تلنگر قرآن دربارۀ مراقبت از والدین سالمند

در آیۀ 23 سوره اسری آمده:
«وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا؛ و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها  «اوف» مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى».


در این آیه خداوند یک دستور کلی به همگان داده و آن نیکی با والدین است. اما از نوع تعبیر «و َبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا» متوجه می‌شویم که این کار باید مستقیم و بی‌واسطه توسط خود فرزندان انجام شود. چرا که به گفتۀ استاد جوادی آملی، در کلام عرب، اگر «احسان» با «إلی» بیاید یعنی با واسطه و اگر با «بـ» بیاید یعنی بدون واسطه. (تفسیر تسنیم، ج27، ص386).

بنابراین اگر مثلاً کسی بگوید من با شارژ مستقیم حساب بانکی پدر و مادرم، نیازهای مادی آنها را برطرف می‌کنم این شخص، چنانکه باید و شاید به این رهنمون قرآنی عمل نکرده است؛ چرا که به جای این کار می‌توانست و بلکه باید خودش مستقیم به رفع حوایج آنها اقدام کند؛ مثلا اگر والدین، نانی نیاز دارند فرزندان باید به جای تأمین هزینۀ نان، با دست خود نان تهیه کنند و به درب منزلشان ببرد.

نکتۀ مهم دیگر اینکه: این توصیۀ قرآن، مطلق است یعنی احسان به والدین، هیچ شرطی ندارد. مثلا نباید محبت به والدین را مقید کنیم به محبت متقابل از طرف آنها. همینطور شرط احسان به والدین، مؤمن بودنشان، نیاز داشتن و هیچ شرط دیگری نیست.

تلنگر قرآن درباره والدین سالمند

اما تلنگر دوم این آیه، متوجه کسانی است که والدینشان به سن سالمندی رسیده‌اند.

در زمانۀ ما که اوضاع زندگی، شرایط پیچیده‌تری نسبت به گذشته پیدا کرده، این دستور قرآن تا حدودی مورد بی‌مهری واقع شده است.

اگر از کسانی که پدر و مادرشان را به خانۀ سالمندان فرستاده‌اند دلیل این کارشان را بپرسید، اکثراً مشغلۀ کاری زیاد، نداشتن حوصلۀ سر و کله زدن، برنامه‌ریزی برای رشد شخصی، تنش به خاطر دخالت‌های بی‌جا و... را بهانه می‌کنند. بدتر از همه اینکه بر آن‌ها منت هم می‌گذارند که با پول زیاد، بهترین پرستارها را برای رسیدگی به آنها استخدام کرده‌اند! بد نیست بدانید این فرهنگ ناپسند با روح آموزه‌های قرآن ناسازگار است! این را از ادامۀ آیه متوجه می‌شویم؛ تعبیری که در این آیه به کار رفته، یعنی عبارت «یَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ» (نزد تو پیر شوند)، ما را به این نکته می‌رساند که والدین سالخورده باید نزد خود انسان نگهداری شوند بنابراین، با قاطعیت می‌توان گفت ترویج فرهنگ خانۀ سالمندان که یک جور تبلیغ ترک محترمانۀ پدر و مادر است، رفتاری اسلامی نیست.

بنا به گفتۀ علامه طباطبایی، همانطور که محبت به والدین، بعد از توحید، واجب‌ترین واجب‌هاست همینطور عاق والدین هم بعد از شرک، از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است. (المیزان، ج 13، ص 135)

برخی بزرگان گفته‌اند: اینگونه نیست که عاق والدین فقط در زمان حیات آنها محقق شود. ممکن است پدر و مادری در هنگام حیات، از فرزندشان راضی باشند اما بعد از مرگ، به خاطر نادیده گرفتن وصیت‌های آنها یا به فراموشی سپردنشان، فرزندان دچار عاق والدین شوند.

پس مبادا با ترک وظیفۀ انسانی و شرعی نیکی به پدر و مادر، خودمان را هم از فیض برکات و دعای والدین در دنیا محروم کنیم و هم از رحمت خدا در آخرت.