به مناسبت لیالی قدر؛
شب نزول ملائکه و برتر از هزار ماه
خبرگزاری رسا – بنابر روایات معصومین علیهمالسلام، شب قدر تا روز قیامت باقى است و همه ساله تکرار مىشود و نیز لیلة القدر، شبى از شب‌هاى ماه رمضان و یکى از سه شب، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم است. اهل سنت نیز بر شب بیست و هفتم تأکید دارند.
شب قدر از جمله شب‌های ممتاز و با فضیلت سال به شمار می‌آید و از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است. مقدّرات سالانه در آن شب رقم می‌خورد و همه ساله تکرار می‌شود.
علاوه بر این شب قدر، شب نزول قرآن نیز هست؛ شبی که از هزار ماه برتر است، نه اینکه معادل هزار ماه باشد، بلکه برتر از هزار ماه می‌باشد.
اینکه شب قدر در ماه رمضان است، جای هیچ شک و شبهه‌ای در آن نیست و از آیات و روایات چیزی جز این به دست نمی‌آید؛ لکن اینکه دقیقاً چه شبی است، برای ما نامشخص است و مردّد بین چند شب می‌باشد و از روایات برمی‌‌آید که قطعاً در دهه آخر ماه مبارک رمضان می‌باشد. به طورکلی این دهه از اهمیت و فضیلت بیشتری نسبت به سایر روزهای ماه مبارک برخوردار است و اعتکاف در آن نیز وارد شده است. در اینکه شب قدر چه شبی است، بیشترین تأکید بر شب بیست و یکم و بیست و سوم، خصوصاً بیست و سوم می‌باشد. روایات اهل سنت نیز معمولاً بر شب بیست و هفتم تأکید دارند.
جا دارد در احیای این شب‌ها و انجام اعمال مخصوصی که در این شب‌ها وارد شده، کوتاهی نشود و تا جایی که می‌شود از فیوضات این شب‌های باعظمت استفاده کرد. به امید اینکه خداوند متعال توفیق آن را به همه ما عطا فرماید.
شب قدر
اخبار رسیده از ائمه اهل بیت علیهمالسلام، اتفاق دارند که شب قدر تا روز قیامت باقى است و همهساله تکرار مىشود و نیز لیلة القدر، شبى از شب‌هاى ماه رمضان و نیز یکى از سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است. تفسیر المیزان/علامه طباطبایی/دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین/ج20/ص334
أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ علیه‌السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: "إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ"؟ قَالَ نَعَمْ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ هِیَ فِی کُلِّ سَنَةٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فَلَمْ یُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلَّا فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ "فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ" قَالَ یُقَدَّرُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ کُلُّ شَیْءٍ یَکُونُ فِی تِلْکَ السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا مِنْ قَابِلٍ خَیْرٍ وَ شَرٍّ وَ طَاعَةٍ وَ مَعْصِیَةٍ وَ مَوْلُودٍ وَ أَجَلٍ أَوْ رِزْقٍ فَمَا قُدِّرَ فِی تِلْکَ السَّنَةِ وَ قُضِیَ فَهُوَ الْمَحْتُومُ وَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ الْمَشِیئَةُ... قَالَ قُلْتُ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ أَیُّ شَیْءٍ عُنِیَ بِذَلِکَ فَقَالَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِیهَا مِنَ الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ أَنْوَاعِ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ لَیْسَ فِیهَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ لَوْ لَا مَا یُضَاعِفُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِلْمُؤْمِنِینَ مَا بَلَغُوا وَ لَکِنَّ اللَّهَ یُضَاعِفُ لَهُمُ الْحَسَنَاتِ بِحُبِّنَا؛ [عبارت "بحُبنا" در بعضی از نقل‌ها نیست] از حمران روایت شده که از امام باقر علیه‌السلام در مورد این کلام خدا که مىفرماید: "إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ" پرسید.
فرمود: بله، منظور شب قدر است که هر سال در هر ماه رمضان، در دهه آخر آن تکرار مىشود؛ پس قرآن نازل نشده مگر در شب قدر، هم چنان که خداى تعالى درباره آن مىفرماید: "فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ" یعنى در شب قدر هر سال، همه امور آن سال که باید تا سال بعد جریان یابد، تقدیر مىشود؛ چه خیر و چه شر، چه اطاعت و چه معصیت و چه مولودهایى که باید به عرصه وجود قدم بگذارند و چه اجل‌ها و رزق‌ها. پس هر چه که در آن شب براى آن سال تقدیر شود و قضایش ثبت گردد، آن قضاء حتمى است؛ ولى در عین حال مشیت خداى تعالى در آن دخل و تصرف دارد... .
راوى مىگوید: از آن حضرت پرسیدم: مقصود از آیه لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ چیست؟ فرمود: عمل شایسته در آن از قبیل نماز و زکات و انواع کارهاى خیر، از عمل در هزار ماه که داراى شب قدر نباشد، بهتر است و اگر پاداشى که خدا براى مؤمنان مىافزاید در کار نبود، آنان هرگز به رحمت خدا دست نمىیافتند؛ ولى خداست که به واسطه دوستی ما، حسنات را براى آنان چند برابر مىکند. الکافی/انتشارات الإسلامیة/ ج4 /ص157
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّ قْدِیرُ وَ فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ الْقَضَاءُ وَ فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ إِبْرَامُ مَا یَکُونُ فِی السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا لِلَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ فِی خَلْقِهِ؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: در شب نوزدهم ماه رمضان تقدیر و در شب بیست و یکم قضا و در شب بیست و سوّم، امضاء حوادث و وقایعى است که تا همین شب‌ها از سال آینده رخ مىدهد و خداى عزّ و جلّ قادر است که هر چه بخواهد در باره خلق خود انجام دهد. الکافی/ ج4/ ص160
حسّان بن مهران عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَقَالَ الْتَمِسْهَا فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ أَوْ لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ؛ حسّان بن مهران ازامام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که از او پرسید: شب قدر چه زمانی است؟ حضرت فرمود: آن را در شب بیست و یکم یا بیست و سوم طلب کن. الکافی/ ج4/ ص156
از علىّ بن ابى حمزه روایت شده است که گفت: در محضر امام صادق علیه السّلام بودم، که ابو بصیر به امام علیه‌السلام عرض کرد: فدایت شوم، آن شبى که امید و رجاء در آن است و امیدبخش می‌باشد، کدام شب است؟ پس امام علیه السّلام فرمود: شب بیست و یکم یا بیست و سوّم. ابو بصیر گفت: پس اگر بر هر دو شب قدرت نداشته باشم؟
حضرت فرمود: چه سهل است احیاى دو شب در برابر آنچه تو می‌طلبى! ابابصیر گفت: چه بسا سال‌ها اتّفاق افتاده است که ما در سرزمین خودمان ماه را دیدهایم، ولى کسى نزد ما آمده که خلاف آن را در سرزمین دیگر به ما خبر مىدهد، در این صورت چه کنیم؟ فرمود: چه سهل است احیاى چهار شب در برابر آنچه تو می‌طلبى... !
امام فرمود: اى ابا محمّد نام جمعیت واردین و وافدین حجّ و بلاها و مرگ‌ها و روزی‌ها و همه حوادثى که تا شب قدر سال آینده اتّفاق مىافتد، در شب قدر نوشته مىشود؛ پس آنها را در بیست و یکم و بیست و سوّم طلب کن و در هر یک از آن دو شب صد رکعت نماز بگذار و اگر بتوانى آن دو شب را تا روشن شدن هوا احیا بدار و در آن دو شب غسل بجا آور. گفتم: اگر آن نماز را ایستاده نتوانم بخوانم؟ فرمود: نشسته بخوان. گفتم: پس اگر توان آن را نداشته باشم؟ فرمود: روى بسترت بجا آور... . من لایحضره‌الفقیه/شیخ‌صدوق/دفتر انتشارات اسلامی/ج2/ص159
نشانه شب قدر
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما‌السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ عَلَامَةِ لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَقَالَ عَلَامَتُهَا أَنْ تَطِیبَ رِیحُهَا وَ إِنْ کَانَتْ فِی بَرْدٍ دَفِئَتْ وَ إِنْ کَانَتْ فِی حَرٍّ بَرَدَتْ فَطَابَتْ قَالَ وَ سُئِلَ عَنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَقَالَ تَنْزِلُ فِیهَا الْمَلَائِکَةُ وَ الْکَتَبَةُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَیَکْتُبُونَ مَا یَکُونُ فِی أَمْرِ السَّنَةِ وَ مَا یُصِیبُ الْعِبَادَ وَ أَمْرُهُ عِنْدَهُ مَوْقُوفٌ لَهُ وَ فِیهِ الْمَشِیئَةُ فَیُقَدِّمُ مِنْهُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مِنْهُ مَا یَشَاءُ وَ یَمْحُو وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ؛ محمد بن مسلم می‌گوید: از امام باقر یا صادق علیهما‌السلام پرسیدم: شب قدر، با چه علامتى شناخته مىشود؟ حضرت فرمود: نشانه شب قدر آن است که نسیم آن شب مطبوع و دلاویز مىشود؛ اگر فصل سرما باشد، سوز سرما به گرمى مىگراید و اگر فصل گرما باشد، سوز گرما به سردى و خنکى مىگراید، به حدّى که مطبوع مىشود. یک نفر پرسید که در شب قدر، چه مسائلى تقدیر مىشود؟ فرمود: در شب قدر، فرشتگان و نویسندگان [تقدیرات] تا آسمان دنیا فرود مىآیند و مقدّرات سال آینده را و مصائبى که بر مردم نازل مىشود، ثبت مىکنند. با این وجود، اجراى همه این مقدّرات، متوقف بر خواست خداوند است؛ آن چه را بخواهد مقدّم مىدارد و آنچه را بخواهد مؤخر مىدارد. برخى از مقدرّات را محو مىکند و مقدرّات دیگرى مىافزاید و ام الکتاب نزد او است.
نزول ملائکه بر چه کسانی است؟
از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که على علیه السلام غالباً می‌فرمود: هر گاه تیمى و عدوى(ابو بکر و عمر) خدمت پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله بودند و آن حضرت سوره «انا انزلناه» را با خشوع و گریه تلاوت می‌فرمود، می‌گفتند: چقدر در این سوره دلت می‌سوزد و با رقّت می‌خوانی؟
پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله می‌فرمود: براى آنچه که چشمم دیده و دلم فهمیده و نیز براى آنچه دل این شخص(على علیه السلام) پس از من در می‌یابد!
آنها می‌گفتند: مگر شما چه دیدهاى و او چه می‌بیند؟ حضرت براى آنها روى خاک می‌نوشت: تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ؛ سپس مىفرمود: پس از اینکه خداى عز و جل فرمود: «هر امرى»، دیگر چیزى باقى می‌ماند؟ می‌گفتند: نه!
می‌فرمود: می‌دانید آن‌که هر امرى بر او نازل مىشود کیست؟ می‌گفتند: تو هستى اى رسول خدا! می‌فرمود: آرى، اما شب قدر بعد از من هم می‌باشد؟ می‌گفتند: آرى. می‌فرمود: در شب‌هاى قدر پس از من هم آن امر نازل مىشود؟ می‌گفتند: آرى.
می‌فرمود: به چه کسى نازل مىشود؟ مىگفتند: نمی‌دانیم. پیغمبر صلی الله علیه و آله دست بر سر من می‌گذاشت و می‌فرمود: اگرنمىدانید، بدانیدکه آن شخصِ پس از من، این مرد است؛ سپس آن دو نفر شب قدر را بعد از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به واسطه هراس سختى که در دل آنها مىافتاد، می‌شناختند. کافی/ج1/ص249
قیل لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام: تَعْرِفُونَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ؟ فَقَالَ وَ کَیْفَ لَا نَعْرِفُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ الْمَلَائِکَةُ یَطُوفُونَ بِنَا فِیهَا؛ به امام باقر علیه‌السلام عرض شد: شما شب قدر را می‌شناسید؟ حضرت فرمود: چگونه نشناسم در حالی‌که در شب قدر، ملائکه ما را طواف می‌کنند. تفسیر القمی/ دار الکتاب/ قم/ ج2/ص432
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه‌السلام أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام قَالَ لِابْنِ عَبَّاسٍ إِنَّ لَیْلَةَ الْقَدْرِ فِی کُلِّ سَنَةٍ وَ إِنَّهُ یَنْزِلُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ أَمْرُ السَّنَةِ وَ لِذَلِکَ الْأَمْرِ وُلَاةٌ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ مَنْ هُمْ قَالَ أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِی أَئِمَّةٌ مُحَدَّثُونَ؛ ابو جعفر ثانى(امام جواد) علیه‌السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ابن عباس فرمود: همانا شب قدر در هر سالى هست و در آن شب، امر آن سال نازل می‌شود و براى آن امر سرپرستانى بعد از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله می‌باشد. ابن عباس گفت: آنها چه کسانی هستند؟ فرمود: من و یازده تن از فرزندان صلبى من که امامان محدث می‌باشیم. الکافی/ج1/ ص532
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِأَصْحَابِهِ آمِنُوا بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ إِنَّهَا تَکُونُ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ لِوُلْدِهِ الْأَحَدَ عَشَرَ مِنْ بَعْدِی؛ رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به اصحابش فرمود: به شب قدر ایمان آورید که آن مخصوص على بن ابى طالب و یازده فرزند او علیهمالسلام، بعد از من می‌باشد. همان/ص533
از مجموع این روایات مشخص می‌شود که ملائکه در شب قدر بر رسول خدا و دوازده امام علیهمالسلام نازل می‌شوند و به اعتبار "مِنْ کُلِّ اَمر " در سوره قدر، همه مقدرات را عرضه می‌کنند. در حال حاضر نیز که عصر امامت حضرت مهدی علیه‌السلام می‌باشد، ملائکه در این شب بزرگ بر ایشان نازل می‌شوند.
آیا روح، همان جبرئیل است؟
یکی از مسایلی که در شب قدر مطرح است، نزول ملائکه می‌باشد. در کنار ملائکه، بحث نزول روح است که ماهیت آن مورد سؤال است که چه موجودی می‌باشد؟ آیا همان جبرئیل است یا ملکی دیگر یا مخلوقی غیر از ملائکه؟
روایات متعددی نقل شده است که نشان می‌دهد روح، جبرئیل نیست و مخلوقی غیر از ملائکه است. به دو نمونه از آنها اشاره می شود:
1- عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیّاً علیه‌السلام عَنِ الرُّوحِ قَالَ: «لَیْسَ هُوَ جَبْرَئِیلَ» قَالَ عَلِیٌّ علیه‌السلام: «جَبْرَئِیلُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحُ غَیْرُ جَبْرَئِیلَ» وَ کَانَ الرَّجُلُ شَاکّاً فَکَبُرَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَقَالَ: لَقَدْ قُلْتُ شَیْئاً عَظِیماً وَ مَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ یَزْعُمُ أَنَّ الرُّوحَ غَیْرُ جَبْرَئِیلَ قَالَ عَلِیٌّ علیه‌السلام: أَنْتَ ضَالٌّ تَرْوِی عَنْ أَهْلِ الضَّلَالِ، یَقُولُ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ: أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا یُشْرِکُونَ یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ فَالرُّوحُ غَیْرُ الْمَلَائِکَةِ وَ قَالَ: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ وَ قَالَ: یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَةُ صَفًّا...؛ اصبغ بن نباته نقل می‌کند که مردی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام در مورد "روح" پرسید که جبرئیل همان روح نیست؟ حضرت فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح، غیر از جبرئیل است. آن مرد به این مطلب شک داشت و برایش بزرگ آمد و به حضرت عرض کرد: چیز بزرگی گفتی و احدی از مردم گمان نمی‌کند که روح غیر از جبرئیل باشد! علی علیه‌السلام فرمود: تو گمراهی و از اهل ضلالت روایت می‌کنی؛ خداوند به پیامبرش می‌فرماید: أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا یُشْرِکُونَ یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ؛ ... [خداوند] فرشتگان را همراه با روح به فرمان خود بر هر که از بندگانش بخواهد نازل می‌کند.(سوره نحل/آیه2)؛ پس روح غیر از ملائکه است. خداوند می‌فرماید: لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ؛ همچنین می‌فرماید: یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَةُ صَفًّا... [همان‍‌طور که ملاحظه می‌شود در این دو آیه شریفه نیز روح و ملائکه مستقلاً آمده که گویای این است، روح غیر از ملائکه می‌باشد.] الغارات/ابن ابراهیم ثقفی/دارالکتاب الاسلامی/قم/ ج1/ ص107
2- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام فَذَکَرَ شَیْئاً مِنْ أَمْرِ الْإِمَامِ إِذَا وُلِدَ قَالَ وَ اسْتَوْجَبَ زِیَارَةَ الرُّوحِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَیْسَ الرُّوحُ جَبْرَئِیلَ؟ قَالَ جَبْرَئِیلُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحُ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ! أَ لَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ. ابابصیر مطالبی را از امام صادق علیه السلام پیرامون مسایلی بعد از تولد امام معصوم ذکر می‌کند که از آن جمله این است: امام علیه‌السلام مستحق ملاقات روح در شب قدر می‌گردد. ابابصیر می‌گوید: قربانت شوم، روح همان جبرئیل نیست؟ فرمود: جبرئیل از جنس فرشتگان است و روح، مخلوقى بزرگ‌تر از فرشتگان علیهم السلام است. مگر این‌گونه نیست که خداى تبارک و تعالى می‌فرماید: فرشتگان و روح نازل می‌شوند؟ سوره قدر [پس روح، غیر از فرشته است!] بصائر الدرجات/محمد بن حسن صفار/مکتبة آیة الله المرعشی النجفی/قم/چاپ دوم/ج1/ص464
شب قدر، شبی مبارک
علامه طباطبایی در تفسیر سوره دخان که اشاره به نزول قرآن در شبی مبارک دارد(إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ. فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ)، می‌فرماید: مراد از لیله مبارکهاى که قرآن در آن نازل شده، شب قدر است؛ زیرا از آیه شریفه إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ این طور استفاده مىشود و منظور از "مبارک بودن آن شب" این است که ظرفیت خیر کثیرى را دارد؛ چون "برکت" به معناى "خیر کثیر" است و قرآن، خیر کثیرى است که در آن شب نازل گشت و رحمت واسعهاى است که دامنهاش همه خلق را گرفت؛ هم‌چنان که خودش فرموده: وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ. لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ از ظاهر لفظ آیه چنین بر مىآید که شب مزبور یکى از شبهایى است که در روى زمین دور مىزند و از ظاهر جمله "فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب، هر کارى بر اساس حکمت الهى تبیین مىگردد"! با در نظر داشتن اینکه صیغه مضارع(یفرق) استمرار را مىرساند، فهمیده مىشود که شب مزبور همواره در روى کره زمین تکرار مىشود و از ظاهر جمله شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ، چنین بر مىآید، مادامى که ماه رمضان در کره زمین تکرار مىشود، آن شب نیز تکرار مىشود؛ پس نتیجه مىگیریم که شب مزبور همهساله تکرار مىشود و در هر سال قمرى در ماه رمضان همان سال یک بار تکرار مىگردد. تفسیر المیزان/علامه طباطبایی/ ج18/ص130
چه مبارک سحرى بود و چه فرخنده شبى آن شب قدر که این گونه براتم دادند
چرا شب قدر مخفى است؟
بسیارى معتقدند مخفى بودن شب قدر در میان شب‌هاى سال، یا در میان شب‌هاى ماه مبارک رمضان براى این است که مردم به همه این شب‌ها اهمیت دهند؛ همان‌گونه که خداوند رضاى خود را در میان انواع طاعات پنهان کرده تا مردم به همه طاعات روى آورند و غضبش را در میان معاصى پنهان کرده تا از همه بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفى کرده تا همه را احترام کنند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها رو آورند، اسم اعظم را در میان اسمائش مخفى ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفى ساخته تا در همه حال آماده باشند و این فلسفه مناسبى به نظر مىرسد. تفسیر نمونه/دارالکتب الاسلامیه/ج27/ص190
چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است؟
ظاهر این است که بهتر بودن این شب از هزار ماه، به خاطر ارزش عبادت و احیاى آن شب است و روایات فضیلت لیلة القدر و فضیلت عبادت آن که در کتب شیعه و اهل سنت فراوان است، این معنى را کاملا تایید مىکند.
علاوه بر این، نزول قرآن در این شب و نزول برکات و رحمت الهى در آن، سبب مىشود که از هزار ماه برتر و بالاتر باشد. همان/ص191
عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالُوا قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ وَ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا سَعِیداً السَّمَّانَ کَیْفَ یَکُونُ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؟ قَالَ الْعَمَلُ فِیهَا خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ لَیْسَ فِیهَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ؛ از امام صادق علیه‌السلام پرسیده شد: شب قدر چگونه از هزار ماه بهتر است؟ فرمود: عمل در این شب از هزار ماهی که شب قدر در آن نیست بهتر است. کافی/ج4/ص157
آیا شب قدر در مناطق مختلف، یکى است؟
مىدانیم آغاز ماه‌هاى قمرى در همه بلاد یکسان نیست و ممکن است در منطقهاى امروز اول ماه باشد و در منطقه دیگرى دوم ماه؛ بنابراین شب قدر نمىتواند یک شب معین در سال بوده باشد؛ چرا که مثلاً شب بیست و سوم در مکه، ممکن است شب بیست و دوم در ایران و عراق باشد و به این ترتیب قاعدتاً، هر کدام باید براى خود شب قدرى داشته باشند. آیا این با آنچه از آیات و روایات استفاده مىشود که شب قدر یک شب معین است سازگار است؟!
پاسخ این سؤال با توجه به یک نکته روشن مىشود و آن اینکه:
شب، همان سایه نیم کره زمین است که بر نیم کره دیگر مىافتد و مىدانیم این سایه همراه گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن، در بیست و چهار ساعت انجام مىشود؛ بنابراین ممکن است شب قدر، یک دوره کامل شب به دور زمین باشد؛ یعنى مدت بیست و چهار ساعت تاریکى که تمام نقاط زمین را زیر پوشش خود قرار مىدهد، شب قدر است که آغاز آن از یک نقطه شروع مىشود و در نقطه دیگر پایان مىگیرد(دقت کنید). تفسیر نمونه/ ج27/ص193
و الحمد لله ربّ العالمین
/999/702الف/ر
ارسال نظرات