بررسی برخی ابعاد سند ملی آموزش جمهوری اسلامی ایران

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، در بررسی سند آموزش 2030 در ابتدا به معرفی سند «دستور کار 2030 برای توسعه پایدار» و «سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران» و رابطه این دو سند می پردازیم و سپس با مروری بر اهداف و راهبردها و شاخص‌ها به بررسی محتوایی و ابهامات و مخاطرات آن می پردازیم.

دگرگون ساختن جهان ما: دستور کار2030 برای توسعه پایدار

روسای دولت‌ها نمایندگان بلندپایه تخصصی سازمان ملل متحد و جامعه مدنی در سپتامبر 2015 گرد هم آمدند و در مجمع عمومی ملل متحد دستور کار توسعه پایدار 2030 را تصویب کردند، این دستور کار که جایگزین اهداف توسعه هزاره شد شامل 17 هدف اصلی و 169 هدف ویژه است که نقشه راه جامه بین المللی را در زمینه توسعه پایدار برای پانزده سال آینده ترسیم می کند.

بان‌کی‌مون دبیر کل سازمان ملل می‌گوید این دستور کار وعده‌ای است که توسط رهبران کشورها به مردم سراسر جهان داده شده است و اهداف این دستور کار باید از اول ژانویه 2016 در کشورها عملیاتی شوند و راهنمای تصمیمات ما برای پانزده سال آینده قرار گیرد همه ما برای اجرای این دستور کار با توجه به ظرفیت‌ها و واقعیت‌های ملی و سطوح توسعه در کشورهای خود و احترام به سیاستها و اولویت‌های ملی و منطقه‌ای و جهانی کار کنیم (کمیسیون ملی یونسکو، الف1395: 8)

رابطه دستور کار 2030 توسعه پایدار با سند ملی آموزش 2030

این دستور کار در نسبت با سند آموزش 2030 یک سند پیشینی است، در پیشگفتار «دستورکار سند 2030 برای توسعه پایدار» بر نقش محوری هدف چهارم یعنی آموزش در اهداف هفتگانه تاکید می‌شود و اسناد آن فراتر از اهداف آموزشی است. «دستور کار 2030 توسعه پایدار» نقش آموزش را برای موفقیت همه اهداف توسعه پایدار اساسی می‌داند.

هر کدام از اهداف با تضمین اجرای اهداف دیگر و در نسبت با آنها تدوین شده است. و به این ترتیب یک نظام اهداف تدوین شده است.

سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران

پس از اجلاس عمومی سازمان ملل، اجلاس با حضور وزرای ۱۳۰ کشور از جمله ایران در اینچئون کره‌ جنوبی برگزار می‌شود. سندی که از سال ۲۰۱۴ به عنوان برنامه‌ آموزشی در مسقط طراحی شده بود، در این اجلاس به تصویب و امضا می‌رسد. هرچند که تا به امروز هیچ خبر رسمی‌ مبنی بر امضای وزیر وقت آموزش و پرورش بر این سند منتشر نشده است. این تعهد در حالی صورت می‌گیرد که دو نهاد نظارتی مهم در این موضوع یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی و نهادهای فراقوه‌ای نظیر مجمع تشخیص مصلحت و شورای عالی امنیت ملی از پذیرفتن این سند بی‌اطلاع بوده‌اند.

این سند بر اساس چارچوب عمل جهانی آموزش 2030 در نوامبر 2015 که در سه سطح محلی، منطقه‌ای و جهانی توسط کارگروه‌هایی تدوین شده است، در این سند با توجه به اهداف و راهبردهای جهانی، تدوین راهبردهای ملی در پایان شاخص سازی را تدوین کرده‌اند.

با مروری بر بندهای مختلف این دو سند بر ملاحظه واقعیت‌های فرهنگی و سیاسی کشورها در اجرای این اسناد تاکید شده است.

بند 22. واقعیت‌های ملی و سطوح مختلف توسعه مد نظر قرار بگیرد.

بند55 . ضمن اینکه در تهیۀ آنها درجات مختلف توسعه، ظرفیت‌ها و واقعیت‌های ملّی کشورها مد نظر بوده است و در نهایتِ احترام به اولویت‌ها و سیاست‌های ملّی کشورها تهیه شده‌اند. اهداف فرعی تعیین شده، آرمانی و جهانی هستند. هر دولت، اهداف ملّی خود را با نظر به میزان اهمیت آن اهداف و تعهّد جهانی برای تحقّق آ نها تعیین کرده، ضمن اینکه در این فرآیند، به شرایط حاکم بر فضای ملّی خود نیز توجه ویژه‌ای داشته است. به علاوه، تشخیص و تعیین چگونگی ادغام اهداف فرع یآرمانی و جهانی در فرآیندهای برنامه ریزی، سیاست‌گذاری و راهبردهای ملّی بر عهدۀ خودِ دولت‌هاست.

بند59. بر اولویت‌های ملی تاکید شده است. هر کشور برای تحقق دیدگاه‌ها، الگوها وابزارهای خاص خود را دارد و این موارد در چارچوب اولویت‌های ملی کشورها تعیین می‌شود. (کمیسیون ملی یونسکو،الف1395) با این وجود سوال مهم این است که جای جای سند ملی آموزش 2030 اثری از مفاهیم و چارچوب‌های سند ملی تحول بنیادین آموزش وجود ندارد.

چرا مسئولین متولی تدوین سند آموزش 2030 از این فرصت برای لحاظ اهداف سند تحول بنیادین و شاخص سازی برای آن استفاده نکرده‌اند، هر چند که به شکل اسمی در مقدمات این سند از سند تحول بنیادین و دیگر اسناد بالادستی ملی نام برده اند.

حتی در پارگراف 74 خط ششم دستور کار 2030 توسعه پایدار تصریح می‌کند: در جایی که زیر بناهای لازم وجود دارند این فرآیندها برمبنای زیر بناهای موجود ایجاد می‌شوند و از موازی کاری جلوگیری می‌کنند.

ابهامات:

این اسناد متاسفانه فاقد تعریف روشن و صریح درباره بسیاری از مفاهیم واجد بارحقوقی و چالش انگیز است حتی در بخش شاخص ها هم این ابهامات باقی است. البته این عدم صراحت ممکن است عامدانه باشد یعنی تحت استراتژی عملگریانه سازمان های بین المللی برای گذر از محدودیت های فرهنگی صورت بپذیرد. سیاست دولت‌ها است تا از این رهگذر بتوانند با زمینه سازی شرایط اجتماعی به اهداف اصلی و صریح خود برسند و گرفتار مباحث ایدئولوژیک و فلسفی نشوند. همچنین عدم صراحت می تواند در زمان ارزیابی زمینه را برای فراهم آوردن گزارش های مقایسه ای، تند و رادیکال علیه کشورها در نرسیدن به اهداف اصلی فراهم کند.

البته عقل حکم می کند که در صورت عدم صراحت در تعریف مفاهیم باید به پیوست ها و اسناد و مبانی نظری سازمان های بین المللی مخصوصا سازمان یونسکورجوع کنیم. مثلا در سند ملی آموزش 2030 ج ا ا (1395) در قسمت راهبردهای اساسی برای دستور کار آموزش 2030 آورده است:

6. فراهم آوردن امکان آموزش از راه دور، آموزش فنّاوري هاي اطلاعاتی و ارتباطی، دسترسی به فنّاوري هاي مناسب و زیربناهاي ضروري براي تسهیل ایجاد فضاي یادگیري در منازل و در مناطق جنگی و مناطق دورافتاده، به ویژه براي دختران، زنان، پسران و جوانان آسیب پذیر و سایر گروه هاي  به حاشیه رانده شده.

7. تضمین بازبینی کتب و برنامه هاي درسی، بودجه و سیاستگذاري هاي آموزشی و همینطور آموزش معلمان و نظارت بر فعالیتهاي آنان توسط دولت ها به نحوي که موارد یاد شده عاري از هرگونه کلیشۀ جنسیتی باشند و در ترویج تساوي، عدم تبعیض، حقوق بشر و آموزش بین فرهنگی مؤثر واقع شوند.

8. تضمین استفاده از منابع چندگانۀ داده و اطلاعات، از جمله از نظام هاي اطلاعاتی مدیریت آموزش و مدارس و مطالعات پیمایشی انجام شده در مدارس و خانوارها، براي تسهیل پایشِ پدیدة حذف اجتماعی در آموزش .نمونه اي از چگونگی دسترسی تصمیم گیران آموزشی به اطلاعاتی از این دست براي اقدام، پایگاهِ داده هاي جهانی در خصوص نبود تساوي در آموزش یا نابرابري آموزشی است..( کمیسیون ملی یونسکو،ب1395: 28)

دربند 6 تعریفی از مفهوم آسیب پذیر و گروه های به حاشیه رانده شده در کل سند وجود ندارد. همچنین در بند 7 مفهوم کلیشه جنسیتی، تساوی، تبعیض، حقوق بشر تعریف جامع و صریحی ندارد.

همچنین اهداف اصلی زیر که در سند دستورکار 2030 توسعه پایدار آمده است بنا به تعاریف سازمان یونسکو دیگر سازمان های بین المللی تفسیر می شود:

هدف اصلی 4: تضمین آموزش با کیفیت برابر وفراگیر و ترویج فرصت های بادگیری مادام العمر برای همه

هدف اصلی 5: دستیابی به تساوی جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران

هدف 16 ترویج جوامع صلح جو و فراگیر برای توسعه پایدار برقراری امکان دسترسی به عدالت برای همه و ایجاد موسسات موثر پاسخگو و فراگیر در همه سطوح (کمیسیون ملی یونسکو، ب1395)

در سند دستورکار 2030 توسعه پایدارآمده است:

بند20 . تساوی جنسیتی در امر اشتغال و رهبری و تصمیم گیری درهمه سطوح( کمیسیون ملی یونسکو،الف1395)/۸۸۱/ت۳۰۳/س

نویسنده: محمدرضا زهرایی