یادداشت | حضور زنان در رسانه + نظر مراجع تقلید

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا،  حضور زنان در رسانه امروزه به صورت یک فرهنگ در آمده و از نظر عرفی چه بسا جزئی جدا نشدنی به حساب بیاید و لازمه برخی از برنامه‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی است.

از آن جهت که حضور زن در رسانه(اعم از فیلم، گفتگو ...) طبیعتا در معرض دید نامحرم است و از طرفی با اختلاط با نامحرم نیز در ارتباط است  مستلزم رعایت نکاتی است که خلاف شرع صورت نگیرد. حالا مجری‌گری و گویندگی یک آدابی را می‌طلبد و بازیگری و به خصوص قالب طنز و استندآپ کمدی که جدیدا باب شده شرایط خاص خودش را باید دارا باشد.

متأسفانه حریم حجاب و روابط بین زن و مرد نامحرم در جامعه امروز در خیلی از موارد به دور از آداب اسلامی است و از آن بدتر این است که بعضا برخی از این رفتارها به غلط رفتاری شرعی و اسلامی نیز تلقّی می‌شود.

در حال حاضر به قدری این مسئله وارونه جلوه داده شده و به صورت یک فرهنگ در آمده که مطرح کردن نکات فقهی در این باره چه بسا برای خیلی‌ها جای تعجب داشته باشد و حتی ممکن است کسی که این احکام فقهی را مطرح کند به تحجر محکوم شود. این هم چالشی است که در این زمانه پر فتنه گریبانگیر مؤمنان شده است؛ ولی با این وجود از باب تذکر هم که شده مطالبی در این باره ذکر می‌شود، امید است که نتیجه بخش باشد. « وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَىٰ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ»

بررسی حضور زن در رسانه

اگر بخواهیم از منظر شرعی حضور زنان را در رسانه یا اصلا در مواجهه با نامحرم مورد بررسی قرار دهیم، در یک قاعده کلی می‌توان گفت که هر گونه رفتار، بیان، نوع پوشش، زینت و آرایش که معمولا و عرفاً باعث تحریک می‌شود شرعا اشکال دارد و از موارد اینچنینی باید پرهیز شود؛ از طرفی تمام بدن زن غیر از گردی صورت و دست‌ها(از مچ دست تا انگشتان) باید از نامحرم پوشانده شود. چکیده آموزه‌های دینی و فتاوای فقها تقریبا در همین نکات خلاصه می‌شود.

بنابراین اگر مثلا زن با ناز و عشوه سخن بگوید و لحن گفتارش به گونه‌ای باشد که معمولا شهوت انگیز است چنین بیان و رفتاری حرام است یا مثلا اگر پوششی که دارد از حیث رنگ و طرح  طوری باشد که توجه نامحرم را از حیث شهوانی تحریک کند؛ مثل لباس تنگ و چسبان، طبیعتا اشکال دارد.

روشن است که موارد مذکور صرفا به عنوان مثال است و منحصر در این موارد نیست؛ بلکه هر مصداقی که در قالب آن قاعده کلی باشد را شامل می‌شود و تقریبا هم تشخیص آن برای هر انسان بالغ و عاقلی سخت نیست.

اگر بخواهیم فقط حضور زنان در رسانه را بررسی کنیم حقیقتا چند درصد از این موارد مذکور رعایت می‌شود؟ زن بازیگری که با انواع و اقسام آرایش‌ها و پوشش نامناسب در جلوی دوربین می‌آید یا بعضا برخوردها و رفتارهایی همراه با ناز و کرشمه دارد چقدر با  آموزه‌های شرعی تطبیق دارد؟!

اصولا فلسفه حجاب همین است که زیبائی‌ها و جذابیت‌های زن مخفی باشد؛ اگر قرار باشد که زن حجاب داشته باشد ولی بیان، ظاهر و پوشش او جذابیت جنسی برای نامحرم ایجاد کند عملا حجاب بی معنی خواهد بود. 

بیان استاد مطهری

استاد مطهری در بیانی درباره حجاب می‌گوید: پوشش زن در اسلام اين است كه زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه‏‌گرى و خودنمايى نپردازد. آيات مربوطه همين معنى را ذكر مى‏‌كند و فتواى فقها هم مؤيد همين مطلب است. در آيات مربوطه لغت «حجاب» به كار نرفته است. آياتى كه در اين باره هست، چه در سوره مباركه نور و چه در سوره مباركه احزاب، حدود پوشش و تماس‌هاى زن و مرد را ذكر كرده است بدون آنكه كلمه «حجاب» را به كار برده باشد. آيه‏‌اى كه در آن كلمه «حجاب» به كار رفته است مربوط است به زنان پيغمبر اسلام. (مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى/ ج‏19/ص431)

نهی قرآن از تبرج و کلام تحریک آمیز

آیات 32 و 33 سوره احزاب  خطاب به همسران پیامبر صلی الله علیه و آله است که قابل تعمیم به تمام زنان است و ظاهرا تأکید بیشتری نسبت به زنان پیامبر دارد.

«يَنِسَاءَ النَّبىِ‏ِّ لَسْتنُ‏َّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاءِ  إِنِ اتَّقَيْتنُ‏َّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِى فىِ قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا وَ قَرْنَ فىِ بُيُوتِكُنَّ وَ لَا تَبرَّجْنَ تَبرُّجَ الْجَهِلِيَّةِ الْأُولىَ‏  وَ أَقِمْنَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتِينَ الزَّكَوةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ... ؛ اى همسران پيامبر! شما همچون زنان معمولى نيستيد؛ اگر تقوا دارید پس به گونه‏اى هوس‏انگيز سخن نگوييد كه بيماردلان در شما طمع كنند. و سخن شايسته بگوييد و در خانه‏هاى خود بمانيد و همچون دوران جاهليّت نخستين (در ميان مردم) ظاهر نشويد و نماز را برپا داريد،  زكات را بپردازيد و خدا و رسولش را اطاعت كنيد... .»

در این دو آیه دو نکته مهم ذکر شده که مخصوص زمان خاصی نیست و در زمانه ما هم بسیار کاربرد دارد. یکی نهی از صحبت کردن با ناز و عشوه است و دیگری این است که از تبرّج و خودنمایی پرهیز شود.

در آیه اول که از صحبت با ناز و کرشمه نهی کرده (لا تخضعن بالقول) در ادامه می‌فرماید«و قلن قولا معروفاً» یعنی سخن معمولی و شایسته بگویید.

همین نکته گویای این است که زن تا چه اندازه در سخن گفتن باید دقت داشته باشد که کلامش طوری نباشد که مردان را به طمع بیندازد. این نکته به تنهایی تکلیف خیلی از برخوردها را مشخص می‌کند و تا حدود زیادی هر کسی می‌تواند درک کند که چه مصادیقی جایز است و چه مصادیقی جایز نیست.     

نکته دوم که در آیه بعد (وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ...) مطرح شده این است که زن‌ها نباید تبرّج داشته باشند؛ تبَرُّج، واژه‌ای قرآنی است که به معنای خودنمایی زنان و آشکار کردن زینت‌های زنانه در جامعه و دیدگان نامحرمان است.

تبرّج می‌تواند مصادیق مختلفی داشته باشد و بی‌تردید یکی از این مصادیق آرایش‌های کذایی و لباس‌های آن چنانی است که برخی از زن‌ها دارند و در همان نگاه اول توجه انسان را به خود جلب می‌کند؛ واضح است که این‌ها مصداقی روشن از تبرج است که قرآن کریم صراحتا از آن نهی کرده است.

استفتائی از مراجع  تقلید

در ادامه استفتایی از مراجع (به نقل از مشرق نیوز) در این باره تقدیم می‌شود که تا حدی گویای حد و مرز حضور زن در رسانه است.  
 

سؤال: حکم شرعی تهیه، ساخت و اعطای مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فیلم هایی که در آن بازیگران زن، حجاب اسلامی را رعایت نمی‌کنند؛ از جمله نمایان بودن بخشی از گردن، گلو و موهایشان در برابر مخاطبین که نامحرم هستند و ثانیا مشاهده چنین فیلم هایی که درآن بازیگران زن، حجاب اسلامی را رعایت نمی‌کنند؛ از جمله نمایان بودن بخشی از گردن و گلو و موهایشان در برابر مخاطبین که نامحرم هستند چیست؟

 آیت الله صافی گلپایگانی    

1 و 2- تهیه فیلم و تماشای آن بصورت مذکور در سوال خلاف شرع و حرام است. والله العالم 
 

آیت الله مکارم شیرازی:     
 

1- چنانچه مطابق موازین شرعی و با حجاب اسلامی نباشد، جایز نیست.
2- در صورتی که صاحبان فيلم و عکس را بشناسند جايز نيست، و اگر آنها را نشناسند و منشأ فسادی نگردد(بدن‌ها عريان يا نيمه عريان نباشد) جايز است.

 آیت الله شبیری زنجانی    

1- فارغ از تحقق عناوین دیگر چنانچه موجب ترویج فساد شود جائز نیست.
2- اگر نوعا محرک شهوانی باشد یا مفسده دیگری داشته باشد جایز نیست.

 آیت الله علوی گرگانی
 

1- در صورتی که اینگونه برنامه ها عرفا موجب ترویج فساد یا مسائل خلاف ارزش و یا تضعیف روحیه دینی مردم شود و یا دارای مضامین خلاف دین و ضد ارزشی باشد مجوز دادن جایز نیست.
2- اگر دیدن این فیلم‌ها موجب تهییج شهوت و یا تضعیف روحیه دینی و یا به ابتذال کشیده شدن بیننده باشد دیدن آن حرام است.

استفتایی دیگر

استفتای دیگری ازمراجع شده که اختصاصا مربوط به حضور زن در رسانه نیست، ولی بی تردید در آن زمینه هم مصداق دارد.

 سوال: 1) آیا برخورد زن همراه با چهره خندان و متبسم با مردان نامحرم هنگام خرید از مغازه ها و سایر برخورد ها چه صورت دارد؟

 2) خندیدن با صدای بلند در خیابان توسط زنان و دختران و یا انجام برخی حرکات دیگر که موجب جلب توجه می شود چگونه است؟

 آیة الله خامنه ای

1- صحبت کردن و خندیدن با نامحرم اگر موجب مفسده (گناه)باشد جایز نیست.

2- از هرکاری که موجب جلب توجه نامحرم می شود باید پرهیز نمود.

 آیة الله فاضل لنکرانی

1 و 2- بطور کلی دختران و زنان باید در مقابل نامحرم به نحوی لباس بپوشند و راه بروند و صحبت کنند که موجب توجه و نگاه سوء و تهییج مردان نشوند و اگر انجام دادنند گناه بزرگ است.

 آیة الله بهجت

1-  هر کاری که معرضیت ریبه (گناه)و یا فتنه در آن است جایز نیست.

2- جایز نیست.

 آیة الله صافی گلپایگانی

1- مخالف نص (متن)قرآن است، ولایخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض.

2-  جایز نیست.

 آیة الله مکارم شیرازی

1-  اشکال دارد و هنگام ضرورت نباید از حدود عادی تجاوز کنند.

2-  بهتر است زنان و دختران مسلمان از این گونه کارها بپرهیزند واگر منشا فسادی شود جایز نیست.

آیة الله تبریزی

1- اگر از روی التفات (عمدا)کاری را که موجب جلب نظر اجانب(نامحرمان) شود انجام دهند اشکال دارد .

2- زن عفیف این کار را نمی کند بلکه اگر معرض تهییج شهوت برای یکی از طرفین باشد حرام است. ( کتاب مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید/ ج1)

این استفتاء به طور خاص در مورد برنامه‌های طنز و خصوصا استندآپ کمدی می‌تواند تکلیف خیلی از مسائل را روشن کند؛ چرا که جنس این برنامه‌ها طبیعتا با خنده و شوخی همراه است و حقیقتا خیلی سخت است که زنی استندآپ اجرا کند یا طناز باشد و بتواند مرزها را رعایت کند. /999/ی۷۰۲/س

بابک شکورزاده