چگونگی پایه گذاری علم نحو توسط امام علی | چرا خداوند به مشرکان بشارت می دهد؟
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، جلسه تفسیر سوره توبه با حضور حضرت آیت الله جعفر سبحانی استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم در مدرسه عالی حجتیه برگزار شد؛ متن این جلسه در ادامه تقدیم می شود.
بحث امروز ما در ارتباط با آیه سوم سوره توبه است؛ در این آیه می خوانیم: «وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ».
و [اين آيات] اعلامى است از جانب خدا و پيامبرش به مردم در روز حج اكبر كه خدا و پيامبرش در برابر مشركان تعهدى ندارند [با اين حال] اگر [از كفر] توبه كنيد آن براى شما بهتر است و اگر روى بگردانيد پس بدانيد كه شما خدا را درمانده نخواهيد كرد و كسانى را كه كفر ورزيدند از عذابى دردناك خبر ده.
منظور از حج اکبر در این آیه صرفا حج تمتع نیست تا در برابر عمره مفرده قرار گیرد، بلکه پیامبر گرامی اسلام(ص) قرار بود این آیات را زمانی برای مردم بخواند که جمع زیادی شرکت داشته باشند، بنابراین منظور از حج اکبر حجی بوده که از همه طوائف در آن شرکت داشتند.
یکی از نکات بسیار مهم در این آیه عبارت «رسوله» به ضم است یعنی این که اگر «رسوله» را به جر بخوانیم یعنی باید رسول را بر مشرکان عطف کنیم که معنا بسیار اشتباه می شود، یعنی خدا از مشرکان و رسولش بری است.
و از طرفی شاید به نظر برسد «رسوله» به نصب بهتر بود یعنی بر اسم «أنّ» عطف می شد که البته این طور خواندن هم درست است ولی قرائتی که به دست ما رسیده به ضم است بنابراین عبارت «رسوله» در این جا بر محل «ان الله» که مبتدا است عطف شده و مضموم شده است.
نقل می کنند وقتی این آیه نازل شد برای این که مردم به اشتباه نیفتد، امیرمؤمنان(ع) ابوالاسود دوئلی را دعوت کردند و علم نحو را به ایشان آموزش دادند و او در ادامه این علم را بسط و گسترش داد تا جایی که قرآن را نقطه گذاری و برای آن اعراب نیز مشخص کرد.
برخی گفته اند فردی در دوران خلیفه دوم این آیه را به اشتباه می خواند و می گفت حالا که خدا از پیامبرش بری است، من هم از او بری هستم، فردی دست او را گرفت و پیش خلیفه دوم آورد؛ این جا بود که خلیفه دوم تصمیم گرفت علم نحو را پایه گذاری کند، در حالی که این مطلب از نظر تاریخی درست نیست و علم نحو سالیان پیش از آن توسط حضرت علی(ع) پایه ریزی شده بود.
در مورد عبارت «وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ» نیز باید بگوییم که تولی گاهی به معنای ولایت مداری و گاهی به معنا اعراض از سخن حق است که در این جا منظور معنای دوم است یعنی اگر شما از سخن حق روی گردان شوید...
در پایان آیه هم از عبارت «بشّر» استفاده شده در حالی که می دانیم بشارت بیشتر در جای خوب به کار می رود، حال این که چرا خداوند عذاب الهی را به مشرکان بشارت داده است باید بگوییم که بشارت گاهی اوقات در مورد شر هم می آید و منظور تحقیر طرف مقابل است مثل این که به مجرمی بگوییم به تو بشارت می دهیم که باید به زندان بروی.
یادآور می شود، جلسه تفسیر سوره توبه توسط حضرت آیت الله سبحانی با حضور جمع زیادی از طلاب ایرانی و خارجی در مجتمع آموزش عالی فقه مدرسه علمیه حجتیه قم هر روز بعد از نماز ظهر و عصر برگزار می شود./1330/پ۲۰۲/ق