مردمی بودن و ارائه خدمات اجتماعی سبب تأثیرگذاری بیشتر تبلیغ می شود

اشاره: پرداختن به هر کاری با نگاه هنری در جامعه سبب موفقیت دوچندان آن عمل می‌شود و اگر این نگاه هنری با عناصر اساسی دیگر همچون دانش، تزکیه، تخصص و تعهد همراه شود، اثربخشی آن به صورت فزاینده‌ای متفاوت خواهد بود.

تبلیغ در عرصه دین نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به فاکتورهای ذکر شده نیازمند است، به واقع تبلیغ دینی هنری متفاوت با دیگر هنرهای زمینی بوده و اثری متمایز با آنها دارد و این تفاوت از یک سو متوجه هدف آن  و از سوی دیگر به خاطر آسمانی بودن این هنر است، چراکه هدف هنر تبلیغ، انسان سازی و کمک به رشد فکری جامعه است.

اگر تبلیغ برای یک مبلغ با نگاه هنری و برگرفته از دانش و اخلاق نباشد، درخشش و میزان اثرگذاری تبلیغ او در مخاطبان نیز کاهش یافته و چه بسا اثراتی مخرب در جامعه ایجاد کند.

یکی از زمان‌های تبلیغ برای مبلغان عرصه دینی، ایام تعطیلی حوزه‌های علمیه در فصل تابستان و ایام محرم و رمضان است، چراکه با کاسته شدن فشارهای درس و بحث، فراغت بال بیشتری برای امور تبلیغی و جامعه‌سازی که هدف و غایت حوزه‌های علمیه است، دارد.

از این رو خبرنگار خبرگزاری رسا، تصمیم گرفت تا در گفت‌و گویی با حجت الاسلام والمسلمین مرتضی وافی مدیر بنیاد بین‌المللی صحیفه سجادیه و مبلغ برتر کشور، موضوعاتی همچون اهمیت و الزامات تبلیغی و ظرفیت‌های آن در ایام تعطیلی حوزه را بررسی کند.

وی معتقد است؛ تحصیل و کسب معارف دینی برای یک طلبه، مقدمه تبلیغ بوده و در واقع همه مباحث، مطالعات، کتاب‌ها و جلسات اساتید، مقدمه‌ای برای تربیت انسا‌ن‌ها است که علاوه بر بهره‌مندی دینی و اخلاق اسلامی، توانمندی و توانایی ابلاغ دین، معارف و مفاهیم دینی را داشته باشند.

گفت وگوی رسا با این استاد حوزه در ادامه تقدیم می شود.

رسا ـ در عرصه تبلیغ دین، وجود چه مقدماتی را ضروری می‌دانید؟

امروز در جریان و عرصه تبلیغ چند مسأله در اولویت قرار دارد که ذکر آن به عنوان مقدمه لازم است.

در شرایط امروز مسأله نخست این است که اثرگذاری رفتار مبلغان بیش از کلام آنها می‌تواند در جامعه نشاط، امید و اقبال به فضای دینی را نوید دهد، به تعبیر دیگر امروز نیازمند مبلغ صامت هستیم، یعنی مبلغی که بیش از گفتار او، رفتارش تداعی‌‌بخش تربیت اهل‌بیت(ع)، مبانی قرآنی و معارف الهی است.

رفتار قرآنی پیش از خواندن قرآن مورد نیاز جامعه بوده و بیش از ادعای دین‌داری و نشان دادن شعار زدگی در سخنان خود، دیدن شعور اجتماعی و اخلاق دینی که در اوج رفتارهای انسانی قرار دارد، برای جامعه ضروری است.

نکته دوم این است که باید در حوزه تبلیغ، جنسی از حوزه اقناع شکل گیرد، اینکه به صورت یک طرفه مطلبی گفته و به تبلیغ پرداخته شود، با این احساس که همچون گذشته، عده‌ای صرفا شنونده و مخاطب سخنان ما خواهند بود، تصور کاملا اشتباهی است.

کانون‌های اثرگذاری شکل گرفته‌ در اطراف انسان‌های امروز، مانع پذیرفته شدن مطلبی به صرف شنیدن سخنان مبلغان و بدون پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و شبهات می‌شود، ضمن این‌که روش‌ها و شیوه‌های نوین هم بایستی به‌کار گرفته شود تا جنسی از اقناع در مخاطب شکل گرفته و به نوعی مخاطب از پاسخ مبلغ به نیاز معنوی و عملی خود احساس آرامش، رضایت و برآورده شدن نیاز عاطفی خود را داشته باشد.

رسا ـ برخی قائلند با دانش عمومی و مقدماتی حوزه می‌توان در حوزه تبلیغ ورود و نیاز مخاطبان را برطرف کرد، نظر حضرتعالی در این‌باره چیست؟

جامعه امروز به نوعی با مباحث بسیار گسترده‌ای سر و کار دارد، شاید در یک دوره‌ای، مبلغان با سطحی معمولی از اطلاعات در عرصه تبلیغ می‌توانستند بسیاری از پرسش‌های و شبهات موجود در جامعه را پاسخ دهند، اما در روزگار کنونی ضروری است که مبلغان در بسیاری از حوزه‌ها اهل تخصص، تحقیق و مطالعه شوند و صرفا در حوزه‌های تخصصی خود ابراز نظر و بیان مطلب کنند.

این‌گونه نیست که با صرف قرار گرفتن در موقعیت خطابه، تبلیغ و منبر لازم باشد تا به همه سؤالات جامعه پاسخ داد یا توانایی پاسخ به همه سؤالات را داشت.

باید قبول کرد که به دلایل مختلف و گوناگون، سرمایه اجتماعی روحانیت و طلاب در بخش‌هایی از جامعه دچار خدشه شده‌ است، زمانی صرف سخن یک طلبه یا مبلغ دینی که برای قشر مذهبی و دین دار جامعه گفته می‌شد، با پذیرش جامعه همراه می‌شد، اما اکنون به دلیل برنامه‌های دشمن، اشاعه مباحث کذب، ترویج شایعات، حرکت فعال رسانه‌های معاند و گاهی عدم مراقبت مبلغان در چگونگی ورود به عرصه رسانه، پالایش سخنان، گفتار و مراقبت از رفتار خود باعث تکثیر سریع نمونه‌های خاصی که به گونه‌ای دچار خطا و اشتباه در این عرصه هستند، در حوزه رسانه و فناوری اطلاعات شده و نتیجه این‌که ذهن جامعه نسبت به بدنه عمومی روحانیت، طلاب، عرصه تبلیغ و حوزه خطابه و منبر، خدای ناکرده دچار تشویش خاطر، اضطراب و عدم اعتماد شود.

رسا ـ برای مقابله با جدایی حوزه از بدنه مردمی، تحکیم روابط بیشتر حوزه و جامعه و حفظ سرمایه‌های اجتماعی حوزه چه راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟

در مرحله اول لازم است که این شرایط را شناخته و بیش از گذشته مراقبت در نوع رفتار و بیان خود داشته باشیم تا آن سرمایه اجتماعی که گاهی دچار آسیب شده، دوباره به جامعه مبلغان، حوزویان و طلاب برگردد.

همچنین ضروری است که مخاطبان خاص ما در عرصه تبلیغ در زمان فعلی بسیار مورد توجه قرار گیرند.

این‌که ما در عرصه تبلیغ به بیان یکسری کلیات و مبانی اکتفا کنیم و وضعیت خاص کودکان، شرایط نوجوانان، روحیات بانوان، دغدغه‌های دانشجویان و به نوعی نگرش و بینش جامعه امروز و دغدغه‌های آن را در حوزه اقتصاد، سیاست، فرهنگ و حتی مطالبات رهبر معظم انقلاب را نادیده بگیریم، یک خطر بزرگ و غیرقابل جبران محسوب می‌شود.

از این رو جامعه و گروه‌های تبلیغی و طلاب بایستی به این قضیه نیز ورود پیدا کرده و در عرصه‌های مختلف، خلاء‌های پیش آمده در عرصه تبلیغ که بخشی از آن مربوط به مخاطبان گوناگون این عرصه است را پر کنند.

رسا ـ به نظر حضرتعالی استفاده از ظرفیت‌های تبلیغی برای طلاب تا چه اندازه‌ای ضروری است؟

به نظر، جامعه تبلیغی امروز، مبلغان و طلاب باید نهایت استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌ها را داشته باشند، یکی از این ظرفیت‌های تبلیغی همین بهره‌مندی از ایام تابستان و اوقات فراغت آن بوده که وضعیت جامعه در این ایام متفاوت از دیگر فصول سال است، خصوصا بایستی برای قشر جوان، دانشجو، کودکان و نوجوانان این فرصت را غنیمت دانست،چراکه با تعطیلی مدارس، برنامه‌های آموزشی و دغدغه اولیای آنها برای فراهم کردن فضای آموزشی متفاوت و بهره‌مندی و استفاده مطلوب فرزندان آنها از اوقات فراغت در ایام تابستان آغاز می‌شود.

رسا ـ استفاده از ظرفیت‌های ایام تعطیل و تبلیغی را بیشتر در چه زمینه‌هایی توصیه می‌کنید؟

اولین مسأله برای طلاب در ایام تابستان به دلیل کاهش اشتغالات درسی آنها به حسب ظاهر، همانطور که خداوند نیز خطاب به مؤمنان فرموده است؛ « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ» رسیدگی بیشتر به خانواده خود نسبت به دیگر ایام سال مورد تأکید قرار گرفته است، حتی در آیات قرآن داریم که خود و اهلتان را در مسیر اقامه نماز قرار دهید.

اهمیت و توجه به تربیت خانواده و خصوصا فرزندان در این ایام که طلبه به دلیل اشتغالات تحصیلی، تهذیب و مسئولیت‌های علمی در طول سال نتوانسته آن‌طور که باید و شاید به خانواده خود رسیدگی کند، ایام تابستان و ظرفیت‌های عظیم آن، زمینه بسیار خوبی برای این قضیه است تا رسیدگی بیشتری را به امور خانه و خانواده خو داشته باشد.

طلبه‌ای که در فضای علمی است، نباید آن روحیه علم آموزی را به طور کلی ترک کرده و از فضای درس و بحث و آموزش و مطالعه به طور کلی فارغ شود، [خود این یک اثر و بارتبلیغی دارد].

اگر انگیزه‌ها، روحیات و فضای درس و بحث میان طلاب به طور کلی در فضای تابستان تعطیل شود، خطری جدی است که نتیجه آن، افت فضای علمی میان جامعه طلاب علوم دینی می‌شود.

این رسم بزرگان و علمای ما که گاهی سفری به خارج از قم داشته و همزمان درسی را در آن مکان برپا می‌کنند، به عنوان عملی است که اثرگذاری تبلیغی دارد، چراکه عشق و علاقه طلاب به علم‌آموزی و تعلیم و تعلم را می‌دیدند و خود این موضوع بسیار اثرگذار بود، خصوصا این‌که طلاب به دلیل فراغت بیشتر نسبت به علما و اساتید خود، می‌توانستند بحث‌های علمی را در جاهای دیگر توسعه دهند، همچنین این درس‌ و بحث‌ها جنبه‌های تبلیغی، اخلاقی و رفتاری از حیث آموزش در جامعه برای طلاب علوم دینی دارا بود.

مسأله دیگر، دید و بازدیدها و سفرهای تابستانی است، طلاب و مبلغان نباید عرصه تبلیغ  خود را فقط مسجد و روی منبر ببینند، بلکه هرجایی برای یک مبلغ می‌تواند بستر تبلیغی باشد و در هر نقطه‌ای با هر مخاطبی می تواند ارتباط برقرار کند، خصوصا نوجوانان و جوانان فامیل برای نشست‌های فامیلی، دورهم نشینی‌ها  و گعده‌های رقابتی برنامه‌ریزی کنند و غیرمستقیم برخی از معارف و تعدادی از سؤالات و شبهات را پاسخگو بوده، از مبانی دینی دفاع و دیگران را توجیه کرده و شبهات پیش آمده برای آنها برطرف کنند.

تشکیل حلقه‌های دانش‌آموزی عمل دیگری است که در عرصه تبلیغ می‌تواند اجرایی شود.

مساجد ما به واسطه کانون‌های فرهنگی، آموزشی یا ورزشی بسیج و مؤسسات فرهنگی، محل رفت و آمد مردم خصوصا جوانان و نوجوانان شده است، به همین جهت طلاب و مبلغان دینی نباید از این زمینه‌های وسیع ورزشی، فرهنگی و آموزشی غافل شوند، بلکه بایستی با یکی از این پایگاه‌ها گره خورده و سهمی از وقت شان را برای معاشرت با نوجوانان و جوانان اختصاص دهند و به نوعی ارتباط برقرار کردن با نسل جوان امروز را در برنامه خود بگنجانند.

رسا ـ به نظر شما مردمی بودن و ارائه خدمات اجتماعی به طبقات ضعیف جامعه چه تأثیری در تبلیغ پویای مبلغان دارد؟

در ایام فراغت تابستان یکی از زمینه‌ها و بحث‌های تبلیغی برای طلاب، بحث‌های خدمات اجتماعی عمومی است.

یکی از مبلغان دیگر ادیان در یکی از کشورها با سامان دادن به وضعیت یک منطقه محروم و حل کردن مشکلات آب آن منطقه که اهالی آن برای تهیه آب آشامیدنی خود ساعت‌ها وقت صرف می‌کردند، موجب همکاری اهالی آن منطقه در امر تبلیغی خود شده بود، به طوری که با شنیدن و عمل به سخنان این مبلغ برای تربیت دینی خود اهمیت قائل می‌شدند و در نتیجه توانسته بود اعتماد اهالی آن منطقه را جلب کند و به واسطه انجام خدمتی خاصی برای مردم آن یک جریان فرهنگی ایجاد کند.

امروز ضروری است که مبلغان دینی در عرصه خدمات اجتماعی، رفع نیاز محرومان، توجه به فرودستان و شنیدن درد و دل‌های رنج کشیده‌ها فعالیت بیشتری داشته باشند، خود این نشست و برخاست‌ها، همراه شدن‌ها، ارائه خدمات اجتماعی، محرومیت زدایی و رفتن به برخی مناطق محروم و صعب‌العبور، هرچند در مقطع زمانی خاصی صورت گیرد و به عنوان هجرت به این حرکات نگاه شود، آثار تبلیغی عظیمی دارد.

در حادثه زلزله سرپل ذهاب برخی طلبه‌ها به این مناطق رفته و فعالیت‌های جهادی و خودجوشی داشتند و بخشی از وقت شان را صرف محرومیت‌‌زدایی، همراهی و همدردی با آسیب‌دیدگان و زلزله‌زدگان کردند.

در نتیجه این مبلغان به اندازه ساعت‌ها خطابه و مطالعه هزاران صفحه کتاب در جوانان و جامعه آنجا اثرگذار بودند، این جنس از حرکات جهادی در عرصه خدمات اجتماعی  به عنوان یک جریان تبلیغی و اثربخش است.

رسا ـ برخی معتقدند که استفاده از ظرفیت‌های تبلیغی موجود کافی بوده و در مقابل عده‌ای از صاحب‌نظران، خلق ظرفیت‌های تبلیغی برای اثرگذاری بیشتر در این عرصه را ضروری می‌دانند، نظر حضرتعالی در این‌باره چیست؟

ببینید، در ظرفیت‌های تبلیغی امروز نباید به دنبال پیش آمدن ظرفیت‌ باشیم، بلکه بایستی به دنبال خلق ظرفیت‌های تبلیغی بود، این یک روحیه روان شناختی در مبلغان است.

اگر انسان در هر نقطه و مکانی متوجه باشد، گاهی تعارف یک شکلات به یک کودک، نشستن در کنار یک محروم و شنیدن درد و دل‌های او، نشستن در تاکسی و همراهی و هم سخنی با راننده، آثار فرهنگی فراوانی می‌تواند داشته باشد، بنابراین از این ظرفیت‌ها باید مراقبت و آنها را کشف و خلق کرد، اگر مبلغی این‌گونه به ایام تعطیلی و ظرفیت‌های تبلیغی تابستان خود بنگرد، یقینا موفق خواهد بود.

رسا ـ در پایان اگر نکته‌‌ای مدنظرتان است، بفرمایید؟

جمله پایانی خاطره‌ای از حضرت آیت الله بهجت عارف واصل عرض می‌کنم که در جریان سفر تابستانی به مشهد مقدس به محضر این عالم جلیل القدر رسیدیم، ایشان خطاب به مبلغان جمله‌ای را فرمودند که اگر بتوانید در عرصه تبلیغ از یک نفر دستگیری کرده و او را با مسیر دین، خدا و اهل‌بیت طاهرین(ع) آشنا کنید، کلاهتان را به آسمان هفتم بیندازید.

این اهمیت تبلیغ و ماندگاری اثر آن است و اگر قدر آن دانسته شود، دارای آثار فراوانی خواهد بود، نکته آخر شرط اول است به این معنی که اگر اهمیت تبلیغ و خلق فرصت‌های تبلیغی را بدانیم در این راه موفق خواهیم شد.

البته در این اوضاع و زمانه عالمانه، عاقلانه و صبورانه رفتار کردن و مجاهادانه فعالیت کردن از شرایط ضروری تبلیغ است و این نوید را دارد که با دستان پر، عمر و ایام تبلیغی خود با این عرصه علمی و تبلیغی به نقطه‌ای  سرانجام در حد فرصت‌ها و امکانات و تعداد خود برسانیم.

رسا ـ با تشکر از این‌که وقت ارزشمند خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.

بنده هم از شما عزیزان و خبرگزاری رسا تشکر می کنم؛ موفق باشید./876/گ۴۰۴/ج