مروری بر دویست و چهل و سومین ماهنامه معرفت + چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه امام خمینی(ره) دویست و چهل و سومین شماره ماهنامه علمي - ترويجي علوم انساني معرفت، ویژه فلسفه را به مدیر مسئولی احمد رهنمایی در اسفند 96 منتشر کرده است.
در این شماره این مقالات پیش روی خوانندگان قرار گرفته است:
خشوع و سرسپردگي مؤمنان راستين در برابر خداوند
رابطة علوم طبيعي و دين از ديدگاه آيت‌الله مصباح
بررسي تطبيقي «آزادي» و «مسئوليت» از ديدگاه آيت‌الله مصباح و ژان پل سارتر
تأملاتي در باب اومانيسم
تلازم علّي و معلولي و رابطة آن با اختيار
نقد و بررسي ابزارگرايي و رابطة آن با تفسير كپنهاكي مكانيك كوانتومي
حسيات و ارزش معرفتي آن در نظر ابن‌سينا
وجود رابط در انديشة صدرالمتألهين
خشوع و سرسپردگي مؤمنان راستين در برابر خداوند
آيت‌الله علامه محمدتقي مصباح
چكيده: در جلسات گذشته، ده نشانه شيعيان واقعي و پرهيزگاران را از نظر گذرانديم و اكنون يازدهمين نشانة آنها، خشوع در عبادت را بررسي مي‌كنيم. نشانه‌اي كه در بيان نوراني اميرمؤمنان، با جملة «وخشُوعاً فِي‌عِبَادَةٍ» از آن ياد شده است. نشانه‌ها و ويژگي‌هايي كه حضرت در خطبة خود بيان كردهاند، مربوط به شيعيان واقعي و مؤمنان راستين است و بيان آنها مي‌‌تواند انگيزة تعالي و تكامل را در مؤمنان فراهم آورد تا آنان با دريافت الگوهاي عملي و شاخصه‌هاي ايمان واقعي، درپي ارتقاي خويش و اتصاف به آن خصلت‌هاي ارزشمند برآيند.
خشوع حالتي خودشكستگي، ذلت و تسليم است كه در قلب رخ مي‌دهد و لوازم و آثار آن در رفتار انسان ظاهر مي‌شود. خضوع نيز فروتني و سرافكندگي است كه از آثار خشوع به‌شمار مي‌آيد. اين مقاله به تفصيل به اين موضوع مي‌پردازد.
رابطه علوم طبيعي و دين از ديدگاه آيت‌الله مصباح
محمدعلى محيطى اردكان
چکيده: «رابطة علوم طبيعي و دين» يکي از مهم‌ترين مسائلي است که در سال‌هاي اخير و با اوج گرفتن بحث «علم ديني» و «اسلامي‌سازي علوم» مطرح شده است. مقالة حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي اين موضوع را از ديدگاه آيت‌الله مصباح بررسي کرده است. اين مقاله پس از بررسي دو ديدگاه کلي دربارة رابطه علوم طبيعي و دين، به تبيين ملاک‌هاي ديني بودن علم پرداخته و در مهم‌ترين بخش، به اين نتيجه دست يافته است که نه‌تنها ميان علوم طبيعي و دين ـ با توضيحي که در مقاله ارائه مي‌شود ـ ناسازگاري جدي وجود ندارد، بلکه همکاري‌هاي متقابل علوم طبيعي و دين درخور توجه است. صدور حکم براي موضوعات علمي، گسترش دايرة آگاهي‌هاي تجربي، تأييد علم، افزودن غناي مسائل تجربي و جهت‌دهي در استفاده از علم نمونه‌هايي از کمک‌هاي دين به علم است. تعيين مصداق و موضوع و فراهم كردن زمينه‌هاي جديد براي تحليل‌‌هاي ديني، تعيين جزئيات معارف ديني، مانند بيان شرايط و موانع، اثباتِ بخشي از آموزه‌هاي ديني و تأثير در فهم بهتر مباحث ديني را مي‌توان از جمله کمک‌هاي علم به دين تلقي کرد.
بررسي تطبيقي «آزادي» و «مسئوليت» از ديدگاه آيت‌الله مصباح و ژان پل سارتر
سيدامين‌اله احمدياني مقدم
محمود نمازي
چکيده: «آزادي» و محدودة آن از ديرباز مطمح‌نظر انسان‌ها بوده است. همچنين «مسئوليت» به عنوان يک محدودکننده براي آزادي انسان، از جانب فيلسوفان اخلاق مطرح بوده است. آيت‌الله مصباح و ژان پل سارتر از جمله فيلسوفاني هستند كه به اين دو موضوع توجه كردهاند. ازآنجاكه يکي از اين دو فيلسوف، مسلمان و موحد و ديگري از شاخة الحادي مکتب اگزيستانسياليسم به‌شمار مي‌آيند، به طور طبيعي در خصوص «آزادي» و «مسئوليت» انسان اختلاف‌نظرهاي فراواني دارند. سارتر انسان را برابر با آزادي مي‌داند، و تنها حالتي را که در آن انسان آزاد نيست وقتي مي‌داند كه نمي‌تواند آزاد باشد. همچنين براي انسان قايل به مسئوليت جهاني است. از سوي ديگر، آيت‌الله مصباح بر آزادي انسان تأکيد مي‌كند. همچنين براي انسان انواعي از مسئوليت‌ها قايل است. در اين مقاله، با توجه به تفاوت فراوان نظرات اين دو فيلسوف، ديدگاه‌هاي آنها به صورت تطبيقي بررسي گرديده است.
تأملاتي در باب اومانيسم
وحيد كنگراني فراهاني
چکيده: «اومانيسم» يکي از جريانات فکري مهم در تاريخ انديشه غرب و مدرنيته بوده که مکاتب مختلف فکري و سياسي تحت تأثير آن به وجود آمده است. اين تفکر، که به عنوان نقطة افتراق بين تفکر ديني و غيرديني مطرح مي‌شود، در عصر نوزايي در غرب و در پرتو ضعف‌هاي کليسا در حوزه‌هاي نظري و عملي، با شعار احياي ارزش‌هاي انسان و بازگشت به دوران رم و يونان باستان رشد يافته و با بنيان نهادن فلسفه‌هاي جديد از طريق دکارت و کانت و ساير انديشمندان غربي، صبغه‌اي فلسفي پيدا کرده و در نهايت، پس از طي چندين مرحله، امروزه در تمام مکاتب و انديشه‌هاي غربي جريان و سريان دارد. اين پژوهش مي‌كوشد به صورت‌بندي مناسبي از اومانيسم به عنوان غالب صورت تمدني غرب و بسترهاي تاريخي و شاخصه‌هاي فکري آن در حوزه‌هاي معرفت‌شناختي و هستي‌شناختي بپردازد. روش اين پژوهش استنادي ـ مطالعاتي و از يافته‌هاي آن، تبيين چهار دورة تاريخي اومانيسم و طرح تنافي اومانيسم با انديشة ديني است.
تلازم علّي و معلولي و رابطة آن با اختيار
عزت غروي نائيني
محمد سربخشي
چکيده: رابطة اختيار با قاعدة فلسفي جبر «علّي و معلولي» يکي از مسائلي است که از مدت‌ها پيش محل نزاع ميان انديشمندان اسلامي، از حکما و متکلمان و اصوليان است. مشهور حکماي اسلامي اختيار را منافي با اين قانون عقلي و ضروري نمي‌دانند، اما بيشتر متکلمان آن را منافي با اختيار دانسته‌اند. ازاين‌رو، قانون «جبر علّي و معلولي» را باطل دانسته‌اند. برخي از اصوليان هم قايل به تفصيل در اين قاعده شده و معتقدند که اين قانون فقط در علل طبيعي و مادي جريان دارد و بر فواعل مختار جاري نمي‌گردد. با توجه به اينکه موضوع اين مقاله مسئله‌اي است که بايد در آن به آثار فيلسوفان و انديشمندان و صاحب‌نظران اين عرصه مراجعه مي‌شد، از حيث جمع‌آوري مطالب، کتابخانه‌اي و از حيث روش، توصيفي ـ تحليلي و از حيث هدف بنيادي است. اين مقاله ضمن تبيين قانون فلسفي «جبر علّي و معلولي» و اثبات آن، ديدگاه مخالفان و ادلة آنان را تحليل و بررسي كرده و براي رفع شبهة ناسازگاري ظاهري موجود ميان اختيار و قانون عقلي «جبر علّي و معلولي» يا «تلازم علّي و معلولي» كوشيده است. با تأمل در اين اصل و قانون عقلي و تحليل آن روشن مي‌گردد که حق با مشهور حکماست که هيچ معلولي امکان تخلف از علت تامة خود ندارد و با وجود علت تامه، تحقق معلول، حتمي و قطعي است. اين قانون عقلي استثنابردار نيست، حتي در خصوص فواعل مختار. پذيرش آن هم هرگز مستلزم جبر نيست، بلکه بعکس، اگر اين قانون را در خصوص فواعل مختار نپذيريم اختيار فاعل زيرسؤال مي‌رود؛ زيرا تخلف فعل از اراده لازم مي‌آيد و اين با علّيت ارادة فاعل مختار براي وقوع فعل منافات دارد.
نقد و بررسي ابزارگرايي و رابطة آن با تفسير كپنهاكي مكانيك كوانتومي
سيدابوالقاسم حسيني كمارعليا
چکيده: نظرية «کوانتوم» با تفسير کپنهاکي، نظريه‌اي نوپديد در قرن بيستم است که موضوع مطالعه خود را اشياي زير اتمي قرارداده است. اين تفسير از مکانيک کوانتومي داراي مباني معرفت‌شناختي خاصي است. ابزارگرايي در سه حوزة هستي‌شناختي، معناشناختي و معرفت‌شناختي از مباني مهم اين تفسير است. در نقد و بررسي اين مبناي معرفت‌شناختي در نظرية «کوانتوم»، مي‌توان گفت: نگاه دروني و از جايگاه دانشمند تجربي به علم، ما را به واقع‌گرايي رهنمون مي‌‌سازد. اما نگاه بيروني و از پنجرة تاريخ، سير پيشرفت علم ابزارگرايي را نظريه‌اي درست مي‌نماياند. شايان ذکر است مقاله با روش تحليلي ـ توصيفي، ديدگاه ابزارگرايانة طرف‌داران تفسير کپنهاکي از سوي فيزيک‌داناني همچون شرودينگر و آينشتين را به چالش کشيده است و حتي از برخي تعابير هايزنبرگ مي‌توان واقع‌گرايي را استفاده کرد.
حسيات و ارزش معرفتي آن در نظر ابن‌سينا
عليرضا صانعي
مهدي اکبري باغخيراتي
چکيده: در ميان منابع معرفت، ادراک حسي نقش ممتازي دارد؛ زيرا مايه و اساس بسياري از ادراکات تصوري و تصديقي است و ابن‌سينا همانند بسياري از متفکران، در زمينة ادراک حسي نكات بسياري را مطرح كرده است. ايشان در عين حال که حسيات را يقيني نمي‌داند، اما نقش‌ها و کارکردهاي گوناگوني براي آن ذکر کرده است؛ از جمله: نقش حواس در تصورات و تصديقات. سخنان وي در مسئلة اصالت عقل يا حس در تصورات، گرچه در بادي امر، کمي مبهم به نظر مي‌رسد، اما با کمي دقت در آثار وي، روشن مي‌شود که ايشان مانند بيشتر فلاسفه مسلمان، جانب اصالت عقل را مي‌گيرد.
تحقيق حاضر از سنخ تحقيق‌هاي نظري و توسعه‌اي است و اطلاعات و مواد اوليه تحليل به روش اسنادي گردآوري شده و با روش استدلال نه فن آماري، تجزيه و تحليل عقلاني شده است.
وجود رابط در انديشة صدرالمتألهين
اسماعيل شابندري
محمد سربخشي
چکيده: «وجود رابط يا رابطي» داراي دو اصطلاح منطقي و فلسفي است. اين اصطلاح ابتدا در منطق و در رابطة بين قضايا مطرح گرديده است. در منطق، وجود رابطي وجودي في‌غيره دارد و در مقابل وجود في‌نفسه است. در اصطلاح فلسفي، وجود رابطي، وجودي لغيره دارد و در مقابل وجود مستقل و لنفسه قرار مي‌گيرد. از نظر صدرالمتألهين، وجود رابطي در کلام فيلسوفان، دو اصطلاح دارد: يکي معناي حرفي که به عنوان رابط قضايا از آن ياد مي‌شود، و ديگري وجود لغيره. صدرالمتألهين ضمن جعل اصطلاحي جديد براي وجود رابط و اثبات وجود رابط معلول، آن را فاقد حيثيت مستقل از علت خود مي‌داند. در ديدگاه وي، معلول قابل اشاره نيست و هيچ حکمي بدون تسامح بر آن حمل نمي‌شود. وي از وجود رابط معلول، وحدت شخصي وجود را نتيجه مي‌گيرد. اين مقاله به روش توصيفي در پي ارائه و بررسي استدلال صدرالمتألهين بر اثبات وجود رابط است. بايد گفت: اگرچه وجود رابط معلول مدنظر وي قابل اثبات است، اما مستلزم وحدت شخصي وجود نيست.
مؤسسه امام خمینی(ره) ماهنامه علمي - ترويجي علوم انساني معرفت، ویژه فلسفه را در ۱۱۲ صفحه به قمیت ۷۰۰۰ تومان در فروردین ۹۶ منتشر کرده است./۹۹۸/ن۶۰۳/ش