عصر قاجار؛ دوره فراز و نشیب متصوفه در ایران
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام احمد رهدار عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و مدیر مؤسسه فتوح اندیشه امروز در همایش ملی «تصوف شاخصه ها و نقدها» که در سالن همایش غدیر برگزار شد، با اشاره به تصوف و سیاست در دوره قاجار اظهار داشت: برخی منشأ و خاستگاه جریان تصوف را بیرون از جهان اسلام و در اندیشه عرفان یهودی، رهبانیت مسیحی و یا باطنی گرایی بودیستی جستجو می کنند.
وی افزود: باید اذعان کرد که تصوف اسلامی خاستگاهی درون اسلامی دارد، هرچند در سیر تاریخی اش و به تبع تعامل اسلام با دیگر فرهنگ ها و تمدن ها از انگاره های دیگر آیین ها و فرهنگ ها نیز تأثیر پذیرفته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان این که جریان ریشه دار و تأثیرگذار تصوف در سیر تطورات تاریخی اش به عرصه سیاست نیز وارد شده است، ابراز داشت: از همین رو بررسی رویکردهای سیاسی و نوع نگاه و عملکرد متصوفه در حوزه سیاست درخور اعتنا و توجه است.
وی تأکید کرد: ما در حقیت با مفروض گرفتن تطور تاریخی تصوف و قرابت برخی آموزه های تصوف و تشیع باید به این پرسش اساسی پاسخ بدهیم که ورود تصوف به عرصه سیاست در تاریخ معاصر ایران چه نموداری را طی کرده و از چه نوع جهت گیری نسبت به تشیع برخوردار بوده است؟
حجت الاسلام رهدار اضافه کرد: البته باید دانست که با سقوط صفویه و تغییر نظام سیاسی، جریان تصوف که از اقتدار و تأثیرگذاری اجتماعی اش در دوره صفویه به شدت کاسته شده بود در صدد بازسازی و احیای مجدد اجتماعی خود برآمد و از همین روی اقطاب و مشایخ تصوف که پیش تر به هندوستان مهاجرت کرده بودند، دوباره به ایران بازگشته و به تربیت مرید پرداختند.
وی با بیان این که تصوف با ورود به عصر قاجار دست کم در برخی از مناطق ایرانی قدرتی نسبی پیدا کردند، گفت: حساسیت جریان های دینی نسبت به این جریان سبب شد تا تصوف استراتژی بقاء و رشد خود در این دوره را با نفوذ در سه جریان مذهبی یعنی حوزه های علمیه، سیاسی یعنی دربار قاجار و غربی یعنی فراماسونری و تعامل با آنها تعریف کنند.
مدیر مؤسسه فتوح اندیشه در پایان تصریح کرد: می توان گفت به رغم توفیق نسبی تصوف برای نفوذ در جریان های مذکور، سیر کلی حرکت سیاسی تصوف در دوره قاجار را باید منفی ارزیابی کرد، مهمترین دلیل این نتیجه منفی خالی شدن تصوف از بن مایه های فکری درونی و تکیه بیش از حد آن به ظرفیت های بیرونی است./1330/پ202/ب1