روز قربانی دلبستگی ها / مروری بر مفاهیم این سنت اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، عید قربان در نزد همه مسلمانان چه شیعه و چه سنی عزیز و گرامی است و از وجه مشترکات این عید در میان مسلمانان، برپایی نماز عید قربان است که هرساله باشکوه خاصی توسط مسلمانان برگزار می‌شود.

اهمیت این عید به قدری است که اهل‌بیت(ع) نماز این روز را از واجبات معرفی کرده و فرمودند: «صَلاةُ الْعِیْدِینِ فَریضَةٌ؛ نماز عید فطر و قربان واجب است.» (استبصار، ج1، ص443) اما فقها این نماز را در عصر غیبت و به استناد روایت امام باقر(ع) که فرمود «لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَام؛ نماز دو عید باید همراه با امام باشد» وجوب را منحصر در زمان حضور امام معصوم(ع) می‌دانند.

عید قربان یا عید الأضحی روز دهم ذالحجه است که یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان می باشد. کلمه اضحی جمع ماده ضحی و به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و آن موقع از روز که خورشید طلوع می کند (قبل از ظهر)، ضحی نامیده می شود که به همین دلیل، حجاج بیت الله الحرام با طلوع خورشید در این روز قربانی می کنند و آن را عیدالضحی می نامند. 

روز دهم ذالحجه و عید قربان که پس از وقوف در عرفات مرحله شناخت، مشعر و منا، سرزمین آرزوها، رسیدن به عشق فرا می رسد، روز رها شدن از تعلقات دنیوی و هر آنچه غیرخدایی است، می باشد که در این روز بزرگ زائر خانه خدا، اسماعیل وجودش را، یعنی هر آنچه بدان دلبستگی دنیوی پیدا کرده است، قربانی می کند تا سبک بال و سبک بار شود.

در فرهنگ اسلامی به هر چیزی که سبب «قُرب» و نزدیکی انسان به خدا شود واژه «قربان» بر آن اطلاق می‌شود؛ چنانکه به عنوان نمونه در روایت می‌خوانیم: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِی‏؛ نماز نزدیک کننده متقیان به خداوند متعال است.» (کافی3/265). از این رو یکی از اعمال مهم این روز که «ذبح حیوانات حلال‌گوشت» است، بهانه‌ای برای نزدیکی به خداوند متعال است.

واژه «قربان» در فرهنگ اسلامی به معنای چیزی است که سبب «قُرب» و نزدیکی انسان به خدا شود، تا جایی که یکی از روزهای مبارک مسلمانان به این نام اختصاص یافته است و خداوند نیز در آیات قرآن این عمل قربانی و ذبح را از مصادیق تقوا معرفی کرده و فرموده است: «لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکِنْ یَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْکُمْ کَذلِکَ سَخَّرَها لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداکُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنینَ؛ هرگز [نه‏] گوشت‌هاى آنها و نه خون‌هایشان به خدا نخواهد رسید، ولى [این‏] تقواى شماست که به او مى‌‏رسد. این گونه [خداوند] آنها را براى شما رام کرد، تا خدا را به پاس آنکه شما را هدایت نموده به بزرگى یاد کنید، و نیکوکاران را مژده ده.» (حج، 37)

از این رو اهل‌بیت(ع) بر اساس فرامین قرآنی و سنت پیامبرگرامی اسلام(ص) به این عمل پایبند بودند؛ چنانکه معمول بود که امیرالمؤمنین(ع) در روز عید فطر قبل از رفتن به مصلّى چیزى می‌خورد، ولى روز عید قربان چیزى نمی‌خورد تا وقتى که قربانى می‌کرد؛ همچنین حریز از زراره و او از امام محمد باقر(ع) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «روز عید فطر از خانه بیرون نرو تا اینکه چیزى بخورى و در روز عید قربان چیزى نخور مگر از گوشت قربانى خود [چنانچه توانایى و مکنت آن را دارى‏] و اگر قدرت تمکن مالى براى قربانى کردن ندارى در این صورت معذورى‏.» (من لا یحضر، ج1، ص508).

عید قربان مبدئی برای وحدت اسلامی

رسول اکرم(ص) که منشأ وحدت بود و تمام قبایل عرب را دستور به وحدت و یکپارچگی می داد و تمام اصحاب و یاران خود را به وحدت توصیه می نمود، می‌دانست که اگر میان مسلمانان وحدت باشد همیشه پیروز و سربلند خواهند بود و اگر میانشان تفرقه و نزاع باشد همیشه شکست ‌خورده و درمانده خواهند شد و این عید می تواند مبدئی برای وحدت آفرینی هرچه بیشتر بین مسلمانان جهان و هم صدایی آنان در برابر دشمنی واحد باشد.

اشکال

امروزه برخی از افراد به خاطر جهالت و برخی از اهداف و اغراض دنیایی علی‌رغم اینکه عید قربان یک سنت عقلی و منطقی دیرینه در جهان اسلام است، قربانی کردن در این روز را نوعی رفتار وحشیانه با حیوانات و خلاف حقوق حیوانات می دانند و با حمایت کشورهای غربی و دشمنان اسلام و انقلاب اسلامی در صدد ضربه زدن به روح و روان جامعه اسلامی هستند و به گمان خود می خواهند مسیر پیشرفت بیداری اسلامی و انتشار دین مبین اسلام را مسدود کنند درحالی که «وَمَكَروا وَمَكَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيرُ الماكِرينَ».

و یا این که برخی افراد ذبح حیوان در جهان اسلام را زجرکش کردن حیوانات و بی رحمانه می دانند و می گویند حیوانات عصب دارند و درد را احساس می‌کنند که بریدن گلوی آن‌ها و ذبح اسلامی بی رحمانه است. و یا برخی می گویند قربانی کردن مسلمانان مملو از حیوان آزاری است که به‌طور وحشیانه در مکان‌های عمومی کشورهای اسلامی بسته و ذبح می‌شوند؛ چگونه این رنج، شکنجه و مرگ، همان چیزی است که خدای مهربان می‌خواهد؟

پاسخ ها

این سوالات هرچند پوچ و بی ارزش بوده و این گونه سوالات بر آمده از وهم و خیال واهی برخی از افراد است؛ اما چون برخی از افراد با چشم و گوش بسته ممکن است چنین اشکالاتی را وارد دانسته و به دنبال پاسخگویی به اشکالات و حل شبهاتشان باشند، چندین جواب عقلی و منطقی به اراجیف منتقدین را از منظر می گذرانیم.

به عنوان مقدمه لازم است بگوییم که عید قربان، عید عارفان و جان باختن و قربانی کردن جان خویش در پای معشوق است و نماد ظاهری آن ایام حج است که حج‌گزار برای کامل شدن عبادت خود و فدا شدن در پای محبوب، نفس خویش را قربانی می‌کند، در این روز حج‌گزار، اسماعیل وجودش را، یعنی هر آنچه بدان دلبستگی دنیوی پیدا کرده است را قربانی می‌کند تا سبک بال شود.

اما در پاسخ به سوالات مطرح شده در ابتدا باید بگویم که قربانی کردن در روز عید قربان سنتی الهی است و خداوند که خالق تمام هستی است مجوز استفاده از حیوانات را برای گذران زندگی بشر به او داده است، نه ساخته و پرداخته دست بشر.

2- با شرایطی که اسلام برای نحوه ذبح قربانی معین کرده و دستور داده است کمترین آزار و درد به حیوان می رسد؛ چراکه امروزه علم ثابت کرده است که با ذبح اسلامی قلب حیوان با فشار بیشتری به عمل تلمبه‌ای خود ادامه می دهد تا فشار از دست رفته را جبران‌کند و برخلاف نظر گروهی از حامیان حقوق حیوانات که این روش را موجب درد برای حیوان تلقی کرده‌اند، اثبات شده که حیوان احساس درد نمی‌کند و حرکت دست و پایی که پس از برش سریع گلو با چاقوی تیز انجام می‌دهد وابسته به درد نیست؛ بلکه وابسته به اتساع و انقباض عضلات است که خون رسانی در آنها کاهش یافته است و روش‌های جایگزین غربی‌ها مثل شوک برقی یا طپانچه سوراخ کننده جمجمه یا بیهوشی با گاز و روش های دیگر به مراتب برای حیوان دردناک‌تر بوده و حتی منجر به جنون گاوی می‌شود که در بولتن‌های علمی آلمان به آن اشاره شده و حتی کشتار به وسیله بولت‌های شکافنده مغز در اروپا بر اساس یافته‌های علمی که سبب جنون گاوی می‌شود، ممنوع شده است.

 3- از نظر اسلام قربانی کردن در شرایط غیرحج تمتع امری مستحب است و لازم نیست همه حال و هر طور کهشده با هر شرایطی عمل قربانی را به جا آورند؛ بلکه باید به حقوق حیوانات که رعایت آن حقوق در اسلام بسیار مورد تأکید واقع شده است هم توجه داشته باشند.

4- علاوه بر این که در مناسك حج به صورت عمده و در عمل قرباني خصوصاً، نبايد صرفا به جنبه مادي و ظاهري آن كه گوسفندي قربانی  شده و خوني ريخته مي شود، توجه شود؛ بلکه اگر به معناي حقيقي اين عمل دقت شود، اين عمل از بهترين عبادات محسوب می شود؛ چراكه انسان با اين عمل در حقيقت به خدای خود مي گويد كه خدايا من با تمام وجودم به درگاه تو آمده ام تا از تمام خواهش ها و نفسانيات خود در برابر خواسته های تو و اراده تو بگذرم...

در واقع قربانی حیوان در عید قربان، قربان کردن حیوان نیست؛ بلکه قربانی حیوانیت و پاک کردن یک گناه در وجود انسان است که نماد و سمبل آن حیوانات حلال گوشتی مثل قوچ و گوسفند است و به همین خاطر است که این عید، عید تزکیه، طهارت و عید پاکی و پاکیزگی دانسته شده است.

5- در آموزه های اسلامی مستحب است كه قربانى سه قسمت شود: یك سوم آن را خودش بخورد و یك سوم را صدقه و یك سوم دیگر را هدیه کند... که این امر نشانگر این است که فقیران و مستمندان نیز از این قربانی ها بهره مند می شوند؛ چراکه دین اسلام همیشه به یاد نیازمندان و فقیران هم هست و برای آنان بر مسلمین تکالیفی از این حیث معین کرده است و اگر به کتاب آسمانی قرآن مجید بنگریم، خداوند در سوره حج به کسانی که روز عید قربان در منی قربانی می کنند چنین دستور می فرماید: «واطعموا البائس الفقیر؛ از گوشت قربانی درماندگان را اطعام کنید»(28 سوره حج). بنابراین قربانی کردن در این روز، افزون بر سودهای معنوی، دارای سودهای مادّی نیز است که از این جهت نیز قابل توجه است و فرهنگ غربی از این گونه سفارشات و فرهنگ ها محروم و فقیر.

6- چرا آن افراد و کشورهایی که درد حقوق حیوانات دارند، خودشان حیوانات را با آن شکل فجیع و غیر انسانی می کشند و از گوشت حیوانات استفاده می کنند؟ آیا بین گوشت خوک و گوسفند از لحاظ حیوان بودن تفاوتی وجود دارد؟ چرا کشورهای غیر اسلامی حیواناتی مثل خوک و اسب را با روش های بی رحمانه می کُشند و از گوشت آنها استفاده می کنند و نه تنها به حلال گوشت ها؛ بلکه به هر جنبنده و خزنده ای که دست پیدا کنند و منافع مادی برای آنها دارد رحم نمی کنند و آنها را در سبد غذایی خود می گنجانند؟

7- آن افرادی که به کشتن و ذبح حیوانات حلال گوشت که خداوند و خالق همه موجودات دستور به آن داده است ایراد وارد می کنند، آیا می توانند جهانی بدون تغذیه از گوشت حیوانات را تصور کنند؟ آیا می توان در این جهان جامعه ای را پیدا کرد که در آن گوشت و پروتئین، جزئی از سبد غذایی افراد آن جامعه نباشد؟  

‏8- در بسیاری کشورهای خارجی جنایت های فراوانی برای حیوانات به نمایش گذاشته می شود که به عنوان مثال: طبق رسم سنتی دانمارک هر ساله تعداد زیادی از نهنگ های پهلوسفید آتلانتیکی در جزایر فارو در دانمارک قتل عام می شوند!! چرا مدافعان حقوق حیوانات تنها در عید قربان نگران حقوق حیوانات می شوند؟ چرا جوامع غربی و چشم آبی های اروپایی هرکاری می کنند جزء فرهنگ آنان و امری پسندیده است؛ اما شیعیان که با بهترین و انسانی ترین روش ممکن، گوسفندان را ذبح کرده و به فقرا می دهند، کاری وحشیانه و خلاف حقوق حیوانات می کنند؟؟؟ این گونه حکم کردن با چه انصاف و شرف انسانی سازگار است؟

وظیفه حجّاج و دولت های اسلامی

بر دولت های اسلامی است، که با کسب تکلیف از فقها و دانشمندان راستین خود، برای حفظ حیثیّت جهان اسلام و بستن دهان معترضین و تحقّق دادن به فرامین مقدّس قرآن کریم که می‌فرماید: «و اطعموا البائس الفقیر» با در نظر گرفتن کثرت کشتار در مدّت سه روز«منا» تشکیلات متناسب و منظم و مجهّزی را به وجود آورند و به وضع آبرومندانه‌ای هدف عالی اسلام را که انفاق به محتاجان و رفع نیاز نیازمندان است، در سطح جهانی عمل کنند تا ضمن اینکه کمک مؤثّر و اساسی به طبقه مستمند و فقیر انجام شده باشد، نمونه درخشانی از تعالیم عالی اسلام را نیز به جهانیان به نمایش گذاشته و ارائه کرده باشند؛ تا مورد تایید پیشوایان و رهبران این آیین مقدّس ‌باشد.

بنابراین اگر در انجام فریضه قربانی کاستی ها و اشکالاتی وجود  داشته باشد، از طرف مسلمانان و دولت حاکم بر کشور عربستان است، نه از طرف فریضه انسان ساز و ارزشمند حج و قربانی کردن.

سعید چراغی