گونه‌شناسی وظایف مردم در نبرد اقتصادی
به گزارش خبرگزاری رسا، سال‌های متمادی است که رهبر معظم انقلاب نسبت به جنگ تمام‌عیار اقتصادی به مردم و مسئولان تذکر داده‌اند. در همین راستا، راه‌حل‌ها و پیشنهادهایی را تحت عنوان کلی اقتصاد مقاومتی برای مقابله با این نبرد اقتصادی به مردم و مسئولان کشور بیان داشته‌اند.
در نوشتار قبلی، به وظایف دولت در مواجهه با این نبرد و چالش سخت با توجه به بیانات معظم‌له در ابتدای سال جاری و دیگر بیانات ایشان، پرداخته شد. در اینجا سعی داریم تا مخاطبان عزیز را با وظایف خویش در مواجهه با مسائل اقتصادی و در عرصه‌ی فعالیت‌های اقتصادی آشنا سازیم. از آنجا که مردم در عرصه‌ی اقتصاد می‌توانند نقشهای مختلفی را ایفا نمایند، لذا وظایف ایشان نیز نسبت به ایفای نقش در هریک از عرصه‌ها متفاوت خواهد بود.
می‌توان این نقش‌ها را در قالب‌های زیر تقسیم نمود.
1. دانشمندان و صاحبان فکر و اندیشه،
2. صاحبان کار یا تولیدکنندگان (کارگران ساده، نیمه‌ماهر، ماهر، تکنسین‌های مجرب و متخصصان)،
3. صاحبان سرمایه،
4. کارفرمایان و مدیران،
5. کارآفرینان،
6. تجار و بازرگانان و
7. مصرف‌کنندگان
از این میان، موارد زیر براساس هریک از نقشهای هفت‌گانه‌ی بالا با توجه به بیانات رهبر معظم انقلاب، آورده شده است.
1. افزایش بهرهوری (مربوط به تولیدکننده)
این مسئله در ادبیات اقتصادی، ذیل رفتار تولیدکننده مطرح می‌شود که هم در سطح خرد و هم در سطح کلان، دارای آثار و پیامدهای زیادی در عرصه‌ی اجتماع و برآورده نمودن نیازهای جامعه است.
در تعریف بهرهوری، دو مؤلفه‌ی اساسی وجود دارد که هریک مستقلاً مورد توجه و تأکید است. یک عامل، عامل کارایی و عامل دوم عامل اثربخشی است. کارایی بیشتر به انجام یک فعالیت اقتصادی و عمدتاً رسیدن به سطح تولید معین با کمترین هزینه‌ی ممکن و یا صرف بودجه و مخارج معین برای رسیدن به حداکثر سطح تولید معنا می‌شود.
این مفهوم در ادبیات اقتصادی معمولاً با مفهوم بهرهوری یکسان تلقی می‌شود. حال آنکه بهرهوری در خود، عامل دیگری غیر از کارایی، یعنی اثربخشی را نیز داراست که بیشتر در ادبیات علم مدیریت مطرح است.
در اینجا اثربخشی یعنی ورود در هر فعالیت اقتصادی که فایده و منفعت بیشتری برای کل داشته و بتواند نیازهای بیشتری از افراد جامعه را به‌شکل مؤثری برطرف نماید. بنابراین اثربخشی در مورد انتخاب نوع فعالیت اقتصادی مطرح است و کارایی در مورد شکل، روش و نحوه‌ی انجام آن؛ به‌طوری‌که با کمترین هزینه‌ی ممکن انجام شود.
در واقع بهرهوری یعنی هم انتخاب بهترین و ثمربخش‌ترین فعالیت اقتصادی و هم انجام آن فعالیت اقتصادی به بهترین روش ممکن؛ به‌طوری‌که برخی از صاحب‌نظران، بهرهوری را معادل عنوان «احسان» در آیات و روایات مطرح می‌کنند.
به عبارت ساده‌تر، بهرهوری یعنی کار خوب را خوب انجام دادن. علم اقتصاد بیشتر در مورد روش انجام فعالیت اقتصادی نظر می‌دهد و به آثار و تبعات هر فعالیت اقتصادی کمتر نظر دارد.
حال آنکه از نقطه‌نظر اسلامی، هر دو این‌ها اهمیت دارد و شاید اهمیت اثربخشی بیش از کارایی باشد؛ چراکه تا اثربخشی وجود نداشته باشد، وجود کارایی مزیتی برای یک فعالیت اقتصادی ایجاد نمی‌نماید.
این مسئله دغدغه‌ی رهبر معظم انقلاب نیز بوده است؛ به‌طوری‌که هم امسال و هم در سخنرانی ابتدای سال 93 بر این امر تکیه‌ی خاصی داشتند: «صاحبان سرمایه و نیروی کار که تولیدگر هستند، آن‌ها هم بایستی به تولید ملی اهمیت بدهند. به چه معنا؟ به این معنا که بهرهوری را افزایش بدهند.
بهرهوری یعنی از امکاناتی که وجود دارد حداکثر استفاده‌ی بهینه بشود؛ کارگر که کار می‌کند، کار را با دقت انجام بدهد. رحم الله امرء عمل عملاً فأتقنه، این معنای بهرهوری است. از قول پیغمبر نقل شده است: رحمت خدا بر آن کسی است که کاری را که انجام می‌دهد، محکم انجام بدهد، متقن انجام بدهد. آن کسی که سرمایه‌گذاری می‌کند، سعی کند حداکثر استفاده از آن سرمایه انجام بگیرد؛ یعنی هزینه‌های تولید را کاهش بدهند. بعضی از بی‌تدبیری‌ها، بی‌سیاستی‌ها موجب می‌شود هزینه‌ی تولید برود بالا، بهرهوری سرمایه و کار کم بشود.»
2. سرمایه‌گذاری در جهت تولید (مربوط به صاحبان سرمایه)
صاحبان سرمایه بنا بر همان اصل بهرهوری، صرفاً نبایست به دنبال رسیدن به حداکثر سود از سرمایه‌گذاری خود باشند، بلکه به آثار و پیامدهای سرمایه‌گذاری خویش نیز باید توجه ویژه داشته باشند تا اثربخشی این سرمایه‌ها برای اقتصاد ملی به حداکثر خویش برسد.
جهت‌دهی سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های تولیدی و در جهت رشد، رونق و شکوفایی اقتصاد ملی، خواسته‌ی دیگر رهبر معظم انقلاب بوده است که همچون وظیفه‌ی قبلی، هم امسال و هم در سخنرانی ابتدای سال 93 بر آن تکیه‌ی خاصی داشتند: «صاحبان سرمایه در کشور، فعالیت تولیدی را ترجیح بدهند بر فعالیت‌های دیگر. ما دیدیم کسانی را که سرمایه‌ای داشتند (کم یا زیاد) و می‌توانستند این را در یک راه‌هایی به کار بیندازند و درآمدهای زیادی کسب کنند، نکردند، رفتند سراغ تولید، گفتند می‌خواهیم تولید کشور تقویت بشود. این حسنه است، این صدقه است، این جزء بهترین کارهاست؛ کسانی که دارای سرمایه هستند (چه سرمایه‌های کم، چه سرمایه‌های افزون)، آن را بیشتر در خدمت تولید کشور بگذارند.»
3. مصرف محصولات داخلی (مربوط به مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان)
در نوشتار قبل تصریح شد که برای جا افتادن ترجیح کالای داخلی بر کالای خارجی، ابتدا به تعبیر مقام معظم رهبری، می‌بایست «بزرگ‌ترها» آغازکننده‌ی استفاده از تولیدات داخلی باشند؛ یعنی مسئولان، نهادها و دستگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها خود را به استفاده از محصولات ایرانی ملزم کنند و تنها در جایی که مشابه باکیفیت داخلی وجود نداشت، به‌سراغ کالاهای خارجی بروند؛ آن هم صرفاً در مورد کالاهای ضروری و نه کالاهای لوکس و تجملاتی و تزئینی.
اما معظم‌له وظیفه‌ی مردم را در این زمینه، متوقف بر عملکرد دولتمردان نمی‌داند و برای خودِ آحادِ مردم، نقشی مستقل و قابل توجه قائل است.
ایشان مدام با تعبیرات مختلف از آثار و پیامدهای مثبت خرید کالاهای تولید داخل برای مردم سخن می‌گوید: «مردم در همه‌ی سطوح، تولید ملی را ترویج کنند... عزیزان من! شما وقتی که یک جنس داخلی را خرید می‌کنید به‌جای جنس تولید خارجی، هم به همین اندازه کار و اشتغال ایجاد کرده‌اید، هم کارگر ایرانی را وادار کرده‌اید به اینکه ابتکار خودش را بیاورد میدان. جنس داخلی که مصرف شد، آن کننده‌ی کار، ابتکاراتی دارد، این ابتکارات را روز‌به‌روز افزایش خواهد داد. شما وقتی که جنس داخلی مصرف می‌کنید، ثروت ملی را افزایش داده‌اید.»
البته رهبری معظم انقلاب نوک پیکان مصرف محصولات داخلی را متوجه دولت می‌دانند: «این نقش همه‌ی مردم است. البته در اینجا هم مثل خیلی جاهای دیگر، مسئولیت مسئولان و مدیران کشور از دیگران بیشتر است.»
4. پرهیز از اسراف (مربوط به مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان)
اسراف که در ادبیات دینی ما جزء گناهان کبیره مطرح می‌شود، موجب کاهش و زوال برکت در جامعه در سطح خُرد و کلان خواهد شد. برخی معنای اسراف عام را نقطه‌ی مقابل بهرهوری می‌دانند.
در واقع عدم کارایی به معنای اسراف خاص و تجاوز از حد و عدم اثربخشی به معنای بذل مال در غیر راه درست آن و تبذیر آن است. رهبر حکیم ما از همان سال‌های ابتدای رهبری خویش، بر مسئله‌ی اسراف حساسیت خاصی داشتند و بارها درباره‌ی آثار خُرد و کلان آن بر زندگی افراد، خانواده‌ها و کل جامعه هشدار می‌دادند.
امسال نیز ایشان بار دیگر برای مقابله با چالش اقتصاد ملی، پرهیز از اسراف را به‌عنوان یکی از عناصر تعیین‌کننده مطرح کردند: «کسانی که اهل اسراف‌اند بدانند، این اسراف و زیاده‌روی و ریختوپاش که در اسلام این‌همه مذمت شده است، سرنوشت اقتصاد ملی را تعیین می‌کند. اگر چنانچه از اسراف و زیاده‌روی و ریختوپاش اموال شخصی، چه آب، چه نان، وسایل تشریفاتی زیادی در مهمانی‌ها، در عقدها، در عروسی‌ها، در بقیه‌ی مراسم و چه بقیه‌ی چیزهای دیگر پرهیز بشود، به اقتصاد ملی کمک می‌کند.»
در اینجا نیز این دولت است که الگوی مردم واقع می‌شود و راهبر آن‌هاست. مقام معظم رهبری در همین زمینه می‌فرمایند: «بسیاری از زیاده‌روی‌ها و ریخت‌وپاش‌ها در رفتار مردم، به‌خاطر نگاه کردن به رفتار آن کسانی است که آن‌ها را بزرگ‌ترها می‌دانند. اگر اسراف در بین سطوح بالا نباشد، در بین مردم هم اسراف کم خواهد شد.»
5. صحت عمل در تجارت خارجی (مربوط به تجار و بازرگانان)
به نظر می‌رسد سخن ایشان در باب تجارت خارجی، سخن نویی باشد؛ چراکه سخن ایشان در این رابطه محدود به فراز زیر است: «آن کسانی که در کارهای تجارت خارجی و دادوستد خارجی هستند، می‌توانند نقش ایفا کنند. نقش آن‌ها هم عبارت است از صحت عمل تا بتوانند آبروی ملت ایران را [حفظ کنند].»
حفظ آبروی ملت ایران در عرصه‌ی تجارت خارجی و بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق صدور کالاها و خدمات باکیفیت ایرانی به اقصی نقاط عالم، یکی از مطالبات جدی رهبر فرزانه‌ی انقلاب است. همچنین به نظر می‌رسد عمل به تعهدات متقابل و مفاد قراردادهای منعقدشده بین طرف ایرانی با طرف‌های خارجی و شفافیت کامل، سبب جلب اعتماد طرف خارجی به مبادله با بازرگانان کشورمان و رونق اقتصاد ملی خواهد بود.
این امر حتی می‌تواند توان و مزیت رقابتی ایران را در برابر رقبای خارجی خویش در تصاحب بازارهای بین‌المللی و منطقه‌ای به‌ویژه در تعامل اقتصادی با همسایگان و کشورهای دارای منافع مشترک و مسلمان، افزایش دهد.
6. پرداخت کامل مالیات و پرهیز از فرار مالیاتی (مربوط به تولیدکنندگان و تجار)
یکی از مسائلی که برای موفقیت دولت در اداره‌ی اقتصاد هر کشوری از اهمیت زیادی برخوردار است، توانایی آن در مالیات‌ستانی از مردم است. متأسفانه در کشور ما دولت به‌واسطه‌ی اتکای به نفت و ملت نیز به‌واسطه‌ی عادت کردن به درآمدهای نفتی و رونق کمتر فعالیت‌های اقتصادی بخش خصوصی، در امر استفاده از مالیات در جهت آبادانی کشور، نتوانسته بهره‌ی لازم را داشته باشد.
از آن طرف بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی رانتی که در اثر وجود درآمدهای سرشار نفتی و اخیراً در شرایط خاص تحریم دارای سودهای کلان اقتصادی شده‌اند، از اعطای مالیات فرار کرده‌اند و یا با دور زدن قانون توانسته‌اند خود را از پرداخت مالیات معاف کنند. رهبر معظم انقلاب در دیدار با مردم شریف آذربایجان در خطاب به مردم و مسئولان، خواستار پیگیری این مسئله به‌طور جد شدند: «عزیزان من! مالیات یک فریضه است.
ما امروز از ضعفا مالیات می‌گیریم (از کارمند مالیات می‌گیریم، از کارگر مالیات می‌گیریم، از کاسب جزء مالیات می‌گیریم)، اما از فلان کلان‌سرمایه‌دار، فلان درآمددارِ بی‌حساب‌وکتاب مالیات نمی‌گیریم. فرار مالیاتی دارند، این‌ها جرم است، فرار مالیاتی جرم است.
آنکه از دادن مالیات به دولت خودداری می‌کند و مالیاتی که باید به دولت بدهد (که آن درآمدی که حاصل شده و در اختیار اوست، به برکت فضایی است که دولت به وجود آورده است و کاری است که دولت دارد می‌کند، پس باید مالیات را بدهد) نمی‌دهد، در حقیقت کشور را وابسته می‌کند به پول مفت نفت.»
قطعاً اخذ مالیات از کلان‌سرمایه‌داران ابتدا به بازنگری در قانون و سپس اجرای قانون به‌طور شفاف توسط دولتمردان بستگی تام دارد، اما خوشبختانه بسیاری از سرمایه‌داران کشور از بازاریان انقلابی و اقشار مذهبی و متدین هستند که خدمات بسیاری به این کشور داشته‌اند و بایست همان‌طور که بر رسیدگی به امور سال و محاسبه‌ی خمس مال خویش و مالیات‌های شرعی اهتمام دارند، به دادن مالیات‌های حکومتی نیز اهتمام ورزند؛ چراکه دولت شرایط فعالیت اقتصادی سودده را برایشان فراهم نموده است.
7. ترویج گفتمان اقتصاد مقاومتی (مربوط به همگان به‌ویژه صاحبان فکر و اندیشه و دانشگاهیان)
ترویج گفتمان اقتصاد مقاومتی، مسئله‌ای است که در درجه‌ی اول برعهده‌ی نخبگان، دانشمندان، اقتصاددانان، دانشگاهیان و صاحب‌نظران در عرصه‌ی اقتصاد است.
رهبر معظم انقلاب در دیدار دانشجویان در ماه رمضان سال 91، خطاب به ایشان فرمودند: «این [اقتصاد مقاومتی] یک فکر است، یک مطالبه‌ی عمومی است. شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید؛ بسیار خوب، با زبان دانشگاهی، همین ایده‌ی اقتصاد مقاومتی را تبیین کنید، حدودش را مشخص کنید.»
البته این امر صرفاً اختصاص به دانشگاهیان ندارد و همه‌ی مردم و فعالان اقتصادی در عمل بایستی الزامات اقتصاد مقاومتی را در زندگی خود و در مأموریت‌های کاری خود پیاده نمایند که این از سوی نخبگان و روشن‌فکران و صاحب‌نظران اهمیت ویژه‌ای دارد./۸۷۶/د۱۰۳/س
اندیشکده برهان