زمانی که علامه آیت الله مصباح یزدی از میان ما رخت بست و به دیدار معبود همیشگی‌اش شتافت؛ ما را با دو غم بزرگ تنها گذاشت. اول غم از دست دادن گوهری نایاب در حوزه علوم اسلامی بود و دوم غم مظلومیتی که دوست و دشمن در آن دخیل بودند.

در قسمت اول از ابعاد شخصیتی علامه مصباح یزدی گفتیم؛ ابعادی کمتر شناخته شده که داغ مظلومیتش را دو چندان می‌کند.

در قسمت دوم این نوشتار، از مظلومیتی گفتیم که هم رسانه­‌ها دشمن در آن مؤثر بودند و هم رسانه‌­های خودی. مظلومیتی که هم در زمان حیات‌شان جاری بود و هم پس از رحلت‌شان باقی است.

در این قسمت می‌خواهیم به راهبردهای کلان برای جبران این دو خسارت بپردازیم تا از یکسو بتوانیم بخشی از خسارت فقدان ایشان را جبران کنیم، و از سوی دیگر بتوانیم قدری از مظلومیت فراگیر ایشان در رسانه‌­های دوست و دشمن را بر طرف نماییم.

قسمت سوم: مصباحی که باید باشد؛ راهبردهای ما

مصباح را در همه وجوه شخصیتش بشناسیم: ذوابعاد

چنانچه گفته شد، اولین راهبرد در برابر این موج مهاجم رسانه‌ای، معرفی این شخصیت و آثار و اندیشه‌های ایشان است تا دشمن در دستیابی به اهدافش ناکام بماند، غبار از چهره و آثار آن علامه بصیر کنار رود  و روشنای اندیشه­‌اش، روشنی بخش راه نسل های امروز و فردا باشد.

بسیاری از ما ممکن است تصور کنیم علامه محمد تقی مصباح یزدی را می‌شناسیم، در حالی که اغلب ما شناخت کامل و یا حتی درستی از ایشان نداریم. عمده شناخت ما، همان چیزی است که از رسانه ­ها دیده و شنیده بودیم. حال با توجه به اینکه مخاطب کدام رسانه‌ها باشیم معلوم می‌شود اصلا شناخت‌مان غلط بوده یا شناختی درست اما ناقص داشتیم.

چند ویژگی بسیار بارز و برجسته در شخصیت علامه مصباح یزدی وجود دارد که برخی شهرت عمومی دارد مانند ولایی بودن، برخی در میان همفکران ایشان مشهور است مانند علامه بودن ایشان، برخی تنها در میان دوستان و نزدیکان خاص شناخته شده بود مانند زهد و تقوای ویژه یا مدیریت شایسته و کم نظیری که داشتند و برخی را تنها اهل معنا درک کرده بودند، همچون سلوک ایشان در معرفت توحیدی.

از این رو بازخوانی و توجه به ابعاد مختلف شخصیت آیت الله مصباح یزدی برای هر کسی در هر درجه‌ای از شناخت مفید است. برخی از ابعاد شخصیت علامه بدین قرار است:

1. ویژگی ممتاز و کاملاً مهم در شخصیت علمی و فرهنگی آیت الله مصباح یزدی، پاسخگویی دائم و همیشگی به شبهات دینی و انحرافات فکری بوده است.
2. ساده زیستی و زهد شخصی ایشان به ویژه در پرهیز از امور دنیوی که در کنار فعالیت های سیاسی اجتماعی و مدیریتی چون نگینی بر انگشتری شخصیت‌شان می‌درخشید.
3. از مهمترین ابعاد شخصیتی ایشان بعد مدیریتی ایشان در تولید علم بوده است و تبلور آن در آثار و برکات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) بوده است.
4. ولایت مداری و ولایت پذیری ایشان (به ویژه در مواجهه با مقام معظم رهبری) به عنوان یکی از ابعاد معنوی و عرفانی شخصیت‌شان بوده است.
5. صراحت بیان، شجاعت سیاسی و عبور از تعارفات در عرصه سیاست که ریشه در معرفت و سلوک عرفانی ایشان داشته است.
6. بصیرت سیاسی، اقدام به هنگام در بحران ها و فتنه های اجتماعی و حضور در عرصه های گوناگون و مهم سیاسی اجتماعی نیز وجه امتیاز این شخصیت بود که ریشه در بصیرت سیاسی و مسئولیت پذیری اجتماعی ایشان داشت و موجب بروز دشمنی های بسیار با ایشان گردید.
7. از مهمترین ابعاد شخصیت علمی ایشان و مجموعه های زیر مجموعه‌شان، تولید علم و نظریه های علمی در رشته های گوناگون علوم انسانی بر پایه معارف اسلامی یا به تعبیری اسلامی سازی علوم انسانی است.
8. مردم داری و بی پیرایه بودن در مواجهه با مردم از ابعاد مهم شخصیت ایشان بود که در رفتار اجتماعی‌شان به خوبی نمود پیدا کرده بود.

آثار و اندیشه مصباح را بخوانیم: ذی فنون

معرفی و بازخوانی آثار، نخستین گام در شناخت اندیشه ­های هر فرد صاحب اثر است. اما تحقق و فراگیر شدن این بازخوانی در مورد آثار علامه مصباح یزدی، منوط به رفع ابهامات و اتهامات و زدودن غبار فتنه و فریب از آن چهره نورانی به نور علم و تقواست؛ و رفع این مانع پیرو همان راهبرد نخست یعنی معرفی حقیقت علامه مصباح به جامعه مخاطب است.

زمانی که به سراغ آثار این علامه ذی فنون می ­رویم، به خوبی متوجه ورود عمیق ایشان به بحرهای گوناگون علم می‌شویم. تألیفات فراوان ایشان در زمینه‌های تفسیر قرآن، فلسفه اسلامی، عقاید و کلام، اخلاق و اندیشه سیاسی اسلام نگاشته شده و همان‌گونه که مقام معظم رهبری در پیام‌شان اشاره کردند، در اغلب موضوعات و زمینه ­ها دست به «تولید علم» زده‌­اند. از این رو اکثر این آثار مفید، دارای مطالب تازه و منحصر به فرد است.

اما امتیاز دیگر و مهمتر اکثر آثار، «راهگشا» بودن آنهاست. این آثار که عمدتاً در زمان خود برای دفع شبهات روز تنظیم شده بودند، چنان گویا و زیربنایی و در عین حال به زبان مخاطب خود و در نتیجه قانع کننده هستند که حتی امروز نیز مرور این آثار می ­تواند نگرش خواننده را در موضوعات گوناگون تحت تأثیر قرار داده و همچنان پس از سال ها نجات بخش باشد.

شاگردان مصباح را بشناسیم: ممتاز اثرگذار

اشاره مقام معظم رهبری به خصوصیت «شاگرد پروری» علامه مصباح یزدی (تربیت شاگردان) و انتساب صفت « ممتاز اثرگذار» به شاگردان ایشان، موردی بی نظیر در پیام‌ها و تحسین‌های مقام معظم رهبری درباره افراد و شخصیت‌های علمی و حوزوی است.

با شهادت علامه شهید مرتضی مطهری، امام خمینی (ره) آثار ایشان را تأیید نمود ولی با رحلت علامه مصباح یزدی، علاوه بر آثارش، شاگردانش نیز به تأیید امام انقلاب، مقام معظم رهبری رسید.

کتاب‌ها، اندیشه‌های ماندگار متفکرین است اما شاگردان، کتاب‌های زنده استاد هستند که همچنان بر همان مبانی استاد، تولید علم و معرفت می­‌کنند.

از این رو شناخت این شاگردان به عنوان آثار و کتاب‌های زنده و زاینده علوم و معارف علامه مصباح یزدی، به اندازه شناخت و خوانش آثار علامه اهمیت راهبردی دارد. امید است توجه به شاگردان ایشان و رفع مظلومیت موروثی استاد از آنها، بتواند قدری از خسران قفدان علامه را در آینده­ای نه چندان دور جبران نماید.

دشمن مصباح و علت دشمنی‌اش را بشناسیم

شاید بتوان گفت بیشترین تصویر و توصیف رسانه‌­ای از علامه را دشمنان او ارائه کرده­‌اند و آنچه عموم جامعه از ایشان می‌شناسند، برآمده از همان تصویر رسانه‌­هایی است که با ایشان دشمنی داشته­‌اند. به همین دلیل بسیار مهم است که در قدم نخست دشمن یا بهتر است بگوییم دشمنان علامه مصباح یزدی را بشناسیم. آری او همچنان که دوستان و مریدان بسیار داشت، دشمنان متعددی نیز به دشمنی با او برخاسته بودند. دشمنانی که در طیف­‌ها و گروه­‌های مختلف قرار دارند و هر کدام در دشمنی، ممکن است دلیل متفاوتی داشته باشند. از فرقه‌ها و نحله‌های انحرافی گرفته و سلطنت‌طلب‌ها و اپوزوسیون خارج نشین جمهوری اسلامی، تا غربگراها و مخالفین ولایت فقیه در داخل. در گام دوم این راهبرد، باید علت دشمنی به وضوح روشن شود تا معلوم شود چرا تصویری مخدوش از علامه مصباح یزدی به جامعه ارائه می‌شود.

تبیین پوچ بودن و پوشالی بودن هجمه­‌های معاندین

گرچه علامه مصباح در تمام عمر شریف خود هرگز برای رفع اتهاماتی که علیه‌ا‌ش بیان می‌شد، حتی یکبار اقدام نکرد و بر آن وقعی ننهاد، ولی بی شک وظیفه اهالی رسانه‌های دینی و انقلابی حمایت شایسته از ایشان خواهد بود.

اگر کسی هجمه رسانه­‌های معاند به علامه مصباح یزدی را دیده باشد و اندک شناخت و ذره‌ای انصاف داشته باشد، اذعان می‌کند که چیزی جز توهین و اهانت، آن هم به بهانه مشتی اتهام بی اساس نیست. از این رو شاید بازنمایی در لفافه و حجاب ادیبانه و هنرمندانه برخی از هجمه‌ها، اهانت‌ها و افتراها در فضایی معقول و غیر احساسی مناسب باشد چرا که به خودی خود نشان‌دهنده پوچ بودن و خالی بودن دست مخالفان ایشان دارد. گاهی چند پاسخ مستدل و شکننده (و البته نشر حداکثری آن) می­ تواند کل نظام مهاجم را دچار تزلزل کرده و دشمنان را نزد مخاطبان خود رسوا سازد. البته تجربه نشان داده است که دشمن هرگز اظهار ضعف نکرده و همچنان بر طبل باطل رسوا شده خویش نیز مدام می ­کوبد تا شاید یک نفر را هم بتواند به انحراف بکشاند. اما مهم مخاطبی است که دیگر به هجویات و اتهام زنی های او اعتماد نکند.

حمله به ارکان فکری دشمنان (به جای دفاع)

زمانی که حمله دشمن زیاد شود، بهتر است به جای دفاع، از حمله استفاده شود تا دشمن در موضع دفاعی قرار گرفته و دست از حمله بردارد. این شیوه، در سیره علمی علامه مصباح یزدی نیز در مقابله با جریان های فکری منحرف دیده می‌شد. ایشان در مقابله با این افکار باطل، علاوه بر دفاع و پاسخ به شبهات آنها، پنبه مبانی فکری‌شان را حلاجی نموده و با طرح سئوالات متعدد، خط بطلانی بر نظام فکری آن نحله­ ها می ­کشید. از این رو در این راهبرد نیز مناسب است در حمله و طرح سئوال از مبانی فکری صاحبان رسانه های معاند و مهاجم، از آثار خود علامه بیشترین بهره را برداریم و به جای دفاع از ایشان، گوهر کلام‌شان را تیغ تیز نیام رسانه­ های‌مان کنیم و بر پیکر اندیشه باطل دشمنان بکشیم.

در حال حاضر بیشترین هجمه­‌ها از پایگاه فکری لیبرالیسم غربی و اعقاب غربگرای ایشان در داخل انجام می‌­شود و از این جهت دو اقدام زیر پیشنهاد می‌شود:

1. هجمه فکری رسانه ای به بزرگان اندیشه غرب و لیبرالیسم و طرح سئوالات اساسی از ایشان.
2. هجمه فکری رسانه ای به بزرگان اندیشه غربگرایی و اصلاح طلبی و طرح سئوالات اساسی از ایشان.

 بازخوانی برخی از کتاب‌های علامه نیز برای این مهم کارگشاست. کتاب‌هایی مانند:

• نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام
• نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم
• نقد و بررسی مکاتب اخلاقی
• نظریه حقوقی اسلام
• نظریه سیاسی اسلام

الگوسازی برای حوزه‌های علمیه

امتیاز دیگر این عالم وارسته، علاوه بر آثار و کتاب‌های راه گشا، شاگرد پروری و مدیریت جهادی در کادرسازی و تولید توأمان علم و عالم است. روشی که شایسته است به عنوان الگویی مناسب برای استفاده و پیاده سازی در حوزه­‌های علمیه و کرسی‌­های علمی اساتید و علمای اسلام، مدوّن و به کارگیری شود. بی شک در کثرت عدو و تنوع شبهات منحرفین و قلت عدد علمای دین، بهترین و مهمترین کاری است که می­تواند موجب نجات و صلاح جامعه اسلامی گردد.

نگاهی با آثار و برکات مؤسسه امام خمینی (ره) نشان می‌دهد این مؤسسه جنبی در کنار حوزه به تنهایی بخش مهمی از رویارویی با نظام‌های علمی غربی و جریان‌های فکری منحرف را بر دوش گرفته و نتایج بسیار خوب و گرانسنگی به همراه داشته است. از تولید علم، تولید آثار علمی متعدد، اجرای طرح‌های بصیرت افزا مانند طرح ولایت، اجرای طرح های آموزشی و مطالعاتی متعدد، تربیت اساتید زبده برای حوزه و دانشگاه و ... همه از برکات مدیریت عالمانه علامه آیت الله مصباح یزدی در مؤسسه امام خمینی (ره) است که شایسته است در سایر مؤسسات و نهادهای رسمی حوزه بازآفرینی شود.

بازخوانی کتاب «مباحثی درباره حوزه» اثر علامه مصباح یزدی نیز به تمام حوزویان پیشنهاد می­شود به ویژه مسئولین محترم حوزه.

مطالبه از صاحبان رسانه، منبر و تریبون جبهه خودی

نظر به کوتاهی سابق برخی از رسانه های جبهه انقلاب در معرفی و حمایت از علامه مصباح یزدی و همچنین پرداخت نامناسب به رحلت ایشان یا عدم پاسخ یا واکنش مناسب به هجمه‌های رسانه‌ای، مطالبه از رسانه‌های جبهه خودی یک راهبرد ضروری است و لازم است صاحبان منبر، تریبون، رسانه یا متنفذین در این محافل، ضمن اقدامات لازم و انجام راهبردهای پیشین، نسبت به انجام آنها از سایر رسانه­‌ها مطالبه داشته باشند. این مطالبه در سه محور زیر قابل پیگیری است:

1. طرح مطالبه نسبت به بازنمایی اندیشه­ ها و آثار آیت الله مصباح یزدی.
2. طرح مطالبه جدی از صاحبان منبر و رسانه نسبت به دفاع مناسب از آیت الله مصباح یزدی.
3. طرح مطالبه نسبت به استفاده از سلوک و شیوه علمی و مدیریتی آیت الله مصباح در نهاد حوزه و روحانیت

محمدحسین پیشاهنگ، کارشناس دین، رسانه و ارتباطات

ی703/ف