مفهوم‌شناسی و تعریف سبک زندگی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، برداشت‌ها و تعاریف متعددی از سبک زندگی شده و هر یک عملکرد خاص خود را دارد، بررسی دقیق و عمیق‌تر این مفهوم از ابعاد مختلف، ضروری به نظر می‌رسد. بدین منظور در قالب نخستین نشست از سلسله نشست‌های «طلوع اندیشه»، با آقای سید محمدعلی واعظ موسوی و حجت‌الاسلام علی کامل رضا نیا از کارشناسان اداره پاسخگویی به سؤالات دینی دفتر تبلیغات اسلامی گفت‌و‌گو کردیم که متن آن به شرح زیر است:
درباره مفهوم شناسی و تعریف سبک زندگی توضیح دهید.
حجت‌الاسلام رضا نیا: خود تعبیر سبک زندگی چندان نیازی به تعریف ندارد و عرف مردم مفهوم آن را درک می‌کنند؛ خاستگاه این واژه در نیمه اول قرن بیستم در غرب بوده است و منظور کلی از آن، شیوه و مدل زندگی انسان‌ها در اجتماع و خانواده است که نیاز به بومی سازی و باز تعریف جدی دارد. بحث چالشی ما با غرب نیز در مقام مصداق و عملی کردن سبک زندگی است نه در مقام تعریف.
واعظ موسوی: مفهوم واژه که سبک است، چندان نیازمند تعریف نیست؛ سبک به همان معنای همان روش و شیوه است که در متون دینی می‌توان از آن به سیره یاد کرد. سبک زندگی، شیوه و روح حاکم بر زندگی است.
با وجود گستردگی نفوذ «life style» در همه ابعاد زندگی مردم، می‌توان سبک زندگی را بر آن منطبق کرد؟
حجت‌الاسلام رضا نیا: یکی از مؤلفه های اصلی سبک زندگی دینی، آیات و روایات است اما نباید غافل شد که ما آیات و روایات را با توجه به عرف و فرهنگ جامعه مبنای زندگی قرار می‌دهیم؛ عرف و فرهنگ جامعه بسیار می‌تواند تفسیرکننده متون دینی باشد. البته قطعاً هر عرفی مورد قبول شرع نیست.
بنابراین باید اصالت را حفظ کرد اما آن را با توجه به زمان و مکان تفسیر کرد و مسلماً در این صورت، مصادیق ممکن است در زمان‌های مختلف، متفاوت باشد. وقتی عرف مورد توجه ما واقع شد قاعدتاً در بسیاری جزئیات زندگی نیز سبک‌های زندگی متوجه عرف می‌شود و در این صورت، توجه به تأکیدات روایات، تفسیر خود را پیدا می‌کند که در بحث مؤلفه‌ها توضیح می‌دهیم.
واعظ موسوی: اگر به معنا و روح حاکم بر زندگی توجه داشته باشیم، این تطبیق، مشکل نخواهد داشت، یعنی قالب را از زمان و عرف و فرهنگ می‌گیریم اما روح حاکم بر زندگی را از دین. بنابراین سیره پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) سیره ای است که مؤلفه های آن مشترک است و فقط قالب‌هایش فرق می‌کند. به عنوان مثال، شکل لباس در زمان پیامبر(ص) یک چیز بوده و امروز یک چیز است اما روح حاکم که ساده و نظیف بودن است امروز هم می‌تواند باشد.
آیا سبک، همان مهارت‌های زندگی است؟
حجت‌الاسلام رضا نیا: برخی خلط کرده‌اند و تصورمی کنند مهارت برابر سبک زندگی است اما در واقع وقتی پذیرفتیم سبک را به عنوان روح حاکم بر زندگی فرد پذیرفتیم، در مقام اجرا و کاربردی کردن آن از مهارت استفاده می‌کنیم.
واعظ موسوی: مهارت، ابزار و وسیله ای است برای اجرای آن روحی که در ذهن ماست و بیشتر به جزئیات زندگی می‌پردازد اما سبک زندگی، روح حاکمی است که در این مهارت‌ها نفوذ دارد و نمی‌گذارد از هر مدلی خواستید استفاده کنید.
آیا می‌توان گفت سبک زندگی در موفقیت انسان مؤثر است؟
حجت‌الاسلام رضا نیا: همان‌طور که اشاره شد، ما در مقام اجرایی کردن سبک زندگی با غرب دچار چالش هستیم؛ در سبک زندگی دینی، آموزه های دینی باید خود را در مدل ازدواج، پوشاک، خوراک، تعاملات، کسب و کار ما نشان دهد. از سوی دیگر باید توجه داشت که هر رفتار خارجی انسان برگرفته از یک فکر، اندیشه و باور است یعنی ما وقتی رفتار خوبی نشان می‌دهیم که فکر خوبی داشته باشیم. از این رو غرب، تمام همت و فعالیت خود را بر باورهای جوامع دینی متمرکز کرده و می‌داند اگر باورها و ارزش‌ها و اندیشه‌ها را به مدل غرب تغییر دهد به مقصود خود رسیده است.
بی توجهی به مفهوم «شبیخون فرهنگی» که رهبری سال‌ها قبل فرمودند و مسؤولان از اهمیت آن غافل بودند، سبب شده است که اکنون در بسیاری مسائل حتی در قشر متدین الگوبرداری از سبک غربی رایج شود. اگر بپذیریم که سبک زندگی کنونی ما ریشه در تزلزل باورهایمان دارد، طبعاً بیشتر بدان توجه خواهیم کرد. هانتینگتون می‌گوید: «موفقیت نظام سیاسی امریکا تمام هنرش این بوده که توانسته هویت سازی کند و کشورهای شرقی همان هویت کشورهای غربی را پیدا کنند». این موفقیت نباید ما را به تأمل بیشتر در سبک زندگی وادارد؟
واعظ موسوی: سبک زندگی به مرور زمان امکان تغییر دارد و امری ثابت نیست؛ اگر کسی امروز سبک دینی دارد به این معنا نیست که همیشه همین سبک را خواهد داشت، بلکه امکان تغییر بر اساس تهاجم فرهنگی یا دوری از سرچشمه ارزش‌ها و یا انحرافات و افراط‌ها وجود دارد. 50 سال پیش، روح حاکم بر ذهن مردم متفاوت بود، قبلاً قناعت حاکم بود اما اکنون دیگر این ارزش، پر رنگ نیست. بنابراین با توجه به امکان تغییر یا تحریف سبک زندگی، لازم است متولیان امور فرهنگی و فرهیختگان که راسخ در علم و عالم به زمان هستند نقاط ضعف را آسیب شناسی و ترمیم کنند. اکنون خلأهای مشهودی را می‌بینیم که اگر جبران نشود به صورت یک عادت و رسم باقی خواهد ماند، در حالی که نه تنها با سبک دینی تطابق ندارد بلکه منافی آن است.
نقطه آغاز آگاهی و تغییر در سبک زندگی کجاست؟
حجت‌الاسلام رضا نیا: چون تغییرات اتفاق افتاده در سبک زندگی، یک شبه نبوده است، برای تغییر آن نیز گذر زمان لازم است. دین می‌گوید سبک زندگی‌تان بر مبنای آیات و روایات باشد لذا در گام اول باید به سنت نبوی و معصومین(ع) برگردیم و ببینیم در عرصه های فردی و اجتماعی از چه مدل‌هایی استفاده کرده‌اند یعنی ابتدا شناخت و باور را بدهیم و بعد الگو معرفی کنیم وگرنه نتیجه موقت می‌دهد. تا وقتی زیرساخت‌های فکری مخاطب اصلاح نشود تغییرات گذرا خواهد بود. مسؤولان فرهنگی نسبت به شناخت آسیب‌ها دقت جامعی داشته باشند. زمینه های سبک زندگی غربی را کم کنند و در کنار آن سبک زندگی دینی برگرفته از سیره علما و نظرات متخصصان دینی را ترویج کنند.
واعظ موسوی: به نظر بنده مقدم بر همه این‌ها این است که احساس حقارت و خودباختگی نداشته باشیم وگرنه روال همین خواهد بود و در جای دیگری دنبال آب می‌گردیم که بر اساس آموزه های دینی ما هم نیست. ابتدا باید بپذیریم آنچه از آیات و روایات می‌گیریم مشکلی ندارد و در حفظ سبک دینی موثر است و به آن افتخار داشته باشیم در گام بعد اصلاح را آغاز کنیم. چنان که شیوه فراعنه نیز، خوار کردن و تحقیر مردم و القای عقاید خود بود، غرب نیز به عنوان فرعون امروز ابتدا طوری القا می‌کند که آنچه شما دارید خوب نیست تا راحت‌تر از داشته های خود دست بکشیم و راحت‌تر تحت تأثیر فرهنگ غرب قرار گیریم./930/ز503/ن