در فصلنامه تاریخ در آینیه پژوهش میخوانیم؛
نقد و بررسی كتاب "نگاهي به تاريخ تفكر اماميه"
مؤسسه امام خمینی(ره) چهل و دومین شماره فصلنامه «تاریخ در آینیه پژوهش» ویژه بهار وتابستان ۹۶ را منتشر کرد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه امام خمینی(ره) چهل و دومین شماره فصلنامه تاریخ در آینیه پژوهش ویژه بهار وتابستان 96 را به مدیر مسؤولی حجت‌الاسلام دكتر محمدرضا جباري منتشر کرد.
در این شماره مقالات زیر پیش روی ما قرار گرفته است:
تحليل تاريخي حذف حكومت سادات كيايي توسط صفويان (با تأكيد بر مباني نظري)
نقد و بررسي روايت‌هاي هشام كلبي در تاريخ طبري
علل ابقاي بني‌عباس توسط آل‌بويه
ارزيابي يافته‌هاي سفرنامه‌نويسان خارجي از وضعيت شيعيان ايران عصر قاجار (مطالعة موردي: اوژن اوبن و مادام كارلا سرنا)
نقدي بر كتاب «نگاهي به تاريخ تفكر اماميه از آغاز تا ظهور صفويه» / غلامحسن محرمي
جوابيه نقد
حديث «فئة باغيه» و پاسخ به شبهات ابن‌تيميه در دفاع از معاويه ( بازخواني منابع تاريخي و حديثي اهل‌سنت)
تحليل تاريخي حذف حكومت سادات كيايي توسط صفويان (با تأكيد بر مباني نظري)
حسن الهياري
چکيده: خاندان سادات کيايي، كه قريب يک قرن و نيم قبل از برآمدن صفويان موفق به تشکيل حکومتي محلي و ريشه‌دار در گيلان شده بودند، با پناه دادن به اسماعيل ميرزا، شاه اسماعيل بعدي، نقش مهمي در ممانعت از نابودي قطعي صفويان و احياي آنها براي نيل به هدف سياسي خود در آغازين سال‌هاي قرن دهم هـ..ق داشتند. با وجود اين، سرنوشت حکومت کيايي، حذف و انقراض در ابتداي قرن يازدهم ق توسط صفويان بود. اين پژوهش تلاش مي‌كند تا فرايند و مباني اين پديده، يعني سرکوب سادات کيايي را به روش تحليل تاريخي بررسي نمايد.
نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه با وجود نشانه‌هاي متعدد، صفويان در تعامل با سادات کيايي هرگز موفق نشدند آنها را به طور کامل کنترل كنند. امراي کيايي با سابقه‌اي مبتني بر سيادت ـ طريقت و داعية حکومت بر مبناي شاه آرماني، در مقياس محلي خويش، بنيان نظري صفويان را هدف قرار داده بودند، بدين‌روي، به سخت‌ترين شکل ممکن سرکوب شدند.
نقد و بررسي روايت‌هاي هشام كلبي در تاريخ طبري
زينب اميديان
چکيده: بنيان‌گذاران تاريخ‌نگاري اسلامي همان راويان و اخباريان سده‌هاي دوم و سوم بودند که فهرست مفصلي از آنان را ابن‌نديم به دست داده است. در اين ميان، هشام جايگاه خاصي دارد. روايات او طيف وسيعي از وقايع و حوادث گوناگون از هبوط حضرت آدم عليه السلام تا دورة عباسي را دربردارد که بررسي همة آنها مجال وسيعي مي‌طلبد. مقالة حاضر با روش تحليلي ـ توصيفي درصدد است تا با تکيه بر روايات او در تاريخ طبري، به اهميت و رويکرد اين روايات بپردازد؛ ازجمله اينکه طبري در چه جاهايي بر روايات هشام اعتماد کرده است؟ و اين اعتماد به چه عواملي بازمي‌گردد؟ روايات هشام کلبي و به تعبير ديگر، تاريخ‌نگاري او چه ويژگي‌هايي دارد که طبري به آن اقبال خاصي نشان داده است؟
واکاوي حاضر نشان مي‌دهد كه وسعت دانش تاريخي هشام کلبي در کنار اعتدال، ميانه‌روي و نگاه بي‌غرضانه‌اش، ماية اعتبار اخبار و روايات او نزد طبري شد. ازاين‌رو، طبري به‌طور گسترده از روايات او در دوره‌هاي گوناگون اقتباس كرد.
علل ابقاي بني‌عباس توسط آل‌بويه
محمد جاودان
رحمان عشريه
چکيده: آل‌بويه پس از ورود به بغداد (334ق/945م)، به‌رغم تضاد مذهبي با خليفه و با وجود تسلط و قدرت بر دستگاه خلافت، به عللي مقام خلافت عبّاسيان را ابقا نمودند. بنابراين، پژوهش پيش‌روي درصدد است تا با روش توصيفي ـ تحليلي و ارائة اسناد تاريخي، علل ابقاي عبّاسيان از سوي آل‌بويه را در ذيل سياست و قدرت‌طلبي آنان و شرايط مذهبي و موقعيت آنها نسبت به خلافت و رقبايي که درصدد تصرف مرکز خلافت بودند، بررسي كند. بويهيان، که ميل به حکومت داشتند، براي جلوگيري از شورش همگاني، با توجه به اعتقاد اکثريت مسلمانان نسبت به اصل خلافت عبّاسي و با استفاده از تسامح و مداراي ديني، درصدد حفظ خلافت عبّاسي برآمدند تا بدين‌وسيله، بتوانند با تسلط بر نظام سياسي، به تدريج، مذهب خود را ترويج كنند و در زير چتر خلافت رقباي خويش را دفع کرده، با استفاده از خلفاي بي‌قدرت و نام آنها، حکومت را به کام خويش گيرند.
ارزيابي يافته‌هاي سفرنامه‌نويسان خارجي از وضعيت شيعيان ايران عصر قاجار (مطالعة موردي: اوژن اوبن و مادام كارلا سرنا)
مريم سعيديان جزي
پروين حقي
چکيده: سفرنامه‌ها نتيجة مشاهدات و ارزيابي عيني نويسندگان آنهاست. بدين‌روي، از منابع مهم شناخت هويت و فرهنگ يک جامعه در دوره‌هاي گوناگون تاريخي از ديدگاه غيرايراني‌ها و ارزيابي آنها در اين خصوص به‌شمار مي‌رود. در اين ميان، سفرنامه‌هايي که توسط اروپاييان در قرون اخير نوشته شده، هم به خاطر طرح موضوع و تفسير و تحليل و هم ارزيابي و مقايسة آنها از اهميت بسزايي برخوردار است. آثار اين گروه به طور مستقل و مفصل به هويت شيعي نپرداخته، اما به واسطة قرار گرفتن در حوزة مطالعات استشراق و دقت اين افراد در برخي عقايد و آداب شيعيان و ارائة نظر دربارة برخي مسائل و توجه برخي از مستشرقان معاصر و نويسندگان داخلي به آنها، شايسته توجه وارزيابي است. ازجمله موضوعات مطمح نظر اين گروه، بيان باورها و عقايد شيعيان در خصوص آموزه‌هاي ديني و پيشوايان خود، توصيف رفتارها و مناسک ديني ايرانيان شيعي، توجه به مزارات و روحانيت و ارزيابي مسائل آنهاست. در اين مقاله، آثار دو تن از سياحان اروپايي (مادام کارلاسرنا و اوژن اوبن)، که در دوران قاجار به ايران آمدند بررسي شده و در نهايت اين نتيجه به دست آمده است كه اين دو غالباً نگاهي صرفاً روايت‌گرانه و مبتني بر مشاهدات ناقص خود از آداب و مناسک ايرانيان شيعي داشته‌اند و همين موجب شده تا از يك‌سو، آنها را حمل بر مذهب تشيع كنند، و از سوي ديگر، در شرح برخي از اصول اعتقادي شيعيان دچار خطا شوند. روش تحقيق «مطالعه تاريخي و انتقادي» است که با استفاده از آثار اين دو و منابع اسلامي انجام گرفته است.
نقدي بر كتاب «نگاهي به تاريخ تفكر اماميه از آغاز تا ظهور صفويه»
غلامحسن محرمي
چکيده: کتاب «نگاهي به تاريخ تفکر اماميه از آغاز تا ظهور صفويه» در عين دارا بودن نکات مثبت و شايان تقدير، داراي اشکالات و نكات قابل نقدي است که در اين نوشتار، نمونه‌هايي از آنها بررسي شده است؛ از جمله: نگرشي سطحي و روشن‌فکرمآبانه به تاريخ تشيع همراه با نوعي پيش‌داوري؛ برخي ادعاهاي بدون دليل و مدرک؛ ذكر برخي روايات شاذ و نادر در مقابل روايات مشهور، و احياناً ذكر سخنان مخالفان شيعه و ديدگاه‌هاي خلاف نظرية رايج شيعه. از ديگر اشکالات محتوايي اين کتاب، تشکيک در وجود بعضي باورهاي موجود شيعه در قرون اوليه ـ به‌ويژه قرن اول هجري ـ است. همچنين چنين وانمود شده كه پيدايش تشيع منشأي عرفي ـ و نه الهي ـ داشته است و اين‌گونه به ذهن مي‌آيد که اصولي همچون اعتقاد به نص، عصمت و تبرّي از دشمنان اهل‌بيت عليهم السلام دست‌كم در قرن اول نزد پيروان اهل‌بيت عليهم السلام مطرح نبوده است!
جوابيه نقد
مصطفي صادقي
در پاسخ به آنچه به عنوان نقد مقاله آمده است، نويسندگان محترم پاسخ زير را در اين زمينه به دفتر نشريه ارسال كردند كه عيناً از نظر خوانندگان مي‌گذرد.
نقد کتاب يا نقد آراي ديگران، کمک به پيشرفت دانش است. نويسندگان اين کتاب از اين امر استقبال مي‌کنند. همان‌گونه که معارف ديني و سيره ائمة معصوم عليهم السلام بر اين امر توصيه و تأکيد فراوان كرده‌اند. چندي پيش نيز سردبير محترم، جناب حجت‌الاسلام والمسلمين استاد پيشوايي، يکي از همين نکات را به نويسنده يادآور شد. من نيز تشكر كرده، عرض کردم در چاپ‌هاي بعدي اصلاح خواهد شد.
اکنون نيز از دوستان خوب گروه تاريخ مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره، بخصوص صديق ارجمند و فاضل گرامي، جناب حجت‌الاسلام آقاي دکتر جباري تشکر مي‌کنيم که زمينة تضارب آرا را فراهم کردند.
نويسندگان کتاب، بنا بر پاسخ‌گويي نداشتند؛ زيرا از قبل اذعان به اشکالات تايپي کتاب دارند و دسته‌اي هم ممکن است اختلاف برداشت در مطالعه باشد. در عين حال، به جهت تأکيد برخي عزيزان مطالبي را از باب امتثال ايشان يادآور مي‌شويم. بار ديگر، از نويسنده و مجله تشکر مي‌كنيم.
اولاً، دانسته است که تاريخ تفکر، با خود تفکر تفاوت ماهوي دارد و آنچه در کتاب آمده، اولي است. ولي ناقد محترم آن را تفکر به حساب آورده است. ثانياً، ممکن است نويسندگان چنين تصور کنند که ناقد گرامي بر تاريخ اسلام و تشيع و دوره حضور احاطه کامل ندارد؛ چون به ما آموخته‌اند که براي فهم هر دوره تاريخي، بايد چنان بر آن مسلط بود که گويي در آن زمان زيست مي‌کني. ازاين‌رو، به نظر مي‌رسد، بخشي از اختلاف آرا در برداشت از گزارش‌هاي تاريخي است و مطالعه جامع و دقيق، همراه با دقت و تفکر و تأمل و تحليل، مي‌تواند به نزديک شدن هرچه بيشتر به فضاي آن عصر کمک کند.
حديث «فئة باغيه» و پاسخ به شبهات ابن‌تيميه در دفاع از معاويه ( بازخواني منابع تاريخي و حديثي اهل‌سنت)
محمد نصيري
سيدحسن قاضوي
مصطفي رئيسي
چکيده: يکي از رخدادهاي به‌ظاهر پيچيدة صدر اسلام، جنگ‌هاي داخلي ميان مسلمانان در دورة خلافت علي‌‌بن ابي‌طالب عليه السلام است، به‌گونه‌اي‌كه حتي برخي از صحابة بزرگ رسول اکرم صلي الله عليه و آله در حقانيت يک جبهه در مقابل جبهة ديگر تا مدتي دچار حيرت بودند.
در خصوص چرايي، چگونگي و پيامدهاي اين نبردها، پژوهش‌هايي هرچند مختصر انجام شده، اما دربارة تحليل مستند و شبهه‌شناسانة رخدادهاي ريز و درشت اين جنگ‌ها، کاري انجام نشده و يا کمتر بدان پرداخته شده است.
يکي از اين رخدادهاي مهم، نبرد «صفين» است كه شهادت عمار ياسر در آن توسط سپاه معاويه رخ داد. رسول خدا صلي الله عليه و آله در حديثي متواتر فرمودند: او (عمار ياسر) را فئة باغيه (گروهي ستمگر) خواهند کشت. حديثي که به سبب حضور عمار در سپاه امام علي عليه السلام به‌وضوح دلالت بر حقانيت مواضع امام علي عليه السلام به طور عام و باطل بودن معاويه و سپاه ياغي او به طور خاص دارد.
ازآنجاکه ابن‌تيميه با طرح شبهاتي در خصوص اين حديث، به دفاع همه‌جانبه از معاويه پرداخته است، نشانه‌شناسي بطلان دلايل و توجيهات او اهميت فراوان مي‌يابد. ترديد در سند حديث و تضعيف دلالت آن، ادعاي اجتهاد معاويه و مثاب دانستن او، حتي در صورت خطاكار بودنش در اجتهاد و نكاتي ديگر ازجمله مسائل و شبهات ابن‌تيميه است که در تحقيق پيش‌رو، با تأکيد بر منابع تاريخي و حديثي اهل‌سنت محل تأمل و نقد قرار گرفته است.
مؤسسه امام خمینی(ره) چهل و دومین شماره فصلنامه تاریخ در آینیه پژوهش را در ۱۴۵ صفحه به قمیت ۷۰۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن۶۰۳/ش
ارسال نظرات