گزارش | معنویت "جامعه" در گرو معنویت "حوزه"

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، یکی از مهمترین مباحث انقلاب اسلامی که آن را از سایر انقلاب‌ها متمایز کرده است بحث معنویت و اسلامی بودن آن است. دکتر بهزاد حمیدیه استاد حوزه علمیه، عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران و عضو اندیشکده معنویت ایرانی اسلامی پیشرفت، از معدود افرادی است که سال‌هاست در حوزه معنویت فعالیت دارند و کتاب‌ها و مقالات مختلفی در این زمینه نوشته اند.

در همین راستا کرسی آزاد اندیشی با موضوع نقش معنویت در پیشرفت نظام دینی همزمان با گرامی داشت و یادبود علامه طباطبایی و علامه جعفری(ره) به همت معاونت پژوهش و معاونت تهذیب مدرسه علمیه خاتم الاوصیاء(ص) در کتابخانه این مدرسه علمیه در تهران برگزار شد و در این نشست، دکتر بهزاد حمیدیه عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران و اساتید و طلاب این مدرسه علمیه به ارائه نظرات خود درباره این موضوع پرداختند.

یکی از جاهایی که باید معنویت را به جامعه پمپاژ کند حوزه علمیه است

در ابتدای این نشست حجت الاسلام مهدی عامری، معاونت پژوهش حوزه علمیه خاتم الاوصیاء گفت: یکی از مطالبی که مقام معظم رهبری درباره شاخصه‌های مکتب امام خمینی(ره) فرمودند معنویت، عقلانیت و عدالت است؛ یکی از جاهایی که باید معنویت را به جامعه پمپاژ کند حوزه علمیه است؛ مقام معظم رهبری در سفری که به شهر مقدس قم داشتند تاکید کردند که ما به قله‌های تهذیبی مانند علامه طباطبایی نیاز داریم و این افراد هستند که معنویت را در جامعه بسط و گسترش می‌دهند.

حامد حسین زاده طلبه پایه پنجم و عضو گروه جهادی خاتم در ادامه ابراز داشت: مرحوم علامه طباطبایی کتابی به نام معنویت تشیع دارند که مقدمه آن نوشته علامه حسن زاده آملی است؛ علامه طباطبایی در این کتاب معنویت را در ولایت خلاصه کرده‌ است و ضمن انتقاد از کلیسا معتقد است کلیسا نتوانسته معنویت را به خوبی در میان اهل آن نهادینه کند و باعث عدم تبیین درست آن و ایجاد انحرافاتی در حوزه معنویت شده است که در نتیجه آن، تفکر مادی ضد معنوی را در کلیسا به وجود آورده است، علامه طباطبایی مقصر اصلی این آسیب را علمای مسیحیت معرفی کرده‌ است؛ این عالم بزرک در قسمت دیگری از این کتاب درباره خودباختگی مسلمانان در برابر غرب بحث کرده‌ است.

شخصیت سیاسی علامه طباطبایی

حجت الاسلام عامری در ادامه اظهار داشت: یکی از اتهاماتی که به علامه طباطبایی می‌زنند این است که شخصیت وی اصلاً سیاسی نبوده در حالی که این عالم وارسته و بزرگ در کتاب معنویت تشیع، معنویت را به سیاست گره زده است؛ خوشبختانه در غیاب بزرگانی مانند امام خمینی(ره)، مرحوم آیت‌الله بهجت، حق شناس، خوشوقت و سایر علما، معنویتِ وجود آنها هنوز در جامعه جاری است و آثار آنها هنوز جلوه معنویت است.

وی افزود: امام راحل یک مطالبه‌گری داشتند و هشداری درباره معنویت به ما دادند که "اساس حوزه بر تحصیل است و زیاده‌روی و تشریفات مانع تهذیب و تحصیل در حوزه می‌شود"؛ مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی تعبیری داشت که اگر نماز شب طلبه قضا شود، مردم عادی نماز صبح‌شان غذا خواهد شد و اگر نماز صبح‌ طلبه قضا شود، ملت دیگر نماز صبح نخواهند خواند.

معاونت پژوهش مدرسه علمیه خاتم الاوصیا اظهار داشت: اگر معنویت حوزه کم شود، مطمئناً این فقدان در جامعه سرازیر می‌شود و دیگر نمی‌توان از جوانان که در هجمه فرهنگ غفلت و مادیت قرار دارند، انتظار معنویت داشت؛ همان ‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند ما در حوزه معنویت نسبت به زمان قبل پیشرفت خوبی داشتیم اما این راضی کننده نیست و به موازات آنچه در علم، عزت، سیاست و استقلال پیشرفت داشتیم به همان اندازه در معنویت و اخلاق پیشرفت نداشتیم.

اگر معنویت حوزه کم شود، مطمئناً این فقدان در جامعه سرازیر می‌شود و دیگر نمی‌توان از جوانان که در هجمه فرهنگ غفلت و مادیت قرار دارند، انتظار معنویت داشت

حجت الاسلام عامری خاطرنشان کرد: ان‌شاء‌الله نتیجه این جلسات به گونه ای باشد که به جامعه و پیشرفت معنویت در آن کمک شایانی شود.

در بخش میانی این نشست در پاسداشت علامه جعفری، فیلم کوتاهی از این عالم بزرگ پخش شد.

دکتر حمیدیه در ادامه بحث نقش معنویت در پیشرفت نظام دینی و اسلامی ابراز داشت: امروزه فعالیت‌های زیادی در زمینه معنویت، مفهوم و ماهیت آن، نحوه رشد و موانع، آثار و کارکردهای آن در مراکز مختلف انجام می‌شود؛ در مرکز الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت قرار است الگویی تدوین شود که بر اساس آن رابطه بین پیشرفت و اسلام تعریف شود و چشم انداز ۵۰ سال آینده آن در ایران ترسیم شود؛ در حال حاضر سند پایه آن تدوین شده و سند اصلی آنقرار است بعد از جمع شدن آراء و نظرات نوشته شود و در بخش اندیشکده معنویت این مرکز نیز کارهایی در حال انجام است.

وی درباره جایگاه و وظیفه طلاب در رابطه با معنویت و با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری که معنویت عامل پیشرفت دائمی، رشد متوازن وجودی و ثبات قدم در همه عرصه‌ها و اعصار است و مانع فروپاشی و سقوط از قله بلند و مقام رفیع علمی و عملی خواهد شد، گفت: شاید فکر کنیم معنویت تنها نماز شب، سر نماز اشک ریختن و توسل است اما در کلام مقام معظم رهبری معنویت علاوه بر این امور معنوی، در اموری فراتر نیز نمود و ظهور پیدا می‌کند.

چشیدن حضور خدا و اولیای الهی در لحظات زندگی زیباترین نشانه معنویت است

عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران ابراز داشت: اگر بخواهیم نشانه‌هایی درباره معنویت بگوییم، چشیدن حضور خدا و اولیای الهی در لحظات زندگی زیباترین و بهترین نشانه آن است؛ کسی که چنین احساسی را تجربه کرده و چنین طعمی را چشیده است حتی نحوه غذا خوردن، راه رفتن و نشستن او نیز ناخودآگاه تغییر خواهد کرد و تحولات عمیقی در او پدید خواهد آمد.

دکتر حمیدیه بیان داشت: در کتاب منازل سیر و سلوک آورده شده که انسان معنوی به جای اینکه ادا و به جا آوردن نماز برای او نوعی فشار و تحمل باشد، سرشار از لذت خواهد بود، همیشه منتظر رسیدن وقت آن است و بعد از نماز احساس سبکی به او دست می‌دهد و مادیات برای او کم فروغ می‌شود؛ بی خردی، تعصب و جزم اندیشی جزء معنویت نیست و ازنمونه‌های بارز آن فرقه‌های انحرافی مانند داعش و جریاناتی مانند احمدالحسن است.

عضو اندیشکده معنویت ایرانی اسلامی پیشرفت اظهار داشت: انسان باید شرح صدر داشته و از عقل خود بهره ببرد، دین ما دین تعقل و تفکر است؛ در معنویت واقعی هیچ‌گاه قشرگرایی، دینداری قشری و دینداری عادتی وجود ندارد؛ معنویت تنها اشک ریختن نیست بلکه انسان باید به واجبات، وظایف و تکالیف دینی و الهی خود واقف و عامل باشد؛ در معنویت انزوا و عدم پویایی وجود ندارد و معنویت حقیقی انسان را به کار و حرکت وامی‌دارد.

دین ما دین تعقل و تفکر است؛ در معنویت واقعی هیچ‌گاه قشرگرایی، دینداری قشری و دینداری عادتی وجود ندارد؛ معنویت تنها اشک ریختن نیست بلکه انسان باید به واجبات، وظایف و تکالیف دینی و الهی خود واقف و عامل باشد

در ادامه یکی از طلاب حاضر در جلسه گفت: برخی از طلاب به ظاهر تکالیف دینی خود را انجام می‌دهند اما هیچ کس جرات شوخی و صحبت گرم و دوستانه با آنها را ندارد.

حمیدیه در ادامه با نقد رفتار سرد و خشک چنین طلبه‌ای، بیان داشت: یکی از خصوصیات انسان معنوی رفتار و تعامل خوب با دیگران است؛ چنین شخصی احساس رحم، عطوفت و مودت نسبت به دیگران خواهد داشت و هر کسی را به نوعی به علت اینکه مخلوق خداوند است دوست خواهد داشت.

وی افزود: افراد سفت و سخت و انسان‌هایی که با هیچ کسی انس نمی‌گیرند در واقع معنویت آنها مشکل دارد؛ دینداری حیطه بندی شده نیز جزء معنویت نیست، در این نوع دینداری شخص به ظاهر دیندار، دین خود را سر سجاده جا گذاشته و در امورات خود معنویت را دخالت نمی‌دهد.

مگر ممکن است کسی اربعین برود اما متحول نشود

عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران ابراز داشت: مرحوم شهید مطهری می‌گفت وقتی در درس اخلاق امام خمینی(ره) حاضر می‌شدم تا یک هفته مست بودم؛ مگر ممکن است کسی اربعین به زیارت امام حسین(ع) برود یا در مراسمات مذهبی مختلف شرکت کند اما متحول نشود؛ عده‌ای فقط در هیات، مسجد و سر سجاده معنوی هستند و خارج از آن معنویتی ندارند.

عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران اظهار داشت: معنویت واقعی معنویتی است که در تمام کارهای شخص بروز و ظهور پیدا می‌کند و این همان معنویتی است که مقام معظم رهبری به آن اشاره داشتند که حتی کشاورزی و دامداری را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد؛ معنویت با این معنا سبک زندگی انسان و تلاش او را تغییر می‌دهد و سبب می‌شود کارها را با دقت و درست انجام دهد.

انقلاب اسلامی در تولید انسان‌های دیندار در وضعیت خوبی قرار داد

دکتر حمیدیه در ادامه بیان داشت: متاسفانه در جامعه امروز تصویر ذهنی که اکثریت افراد از معنویت دارند ابعاد اجتماعی آن را نادیده می‌گیرد و نوعی بدفهمی در آن وجود دارد و برخی افراد به معنویت در سراسر زندگی روزمره اعتقاد کافی ندارند؛ مراسمات پرشور دینی، عزاداری‌ها، راهپیمایی‌های انقلابی، زیارت اربعین و... اینها نشان دهنده این است که معنویت وضعیت خوبی دارد اما باید به برخی از آسیب‌ها در بحث معنویت توجه کافی داشت.

عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران اظهار داشت: یکی از این آسیب‌ها وضعیت نامطلوب تعبد است و برخی افراد معتقدند نماز و روزه را نه برای تعبد بلکه باید برای کسب انرژی انجام داد؛ عده ای از افراد متاسفانه یا تقلید را قبول ندارند و یا تا وقتی که حکمی به آنها خوش نیاید و به دل‌شان ننشیند آن را قبول نمی‌کنند اما با این حال وضعیت مراسمات مذهبی مثل اعتکاف و حضور در دعای عرفه، ندبه، کمیل و... در میان سنین مختلف در وضعیتی بسیار خوب است.

دکتر حمیدیه ابراز داشت: بیلان انقلاب اسلامی در تولید انسان‌های دیندار در وضعیت خوبی قرار داد در عین حال که تاثیر عوامل غرب و بیگانه اجتناب ناپذیر است و باید به دنبال راهکار برای برطرف کردن آسیب‌ها بود.

وی در پایان در پاسخ به یکی از شرکت کنندگان که معتقد بود محکم سازی و زیباسازی حوزه‌های علمیه ارتباطی با اشرافیت ندارد، خاطرنشان کرد: به فرمایش بزرگان و علمای دین، در و دیوار سنتی و ساده، راهکار درستی در مسیر تهذیب و تحصیل است./۹۶۹/ز۵۰۱/س