بررسی الگوی مصرف در چشم انداز مطالعات اسلامی در یک کتاب

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب «الگوی مصرف در چشم انداز مطالعات اسلامی» را به همت جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه منتشر کرده است.

رویکرد عالمانه به موضوع «اصلاح الگوی مصرف» از دل مشغول‌های پژوهشگران در سالی بود که با این نام به ابتکار ارزشمند و پیش روانه رهبر معظم انقلاب شناخته شد؛ از این رو عبدالمجید مبلغی، مدیر مرکز علمی و پژوهشی در سخنی با خواننده این کتاب چنین می‌خوانیم:

رویکرد به این مبحث، مخصوصاً در مراتب پژوهشی نگاه به آن از اهمیت پیش‌تری برخوردار است و انجام تلاش‌های فاخر و عالمانه در این حوزه، به گونه‌ای متناسب با اقتضائات عرصه پژوهش از ضرورتی تام و تمام سود می‌برد.

جهت انجام این مهم مدیریت جنبش نرم افزاری مرکز همکاری‌های علمی و پژوهشی وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلام بر آن شد تا منظری پژوهشی و مطابق با استانداردهای فعالیتی علمی در حوزه مطالعات اسلامی به این مبحث مهم و خطیر بپردازد.

به این ترتیب برگزاری سلسله نشست‌هایی علمی با موضوع مشترک «مطالعه اصلاح الگوی مصرف از منظر دانش‌های اسلامی» در دستور کار این مدیریت قرار گرفت و اکنون حاصل ویراسته و سامان یافته این جلسات در اختیار اهل علم و مطالعه قرار می‌گیرد و نکاتی تازه جهت تدقیق و تحقیق بیشتر در این عرصه مهم پیش روی صاحب نظران دین پژوهشی گشوده می‌گردد.

آنچه تقدیم می‌شود علاوه بر بهره‌داری از ساختاربندی متناسب با کتاب و عنوان گذاری بخش‌ها و فصول به شیوه‌ای موافق با نظم و نسق علمی جلسات، حاوی اضافاتی همچون پانوشت‌ها، ارجاعات آیات و روایات و توضیح برخی واژگان کلیدی و مهم نیز است.

 این کتاب در ۱۲ فصل با عنوان‌های: قرآن و اصلاح الگوی مصرف، اخلاق و اصلاح و الگوی مصرف، فقه و الگو مصرف، فقه و مبانی کلان مصرف، اصول کلی الگوی اسلامی مصرف، الگوی مصرف در اقتصاد اسلامی، تربیت اسلامی و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح الگوی مصرف از نگاه مصرف، رویکرد عملیاتی به فرهنگ و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح الگوی مصرف در حوزه اندیشه، مهندسی فرهنگ و اصلاح الگوی مصرف و بهره گیری از IT سامان یافته است.

 در فصل اول این کتاب به موضوع‌های مقدمه‌ای بر حوزه های قرآن پژوهشی در بحث اصلاح الگوی مصرف، اهمیت شناخت مبانی نظری و راهبردی قران در الگوی مصرف، واژه‌شناسی قرآن در الگوی مصرف، آثار رعایت و عدم رعایت الگوی مصرف از دید قران، معرفی برجستگان در رعایت الگوی مصرف، گستره و روش‌شناسی بحث، اصل توجه به خالق، اصل رزاقیت الهی، اصل قبض و بسط رزق، اصل تقوا و اصل اعتدال اشاره شده است.

همچنین در فصل دوم تطبیق کلیات با بحث مصرف، مفاهیم اخلاق مصرف، معیار مصرف و راه‌کارهای اصلاح الگو مصرف، بررسی و در فصل سوم نیز ادله فقهی مرتبط با الگوی مصرف، تفاوت مبنای اسلام و علم اقتصاد و ادله فقهی حوزه اجتماعی مصرف شرح داده شده است.

در فصل چهارم نیز به موضوع‌های گستردگی حوزه مصرف، مبانی کلام مصرف در ارتباط، حاکمیت فقه راهکاری برای مصرف صحیح منابع، اشاره و در فصل پنجم نیز مطالبی همچون اصل تعیین سطوح مصرف، اصل کمال، اصل استحباب حداقل مصرف برای خود، اصل عدم اسراف، اصل عدم تبذیر، اصل رفع مشقت و حرج، اصل توازن در مصرف و اصل دخالت دولت در مصرف واکاوی شده است.

در ادامه و در فصل ششم عنوان‌های فرهنگ عامل اصلی در شیوه مصرف، اصل کلی الگوی اسلامی، اصل تخصیص درآمد در سه حوزه مصرف، سرمایه گذاری و انفاق در راه خدا، اصل وجوب تأمین خانواده در حد کفاف و استحباب توسعه در زندگی به چشم می‌خورد.

موضوع‌های اهمیت تربیت دینی در اصلاح الگوی مصرف، نگاه روان‌شناختی به اصلاح الگوی مصرف، تأثیر دیدگاه‌های انسان شناختی در راهکارهای روان‌شناختی، تأملی در آسیب شناسی مصرف با نگاه روانشناسی نیز در فصل هفتم، بررسی و در فصل هشتم نیز عنوان‌های الگوی مصرف و ارتباط آن با نظام فرهنگی جامعه چیست؟، فرهنگ و ویژگی‌های آن، راهکارها فرهنگی اصلاح الگوی مصرف و شاخص‌های الگوی مصرف مطلوب توضیح داده شده است.

همچنین در فصل نهم نیز فرهنگ و نقش آن در مصرف و چگونگی در مواجهه عملیاتی با مقوله فرهنگ و مصادیقی از اسراف فرهنگی آمده و در فصل دهم مطالبی همچون اهمیت تشخیص درست صورت مسئله در برنامه‌ریزی فرهنگ، اهمیت اندیشه در برنامه‌ریزی فرهنگ، فقدان نظریات اسلامی در علوم انسانی و لزوم تشکیل شبکه ملی مهندسی اجتماعی واکاوی شده است.

در فصل یازدهم نیز عنوان‌های پیش درآمدی بر تفاوت مهندسی فرهنگ و مهندسی فرهنگی و اهمیت الگوی صحیح استفاده از اندیشه‌ها در مهندسی فرهنگ بررسی شده است و همچنین مطالبی همچون نگاهی متفاوت به الگوی مصرف، استفاده از فناوری اطلاعات راهکار اصلی الگوی مصرف و تبلیغات و اصلاح الگوی مصرف در فصل آخر پیش روی ما قرار گرفته است.

بخش‌هایی از کتاب:

در بخش تربیت اسلامی و اصلاح الگوی مصرف به تفاوت‌های مصرف از دیدگاه اسلام و غرب پرداخته شده و در این زمینه چنین آمده است:

بر اساس رایج اقتصاد، بیشترین موفقیت اقتصادی از دیدگاه اسلام موقعیتی است که فرد یا گروه یا جامعه، بیشترین بازده، کمترین هزینه عادلانه توزیع را داشته باشد، رسول خدا یکی از صفات مؤمن را کم هزینه بودن و بسیاری یاری رسان بودن دانسته‌اند.

اما متفکران غربی بر خلاف اسلام (که اموری را حاکم بر مصرف می‌داند) خود مصرف را اصل قرار می‌دهند. به عنوان نمونه وقتی آنها پرسشنامه‌های سبک زندگی را تدوین می‌کنند، به طور کامل به موضوع تغذیه و مواد مصرفی فرد می‌پردازند؛ گو اینکه کل زندگی را در مصرف خلاصه می‌کنند و توجه خود را معطوف به مواردی مانند غذاها مصرفی، وعده‌های غذایی، مقدار مصرف غذا، شیرینی خاص، شکلات، جویدن آدامس، کشیدن سیگار و ... می‌دانند و نیازهای کاذبی را برای مصرف کنندگان تعریف می‌کنند.

مهم‌ترین سرمایه جامعه دارایی‌های انسانی و توانایی‌های است که این نیروها در آن جامعه صرف می‌کنند، از این رو در بخش یازدهم و زیر عنوان «اهمیت الگوی صحیح استفاده از اندیشه‌ها در مهندسی فرهنگ» چنین آورده شده است:

برای ارزش‌دهی به مغزها و ذخایر علمی و فرهنگی جامعه که در رأسشان تعالیم اسلام قرار دارد با سه مجموعه مهم مواجهیم: حوزه‌های علمیه، دانشگاه و مراکز اجرایی.

ارتباط سه وجه این مثلث با هم مشکلاتی را در بر دارد؛ حوزه و دانشگاه باهم و مدیران اجرایی در تعامل با آنها مسائلی دارند که بهره‌مندی از استعدادهای دانشمندان دو عرصه را با مشکل روبرو کرده است.

همچنین در ادامه درباره «ارتباط حوزه علمیه با عرصه اجرا» چنین می‌خوانیم:

مشکل اول در تعامل سه عرصه دانشگاه، حوزه و اجرا در جایی بروز می‌کند که حوزه‌های علمیه برای ارائه راه حل مشکلات امروز با استفاده از متون اسلامی و ذخایر دینی مورد مراجعه قرار گیرند و این توقع برای حوزه های علمیه قابل دست‌یابی است که دین‌پژوهان آمیختگی را با جامعه در حد تسلط نسبی بر تحولات و شرایط افزایش دهند.

روحانیت اکنون کلیاتی از اسلام بیان می‌دارد که هرچند بسیار و زیبا دلنشین است، اما برای گره گشایی از مشکلات کشور کافی نیست. آنچه برای اداره کشور ضروری است، تعیین مصادیق عینی و روزآمد مفاهیم دینی و تطبیق مشکلات کشور با آن کلیات است. این مهم نیز بدون کار تخصصی و اجتهادی عده‌ای از نخبگان حوزه امکان پذیر نخواهد بود.

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب «الگوی مصرف در چشم انداز مطالعات اسلامی» را با شمارگان ۱۴۰۰ نسخه در ۱۷۵ صفحه منتشر کرده است./۹۹۸/پ۲۰۲/ش