتی فقه هوش مصنوعی را بررسی می كنیم با دو نوع سؤال مواجه‌‌‌ هستیم؛ سؤال اول ناظر به اصل جواز ورود به حوزه هوش مصنوعی‌‌‌ می‌باشد؟ كه پاسخ و دلیل آن روشن است؛ چون ما در جزیره جداگانه ای زندگی‌‌‌ نمی‌کنیم که بدون توجه به اتفاقاتی که در کشورهای دنیا درحال انجام است، تصمیم به جلوگیری از ورود یک فناوری به کشور کنیم؛ ثانیاً در حکمرانی، کشورداری و تعاملات با دنیا دچار مشکل جدی خواهیم شد و ایران اسلامی چاره‌‌ای جز مسلح شدن به نیازها و ابزار‌های روز دنیا ندارد؛ اما سؤالات دسته دوم ناظر به مسائلی است که در روند تحقیقات هوش مصنوعی و در زمان استفاده از آن رخ‌‌‌ می‌دهد.

مسئول كمیته و كارگروه  فقه و حقوق ستاد راهبری فناوری هوشمند حوزه های علمیه با اشاره به سه كاربرد كلیدی تكنولوژی هوش مصنوعی در مراحل مختلف فرآیند اجتهاد ابراز کرد: اولین کاربرد تكنولوژی هوش مصنوعی در فرآیند اجتهاد، كاربرد دستیاری است؛ بدین معنا كه این فناوری كمك كار فقیه در مسیر استنباط احکام الهی است و لذا می تواند ثمرات فراوانی در مسیر اجتهاد داشته باشد. چرا كه در فقه لایه‌ها و وجوه استدلالی در هم تنیده و پیچیده‌ای شکل یافته، تحلیل و فهم گزاره‌های فقهی در گرو فهم دقیق عناوین و قرائن متصل و منفصل است؛ فقیه در ابتدا باید به سمت آگاهی از موضوعات برود؛ یعنی فقیه نیاز کامل به موضوع‌شناسی دارد و این كار سخت و دشواری است؛ چون در این موضوعات منابع ذی‌دخل زیاد هستند، منابع لازم‌الرجوع نیز باید زیاد باشد؛ لذا اجتهاد نیاز به حجم عظیمی از اطلاعات دارد؛ و هوش مصنوعی می‌تواند بخشی از اطلاعاتی که باعث روشن شدن موضوع - به‌خصوص در موضوعات اجتماعی - برای فقیه می‌شود را برای او روشن کند.

وی در ادامه افزود: دومین کاربرد تكنولوژی هوش مصنوعی در فرآیند اجتهاد، کاربرد تجمیع و پیدا کردن اطلاعات است؛ یعنی هوش مصنوعی هم می‌تواند اطلاعات خام را مهیا و تنظیم کند و هم می‌تواند اطلاعات ترکیب‌شده را بر اساس موضوعات مختلف به فقیه ارائه دهد؛ چراکه اگر مجتهد به‌طور دقیق موضوع را نداند و موضوع را ناقص ببیند، حکمی که می‌دهد مربوط به موضوع ذهنی اوست؛ نه موضوع بیرونی و واقعی اجتماعی؛ به همین جهت وقتی که حکم بر اجتماع عرضه می‌شود؛ ممکن است اثر عکس را به دنبال داشته باشد؛ پس باید فقیه به کمک هوش مصنوعی فرآیند اجتهاد را تسریع بخشد و در مسیر رسیدن به حکم، مسیر را گم نکند و قطقینا حجم اطلاعات هرچه قدر گسترده و بیشتر باشد، احتمالات بیشتر می‌شود و حکم به واقعیت نزدیک‌تر می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهری سومین کاربرد تكنولوژی هوش مصنوعی در فرآیند اجتهاد را كاربرد پاسخگویی به مسائل و کشف احکام موضوعات مربوط به تکنولوژی هوش مصنوعی دانست و اظهار داشت: فناوری های روز و رسانه های جدید به سرعت در حال افزایش و گسترش هستند و درآینده نزدیك كشور ما جزء مصرف كنندگان این فناوری هوش مصنوعی مثل اینترنت، شبکه‌های مجازی و سامانه‌های مختلف كه جامعه ما را با مشکلات جدی مواجه کرده‌اند، می شود و هوش مصنوعی در بسیاری از عرصه ها درحال نقش آفرینی در ابعاد مختلف زندگی ما است.

وی در ادامه افزود: بنابراین پاسخگویی به موضوعات و مسائل فقهی حاصل از این اثر پذیری، ضرورتی انکار ناپذیر است و فقه به عنوان تئوری اداره حیات و نظام زندگی انسان ها در قبال چنین معضلاتی که بزودی دامن بشر را خواهد گرفت و مسئول باید از الان و قبل از ابتلاء گسترده به معضلات باید به دنبال راه چاره برای آنها باشد؛ پاسخگویی به مسائل و کشف احکام و موضوعات مربوط به تکنولوژی «هوش مصنوعی» و نیز کشف کاربردهای آن در مسیر اجتهاد پویا و ضابطه مند، یکی از وظائف فقه در عصر جدید است و آنچه که در راه کشف مسائل این تکنولوژی باید بسیار مورد توجه واقع  شود «آینده پژوهی» و بررسی کارکردهای این تکنولوژی در دنیای فرداست؛ چراکه از ضروریات دنیای جدید بررسی مسائل مستحدثه قبل از ابتلاء به  مفاسد آنها یا احیانا رسیدن آنها به حد بحران است.

مسئول كمیته و كارگروه  فقه و حقوق ستاد راهبری فناوری هوشمند حوزه های علمیه در پایان ضمن بر شمردن نظام مسائل و کاربردهای فقهی و اجتهادی تکنولوژی «هوش مصنوعی» ابراز کرد: آنچه ما در كمیته فقه و حقوق به دنبال آن هستیم؛ چند كلان موضوع و مساله با زیر شاخه ها و سوالات فرعی متعدد و فراوان است که از جمله آنها، کاربردهای تکنولوژی هوش مصنوعی در مسیر استنباط احکام الهی چیست؟ حكم فقهی استفاده از تكنولوژی هوش مصنوعی چیست؟ جواز یا عدم جواز؟ می باشد.