بررسی وضعیت ادبیات داستانی در حوزه| نهالی نوپا در انتظار حمایت مسؤولان

اشاره: یکی از مهم ترین راه‌های اثرگذاری بر اذهان هر جامعه‌ای، ورود از طریق ادبیات حاکم بر آن جامعه است، در غالب کشورهای اروپا و آمریکایی، این نویسندگان و قلم به دستان آن جوامع هستند که گوی سبقت در تأثیر بر افکار جامعه خود را از دولتمردان خود ربوده‌اند.

این موضوع تا جایی پیش‌روی داشته است که دولتمردان  برخی از کشورهای غربی، سعی در استعمار قلم‌های نویسندگان بنام و مطرح کشور خود داشته‌اند تا بتوانند جریان‌سازی مورد نظر خود را سامان‌دهی کرده و فکر خویش را در آن جامعه پیاده کنند.

از این رو اگر قلم‌زنان عرصه فرهنگی، ادبی و سیاسی در هر جامعه از تهذیب اخلاقی برخوردار نباشند و به راحتی قلم‌های خود را در ویترین فروش قرار دهند، آینده چنین جامعه‌‌ای را با چالش‌های خطرناک و بعضا غیرقابل جبران روبرو می‌کند.

یکی از اقسام نوشته‌های ادبی، داستان نویسی است که به دلیل وجود جذابیت‌های فراوانی که برای مردم در طبقات مختلف جامعه دارد، از جایگاه ویژه ای در هر جامعه‌ای برخوردار است.

در کشور ایران نیز، نویسندگان و ادیبان به چند دسته تقسیم می‌شوند که قلم هر کدام از کاربردهای خاصی برخوردار است، برخی از نویسندگان صرفا در عرصه‌های فرهنگی و ادبی قلم زده و عده‌ای دیگر نیز در عرصه‌های متنوع قلم خود را می‌چرخانند، اما با این وجود، نوع تخصص نویسندگان و داستان‌‌نویسان از یک سو و تعهد آنها به حراست از حقوق قلم‌های خود از سوی دیگر دارای اهمیت است.

داستان نویسی در جامعه ایران، از قدیم الایام دارای سابقه طولانی بوده و مربوط به عرصه‌های جدید نیست و باید اعتراف کرد که ید نویسندگان دانشگاهی و غیر حوزوی در این زمینه طولانی‌تر از ید حوزوی‌ها است، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل رونق حوزه‌های علمیه، داستان نویسان حوزوی به صورت تخصصی در این عرصه ورود کرده و سرعت رشد خود را افزایش دادند.

هرچند حوزه‌های علمیه با توجه به ابعاد وجودی نویسندگان حوزوی در بحث‌های تهذیبی و اخلاقی، بستر مناسبی برای پرورش سربازان و نیروهای نویسنده است، اما مسئولان حوزه‌های علمیه در حمایت از ادیبان حوزوی کم کاری کرده و به شیوه‌ای بایسته از فعالان این عرصه پشتیبانی نداشته‌اند.

به همین منظور خبرنگار خبرگزاری رسا، تصمیم گرفت تا در گفت‌وگویی با مهدی کرد فیروزجایی، رمان نویس حوزوی و مسئول بخش داستان اداره تبلیغ فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات، پیشرفت‌های داستان نویسی در حوزه و کمبودهای موجود در این عرصه را بررسی کند.

وی معتقد است، وضعیت ادبیات داستانی در کشور و حوزه‌های علمیه، نوپا بوده اما وضعیت طلاب، در مقایسه با سینما یا دیگر رشته‌های هنری مطلوب است که اگر با حمایت مسئولان وقت حوزه همراه شود، بازخورد آن چند برابر شده و ثمرات آن مشاهده خواهد شد.

رسا ـ وضعیت ادبیات داستانی در حوزه‌های علمیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به طور کلی وضعیت ادبیات داستانی در کشور ما [ادبیات داستانی به معنای واقعی کلمه که در قرن اخیر با جمال زاده وارد کشور شده و به یک قرن نمی‌رسد]، ادبیات نوپایی است، در حوزه‌های علمیه هم قدمت آن کمتر است، به معنای جدی کلمه در مقایسه با شعر که پیشینه‌ای بسیار طولانی و چند قرنه دارد، نو پا است.

البته ادبیات داستانی نسبت به بقیه هنرها غیر از شعر، بسیار جلو و وضعیت ادبیات داستانی خیلی خوب است [حساب شعر جدا است و نمی‌توان شعر را با داستان، هنر، سینما یا دیگر هنرهای تجسمی مقایسه کرد].

وضعیت طلاب با توجه به این موارد، در مقایسه با سینما یا دیگر رشته‌های هنری مطلوب است، بچه‌های حوزوی در حال فعالیت و کار مداوم هستند و حداقل 30 طلبه صاحب کتاب و رمان در حوزه وجود دارد و از این تعداد، 20 نفر نویسنده به روز هستند که به صورت زنده کار می‌کنند.

خب بعضی از این نویسندگان یک یا چند کتاب دارند، اما حداقل 15 نفر آنها، هم دو سه کتاب روی میز دارند و هم در حال نوشتن کتاب بوده و از بچه‌های فعال این عرصه هستند.

رسا ـ در حال حاضر جایگاه داستان نویسان حوزوی در جشنواره‌های ادبیات داستانی در چه وضعیتی قرار دارد؟

اگر ما در فیلم، جشنواره فجر را داریم که مهمترین جشنواره سینمایی کشور است، در حوزه ادبیات نیز چند جایزه معتبر همچون جایزه جلال آل احمد، شهید حبیت غنی‌پور، جایزه انقلاب است و جوایز دیگر در کشور وجود دارد، این‌ها جایزه‌هایی است که جلوه می‌کنند، مخصوصا جایزه جلال و شهید غنی‌پور، در دو سال اخیر طلاب حوزه‌های علمیه دراین دو جایزه کاندیدا و نامزد این جوایز شده و جایزه می‌گیرند.

آقای اکبر، محمدعلی رکنی برگزیده‌های دو سال اخیر شهید غنی‌پور هستند و آقای مهدی کفاش هم کاندیدا و نامزد جایزه جلال امسال بود، در جایزه عمران نیز هر سال تعدادی کاندیدا و برگزیده از حوزه وجود دارد.

نسبت به شعر، چه به لحاظ قدمت و چه کمیت می‌توان گفت مقداری عقب هستیم، البته بچه‌ها در حال رشد هستند و با توجه به شروع تازه و دیرتر از شعر، رشد خیلی خوبی داشته‌‌ و اساسا جریان داستان و خاطره نویسی قم راه افتاد تا جایی که اساتید تهران که رفت‌وآمد زیادی برای تدریس و تشکیل جلسات به قم دارند، می‌گویند؛ دیگران مداوم دلیل سفر و رفت‌و آمدهای زیاد ما به قم را می‌پرسند که چرا شهرستان‌های دیگر همچون شیراز و تهران نمی‌روید و مگر جریان قم چیست که این اندازه از شما دعوت می‌کنند؟

رسا ـ دلایل پیشرفت جایگاه قم نسبت به گذشته چیست؟

یکی از دلایل این مسأله این است که دیگر وضعیت مانند سابق نیست که تهران مرکزیت داشته باشد و به جرأت می‌توان گفت که نه تنها چند سال دیگر بلکه هم‌اکنون خیلی از فحول ادبیات داستانی کشور در قم بوده یا از قم برخاسته‌ و در حال کار هستند و آن انحصاری که فقط برای تهرانی‌ها بود، از دست آنها خارج و قم تبدیل به یک مرکز،  قطب و یک جریان شده است و خیلی خوب هم کار می‌کند.

شهرستان‌ها غیر از تهران، یارای رقابت با قم را به لحاظ کیفیت و کمیت ندارند، قم یکی از بهترین مکان‌هایی است که بیشتر افراد و سردمداران آن طلبه بوده و طلاب پیشتاز آن هستند، البته دلایل خاصی برای چرایی این اتفاقات و جریان آنها هم وجود دارد.

رسا ـ سطح کیفی آثار طلاب در مقایسه با نویسندگان  مطرح کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به جرأت می توان گفت سطح کیفی بسیاری از طلاب قابل مقایسه با نویسندگان مطرح کشور است.

ببینید برخی همچون دولت آبادی [کاری به سمت و سوی جریان فکری او نداریم] از قله‌های ادبیات کشور هستند، هرچند نمی‌گوییم این افراد دست نیافتنی هستند، اما در حال حاضر نمی‌‌توان به جرأت گفت که فلان آثار حوزوی از فلان اثر آقای دولت‌‌آبادی بهتر است.

اما اگر به صورت کلی عموم نویسندگان را که در فضاهای ژورنالیستی و فضای مجازی، سر وصدای آنها شنیده می‌شود، در نظر بگیریم و از فحول انگشت‌شمار کشور به اغماض بگذریم، متوجه می‌شویم طلاب حوزه علمیه به لحاظ ساختار و مخاطب پسندی چیزی از این نویسندگان کم ندارند، یعنی ما در هر دو حوزه نویسنده متبحر داریم.

کتاب‌های « برکت، آغاز بلند یا انجمن مخفی آقای شاکری» از جمله کتب غنی حوزه است، [البته آقای شاکری نویسنده قمی محسوب نمی‌شوند، اما طلبه هستند]، این‌ کتاب‌ها به لحاظ کیفیت، محتوا و همچنین ساختار، بسیار غنی هستند و از طرف دیگر کتاب‌هایی هم از طلاب وجود دارد که به چاپ سی و چهلم خود رسیده، همچون کتاب «رویای نیمه شب» آقای مظفر سالاری که با استقبال مخاطبان مواجه شده است، وقتی کتاب‌هایی همچون «وقت معلوم، برکت و رویای نیمه شب» را داشته باشید، به راحتی می‌توان گفت، چیزی از فتح ادبیات کشور و آثار ناب آن کم ندارید و در حال پیش‌روی مستمر و پا به پای نویسندگان برتر کشور هستید و حتی پیشرو و بهتر از آنها و جای امیدواری است که وضعیت نویسندگان حوزوی از شرایط کنونی نیز بهتر شود و با سیر کنونی یقینا امکان‌پذیر است.

رسا ـ حمایت حوزه از طلاب نویسنده در چه وضعیتی قرار دارد، آیا راضی کننده است یا خیر؟

ابتدا لازم می‌دانم که نکته‌ای را برای روشن شدن فضای نویسندگی و هدف آن بیان کنم، ببینید طلبه‌هایی که می‌نویسند، به دنبال حمایت دیگران از خود این نیستند، بلکه کار و تلاش خود را برای رسیدن به هدف خود انجام می‌دهند و باید هم این‌گونه باشد.

طلبه زمانی که تشخیص دهد، در عرصه نویسندگی توانایی خدمت و اثرگذاری داشته و می‌تواند به تکلیف خود در این زمینه عمل کند، به این حمایت‌های دیگران توجه و نگاه نمی‌کند، بلکه برای کار خود که نوشتن است و رسیدن به غایت آن فکر و تلاش می‌کند.

حال عدم حمایت نهادهای مربوطه از آنها نباید بهانه‌ای شود که قلم‌های خود را زمین گذاشته و به دلایلی همچون موانع موجود در راه نویسندگی از تلاش خود دست بردارند.

البته این‌ موضوع که واقعا حمایت از نویسندگان حوزوی صورت می‌گیرد یا خیر مسأله دیگری است و باید گفت که تاکنون حمایت در حد صفر بوده و هیچ گونه حمایتی صورت نگرفته است، بالاخره طیفی وسیع از طلاب در این حوزه فعالیت می‌کنند و بخشی از آنها خروجی داشته‌اند، همانطور که ذکر شد، حدود 30 نویسنده و صاحب اثر مکتوب ادبی در حوزه علمیه هستند که یک یا چند کتاب دارند، اما تا امروز حوزه علمیه و دیگر نهادها سراغی از این نویسنده‌ها نگرفته‌ و حتی شاید سنگ‌اندازی هم در راه آنها بشود، به عنوان مثال ممکن است در جایی پرونده این افراد را غیر فعال ‌کنند.

رسا ـ دلیل کمتر شرکت کردن طلاب داستان نویس در دروس حوزه چیست؟

بالاخره کسی که داستان و رمان می‌نویسد، ممحض در داستان و رمان شده و این طبیعی است که نتواند دائما سر درس کفایه، مکاسب یا درس خارج به صورت مؤثر شرکت کند، بلکه تشخیص داده که از طریق نگاشتن داستان یا رمان، توانایی انتقال آموخته‌‌های خود به جامعه را دارد؛ از این‌رو ممحض در نوشتن و خواندن رمان یا پژوهشگری در این زمینه شده است.

برخی طلاب که آن‌گونه باید دروس حوزوی را دنبال نمی‌کنند، به سمت نویسندگی می‌روند، در مقابل برخی هم که به دلایلی خاص احساس تکلیف کرده و کارمند شده‌اند، از کار و فعالیت این طلاب نویسنده پرسش می‌کنند، حال من نویسنده برای آن کارمندی که درس، بحث و مطالعه را رها کرده و در فلان مرکز کار اجرایی می‌کند، باید فعالیت‌های روزانه خود را توضیح دهم تا پرونده تحصیلی و خدماتی من فعال بماند، [این برای خود من به وجود آمده است].

هرچند برخی از نویسندگان در کلاس‌های درس خارج شرکت نمی‌کنند، اما روزی 7 الی 8 ساعت کار علمی و پژوهشی مستمر دارند، خود بنده اخیرا مشغول رمانی بودم که یکی دو سال روی آن کار و به تازگی تمام شد و کاملا فقه، روایت و حدیث بود که به صورت داستان و رمان نگاشته شد.

فعالیت‌ بقیه نویسندگان حوزوی نیز نگاشتن رمان در حیطه انقلاب، دفاع مقدس و امور دینی و مذهبی است و به هر صورت کار طلبگی را از طریق رمان‌ و داستان نویسی پیش می‌برند، اما گاهی پرونده آنها غیر فعال می‌شود، اگرچه فعال یا غیرفعال بودن پرونده خدماتی، برای نویسندگان حوزوی مسأله‌ مهمی نیست، چراکه بچه‌های نویسنده به موقعیتی رسیده‌اند که از جاهای مختلف سراغ آنها آمده و در موقعیت‌های علمی و پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما در کل سنگ‌اندازی در این زمینه وجود دارد و به طور کلی حمایتی صورت نگرفته است، البته جدیدا شنیده‌ام که آیت الله اعرافی برنامه‌هایی برای سامان دادن و شناسایی نویسندگان دارند که امید است به سرانجام برسد.

رسا ـ به نظر حضرتعالی سطح نویسندگان حوزوی در مقایسه با نویسندگان دانشگاهی در چه مرتبه‌ای قرار دارد؟

این تقسیم‌بندی را شاید از اساس نتوان قبول کرد که یک نویسنده حتما حوزوی یا دانشگاهی باشد، زیرا خیلی از نویسندگان غیرحوزوی و دانشگاه رفته نیستند و چه بسا از دیگر اقشار جامعه مانند طبقه کارگران باشند.

با توجه به متد آموزشی دانشگاهی و حوزوی، اساسا این‌گونه نیست که افراد یا در حوزه پرورش یافته باشند یا در دانشگاه و هیچ دانشگاهی به خاطر دانشگاه بودن، افراد را نویسنده تربیت نکرده و حوزه هم همین‌گونه، بلکه این افراد خودشان نویسندگی  را از طریق حضور در جلسات حوزه هنری و مراکز فرهنگی و هنری و فرهنگ‌سراها دنبال و پیگیری کرده‌اند و این‌گونه نبوده که دانشگاه یا حوزه نویسندگان را تربیت کرده باشند که بگوییم کدام نهاد آموزشی بهتر تربیت می‌کند.

البته می‌توان پرسید، حوزوی‌ها ‌در داستان نویسی موفق‌تر هستند یا دانشگاهی‌ها؟ هرچند به این پرسش هم پاسخ قطعی نمی‌توان ارائه داد، چه این‌که به لحاظ کمی، آمار نویسنده‌های با تجربه دانشگاهی بیشتر است، اما به لحاظ کیفی وضعیت متفاوت است و نمی‌توان گفت، کدام دسته قوی‌تر هستند.

نویسندگان حوزوی شناخته شده و کیفیت آثار ادبی آنها از بسیاری غیرحوزوی‌ها قوی‌تر و از فضای خوب و مطلوبی برخوردار هستند و می‌توان این‌گونه بیان کرد که وضعیت آنها خوب بوده و بچه‌ها با اشتیاق فراوان، انتظارات را برآورده کرده و از غیر حوزوی‌ها بهتر، قوی‌تر و جدی‌تر عمل می‌کنند.

رسا ـ باتشکر از این وقت ارزشمندتان را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید./۸۷۶/گ۴۰۳/ج