گفت و گو | مسئولان هنوز در معنای "فرهنگ" ابهام دارند

اشاره: هویت انقلاب در هر جامعه‌ای بسته به شعار، آرمان و اهداف آن جامعه است، هرقدر یک جامعه شعائر والاتر و ارزشی‌تری داشته باشد، طبیعتا انقلاب آن جامعه از هویت بالاتری برخوردار خواهد بود.

یکی از مهمترین ارکان انقلاب و نظام سازی در هر جامعه‌ای که به تنهایی می‌تواند هویت یک جامعه را شکل دهد، شعار استقلال است.

استقلال به‌معنای پالوده سازی کشور از فرهنگ منحط دیگر کشورهای غربی در تمام زمینه‌ها است؛ چراکه کشورهای وابسته به فرهنگ دیگر کشورها نه تنها از استقلال فکری برخوردار نیستند که رأی و تصمیم‌گیری آنها نیز مشروط به پذیرش کشورهای سلطه خواهد بود، به‌طوری که در کوچکترین کارهای خود نیز باید از سران این کشورها اجازه بگیرند و در صورت انجام عملی بدون إذن آنها مورد توبیخ و بازخواست قرار می‌گیرند.

ایران قبل از انقلاب اسلامی نمونه کشوری است که از نعمت استقلال برخوردار نبود و مانند کودکی ناتوان از انجام کارهای خویش، کوچکترین کارهای خود را نیز دائما  از کشور دیگری مانند آمریکا اجازه می‌گرفت که در موارد بسیاری با تحقیر دولت مقابل روبرو می‌شد.

از این‌رو استقلال غیر از هویت‌دهی به یک مملکت، سبب عزت دولت و ملت آن جامعه هم خواهد شد، به طوری‌که با تکیه بر فکر و بازوان ملت خویش از عهده اساسی‌ترین کارها برمی‌آید.

یکی دیگر از فواید استقلال، پیشرفتی است که برای یک جامعه به ارمغان می‌آورد، چراکه جوامع وابسته همواره پیاده‌ساز تفکر و تصمیم‌ کشورهای سلطه بوده و هیچ‌گاه فرصتی برای نشان‌دادن استعداد خود نخواهند داشت.

برای رشد و تعالی کامل یک جامعه بایستی استقلال در زمینه‌های مختلف همچون فکری، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی صورت پذیرد، رهبر معظم انقلاب در دیدار رؤسای دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها درباره تربیت جوانان معتقد به استقلال در ابعاد گوناگون می‌فرماید:

«[تربیت افرادی‌] معتقد به استقلال؛ استقلال فکری، استقلال سیاسی، استقلال فرهنگی، استقلال اقتصادی؛ جوانی که تربیت میشود در کار فرهنگی، باید به معنای واقعی کلمه اعتقاد داشته باشد به استقلال کشورش؛ مؤمن به مبانی انقلاب و نظام، مؤمن به فرهنگ اسلامی، خوش‌بین، خوش روحیّه. کار فرهنگی این است. خب، این کار آسانی نیست؛ خیلی کار سختی است. این برنامه‌ریزی میخواهد.»

از همین رو دغدغه بررسی این موضوع برای خبرنگار خبرگزاری رسا سبب شد تا در گفت‌و گو با حجت الاسلام والمسلمین حسن‌علی سلمانیان، عضو هیأت علمی دانشگاه گلستان، استاد حوزه علمیه و تحلیل‌گر مسائل سیاسی و فرهنگی میزان تحقق استقلال ایران در ابعاد مختلف آن توسط نظام اسلامی را بررسی کند.

وی معتقد است به سبب انقلاب اسلامی استقلال سیاسی حاصل شده است؛ اما استقلال اقتصادی و فرهنگی حاصل نشده است و برای رسیدن به استقلال در این دو باید برنامه‌های منسجمی به کار بست.

وی دلیل عدم حصول استقلال فرهنگی را متوجه نبودن مسئولان نسبت به معنی فرهنگ می‌داند.

متن کامل این گفت‌وگو در زیر تقدیم شما خوانندگان محترم می شود.

رسا ـ از نظر شما تا چه اندازه‌ای وجود استقلال در پیشرفت‌های سیاسی یک جامعه‌ می‌تواند اثرگذار باشد؟

ببینید مفهومی که در مقابل استقلال وجود دارد وابستگی است، با نگاهی به تاریخ معاصر و جملات مرحوم امام خمینی از زمان اعتراض به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بعد کاپیتولاسیون و ... امام همین عنصر وابستگی که در مقابل استقلال بود را مدنظر قرار داده بودند.

کشور ایران در دوره پهلوی استقلال سیاسی نداشت و اگر بخواهیم سه حوزه استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را مطرح کنیم حوزه اول استقلال استقلال سیاسی است.

در این حوزه رهبر معظم انقلاب کلامی دارند که موفقیت در این زمینه را مشخص می‌کند: هیچ کشوری امروز نمی‌تواند ادعا کند که کشورهای بزرگ در تصمیمات سیاسی آنها دخالتی ندارد و تنها کشوری که می‌تواند ادعا کند که کشورهای ابرقدرت در تصمیمات سیاسی آنها دخالت ندارند جمهوری اسلامی ایران است.

هدف انقلاب، استقلال سیاسی

حضرت امام نکته در جلد 21 صحیفه نور می‌فرمایند کشورهای ابرقدرت دنیا را به دو دسته فرودستان و ابرقدرتان تقسیم کرده‌اند و قرنطینه‌ای درست کرده‌اند که کسی حق اظهارنظر ندارد.

جمهوری اسلامی در بستری کوچکتر که تصور می‌شود تمام قصه است، استقلال را برای رهایی ایران در یک جغرافیای خاص مطرح کرده و مدعی است که ابرقدرت‌ها نباید هیچ دخالتی داشته باشند که این مفهوم از شعارهای «نه شرقی، نه غربی جمهوری اسلامی» فهمیده می‌شود.

رسا ـ تحلیل شما درباره ابعاد و تفاوت‌‌های انقلاب ایران و دیگر انقلاب‌های رخ داده در جهان چیست؟

در این دو سه قرن اخیر هر انقلاب و خیزشی که رخ داد یا به‌واسطه شرق یعنی بلوک مارکسیستی و کمونیست و یا به‌واسطه غرب یعنی بلوک لیبرالیستی بوده است.

نکته مهم این است که انقلاب اسلامی اولین انقلابی است که فقط متکی به خودش بوده است، البته این قضیه بعد از شکل‌گیری ابرقدرت‌ها است و ماقبل قرن 17 را شامل نمی‌شود.

قدم بعدی این است که حضرت امام این استقلال را برای جوامع مسلمان مطرح کردند و شعار ایشان بازگشت به خویشتن و ما می‌توانیم بود که جوهره اصلی استقلال است و تا جامعه‌ای به این شعار باور نداشته باشد نمی‌تواند به استقلال برسد؛ بنابراین امام خمینی جوامع اسلامی که شامل کشورهای مختلفی می‌شود را زنده کردند و معتقد بودند این جوامع چیزی کم ندارند و باید به استقلال برگردند.

قدم سومی که امام در فرمایشات خود درباره انقلاب ایران داشتند بیداری شرق و استقلال آن از غرب است، منظور ملل مستضعفی است که با مفاهیمی مانند اومانیسم، سکولاریسم و ایندیویجوالیسم که تحت عنوان مدرنیته مطرح می‌شود؛ چراکه تفکراتی مانند کره، ژاپن و حتی چین در اتمسفر فکری مدرنیسم تنفس می‌کنند.

برخی در داخل و خارج از کشور معتقدند که نباید با آمریکا و استکبار مخالفت کرد و باید رفتاری مسالمت‌آمیز با آنها داشت و کره و ژاپن را مثال می‌زنند؛ در پاسخ به این افراد باید گفت ایران مانند این کشورها نمی‌تواند عمل کند؛ چراکه پیشرفت ظاهری کشورهایی مانند ژاپن و کره به‌خاطر دست‌شستن از فرهنگ خودشان است.

این کشورها براساس تفکرات بومی خودشان یعنی شینتوئیسم در ژاپن، کمونیسم در چین، بودیسم در آسیای شرقی و حتی هندوئیسم در هند پیشرفت نکرده‌اند؛ چراکه اساس چنین تفکراتی معتقد به دنیاگرایی و استقبال به دنیا نیست؛ اما تفکر اسلامی تمدن‌ساز است و از این‌جا سرّ سخن امام مشخص می‌شود که ذهن شرقی از غربی چیزی کم ندارد که بخواهید تفکر غربی و مدرن داشته باشید.

رسا ـ دلیل حساسیت غرب نسبت به جمهوری اسلامی و عدم حساسیت آنها نسبت به شرق چیست؟

دلیل عدم حساسیت غرب نسبت به شرق و در عوض حساسیت شدید آنها نسبت به جمهوری اسلامی این است که منطقه خاورمیانه و تفکر اسلامی برای غرب از اهمیت بالایی برخوردار است، یعنی شما ژاپن و کره را با عربستان مقایسه کنید می‌بینید که هیچگاه ابرقدرت‌ها اجازه رشد و پیشرفت عربستان را نمی‌دهند یعنی روی پای خودش بإیستد و مستقل شود مگر اینکه از تفکر دینی جدا شود.

مسلمانان باید از تفکر غربی مستقل بشوند، شرق و انسانهایی که در این 300 تا 400 سال اخیر توسط غرب چپاول شده‌اند باید مستقل شوند، منظور از شرق، آمریکای جنوبی هم است و به لحاظ تفکری هنوز آن‌ها را به‌عنوان انسان غربی نمی‌شناسند.

تفکر سوم که اعم است به‌معنی حفاظت از تمام مستضعفین عالم در برابر مستکبران عالم است، یعنی مستضعفین باید به استقلالی برسند که مطیع و سرسپرده غربی‌ها و استکبار نباشند.

در این تفکر بسیار مهم حتی مردم عادی آمریکا، انگلستان و فرانسه هم جزء همان مستضعفانی هستند که دولت غرب و لیبرال به آنها بها نمی‌دهد؛ چراکه تفکر ایندیویجوالیستی و غربگرایانه می‌گوید «Only me» یعنی فقط من هستم و دیگران مهم نیستند.

رسا ـ ایجاد استقلال با نگاه امام خمینی(ره) چه ابعادی را شامل می‌شود؟

اراده و نگاه مرحوم امام خمینی بر ایجاد استقلال فقط شامل استقلال سیاسی ایران نمی‌شود و لایه‌های مختلف دیگری را هم شامل می‌شود که به آن اشاره می‌شود.

نخست مسأله استقلال کشور ایران و سپس استقلال جوامع اسلامی از ابرقدرت‌ها است.

مرحله بعد موضوع استقلال جوامع شرقی و جوامع مظلومی که آمریکای جنوبی را هم شامل می‌شود.

در نهایت استقلال ملل مستضعف از مستکبران کل دنیا را شامل می‌شود و این‌ نگاه در هیچ انقلابی مشاهده نشده است.

مطالب گفته شده در استقلال سیاسی است، البته مشکلاتی وجود دارد که ناشی از نفوذ دشمنان نیست.

رسا ـ رویکرد نظام اسلامی در استقلال اقتصادی و فرهنگی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بحث استقلال اقتصادی هنوز حاصل نشده است؛ اما رویکرد نظام به سمت استقلال اقتصادی است و نکته بعد استقلال فرهنگی است که در این زمینه هم مشکل وجود دارد، به تعبیر دیگر نظام در این دو عرصه در حال جنگ و مبارزه است و مشکلات فراوانی وجود دارد.

فرهنگ، جوهره اصلی بشریت در سطح کلان و در حقیقت همان تفاوت اساسی انسان با حیوان است، تفاوت آنها نوع زیست و تعاملات با دیگر جانداران نیست چه‌بسا در آن موارد بعضی حیوانات حتی از انسان‌ها قوی‌تر باشند.

مشکل دراصل فرهنگ است که رهبر معظم انقلاب هم فرمودند:«مشکل فرهنگ برای من مانند کسی است که شب از خواب بیدار می‌شود و از درد خوابش نمی‌برد»، همه دولت‌هایی که تاکنون بر سرکار بوده‌اند در حوزه فرهنگ مشکل داشته‌اند.

رسا ـ تحلیل شما درباره ریشه مشکلات فرهنگی کشور چیست؟

علت مشکلات فرهنگی کشور این است که درصد غالب مسئولان و مدیران دولتی که تاکنون مسئولیت داشته‌اند درک صحیحی از معنی فرهنگ ندارند؛ شعارهای انتخاباتی یا برنامه‌های مسئولان در عرصه فرهنگ بیان‌گر نوع نگاه آنها نسبت به این موضوع حساس است.

در پاسخ به سؤال کارشناسان از برنامه‌های آنها درباره موضوعات فرهنگی؛ از افزایش نشریات، فرهنگسرا، ورزشگاه‌ها، صندلی‌های سینما و ... می‌گویند و این حاکی از عدم شناخت مدیران کشور از فرهنگ است.

فرهنگ از جنس سخت افزار و کمیت نیست بلکه از جنس نرم‌افزار است و ساختن سینما و حتی مسجدسازی هم کار فرهنگی مثبت محسوب نمی‌شود چرا که امثال معاویه و عربستان سعودی هم بهترین مسجدها را می‌سازند.

رسا ـ چه تعریف درستی می‌توان از فعالیت‌های فرهنگی ارائه کرد؟

اساسا کار فرهنگی آن است که موجب تقویت باورها و ارزش‌ها شود، اندیشه‌های انسان‌ها به سمت باورها و ارزش‌های تعالی، رشد، خدای متعال و ارزش‌های اخلاقی گرایش پیدا کند.

بومی سازی لباس‌ها، برگزاری جشنواره‌های آشپزی و کنسرت‌های موسیقی فرهنگ نیست بلکه ابزاری است که می‌توان از طریق آن فرهنگ موردنظر را القا کرد.

رهبرمعظم انقلاب در دیدار با شورای انقلاب فرهنگی بیان فرمودند: « فرهنگ ذهنیت‌های انسان‌ها است که رفتار آنها را شکل می‌دهد.»

اگر فردی مسلمان و ملتزم به اصول اسلامی باشد آب خوردن او هم می‌تواند فرهنگی باشد، یعنی روبه قبله و در روز ایستاده و شب نشسته و با سه نفس آب می‌خورد، کما اینکه غرب هم باورهای خاص خودش را دارد.

اگر فرهنگ به مثبت و منفی تقسیم شود تمام رفتارها و اخلاقیات غرب فرهنگی محسوب می‌شود اما از نوع منفی آن است و دقیقا آنچه در اندیشه غربی است در معماری، تولیدات مانند لباس و اسباب‌بازی لحاظ می‌شود.

رسا ـ فعالیت‌‌های فرهنگی یک جامعه اگر با ‌بنیادهای فکری آن تناسب نداشته باشد، چه آسیب‌هایی را درپی دارد؟

وقتی معنای فرهنگ درست دانسته نمی‌شود، فقط به ظاهر توجه می‌شود و سند2030 که هیچ؛ بلکه هرچه تولید غرب باشد بدون توجه به بنیادهای فکری ایران با توجیه پیشرفته بودن و کم کردن مشکلات در فرهنگ ایران اعمال می‌شود، عقیده مدیران این است که باورها و ارزش‌ها مهم نیست بلکه رفتار و زندگی مردم مهم است و که عقیده بسیار ترسناکی است.

سند2030 هم از ضرورت آموزش می‌گوید و این آقایان می‌گویند آموزش و آشنایی با مسائل، امر پسندیده‌ای است؛ چراکه رافع مشکلات است؛ اما مسئله این جا است که آموزش از چه زمانی، با چه منبع، مبنا و توسط چه کسی انجام شود، سند2030 را باید در قالب نگاهی دید که فرهنگ را نمی‌شناسد و متن آن برای بستری با فرهنگ متفاوت از فرهنگ ایران تنظیم شده است.

باید توجه داشت که فرهنگ اسلامی آشنایی کودکان با برخی مسائل و موضوعات را از سن خاصی توصیه کرده است، هر کودکی از شنیدن برخی مسائل حیا می‌کند و غرب قصد حیازدایی در سنین کودکی را دارد که مسئله‌ خیلی خطرناکی است، متأسفانه کسانی در مقابل نظام اسلامی ایستاده‌اند عده‌ای با فرهنگ شیطانی هستند و از ابزار رسانه، پول و مراکز سیاسی برخوردارند.

رسا ـ راهبرد پیشنهادی شما برای پیشرفت استقلال اقتصادی کشور چیست؟

آموزش، راهکار و برنامه کشور بایستی در سه حوزه اندیشه‌های بنیادین، راهبردی و کاربردی باشد، برای بیمه شدن در امور فرهنگی چند برنامه کلان باید اجرا شود؛ ابتدا باید تاریخ صدر اسلام مطالعه و خوب برای مردم توضیح داده شود، عدم توضیح مفید و مناسب تاریخ صدر اسلام برای مردم از مهمترین مشکلات کشور است، باید شخصیت‌های صدر اسلام، سرنوشت آنها، خیانت‌ و تأثیر آنها بر روند اسلامی سازی به‌درستی شناخته شوند.

توصیه ای هم رهبر معظم انقلاب دارند که «زندگی پیغمبر را میلیمتری باید مطالعه کرد. هر لحظه‌ی این زندگی یک حادثه است، یک درس است، یک جلوه‌ی عظیم انسانی است؛ تمام این ۲۳ سال همین‌جور است. جوان‌های ما بروند تاریخ زندگی پیغمبر را از منابع محکم و مستند بخوانند و ببینند چه اتفاقی افتاده است».

در دوران فتنه 88 با بازگو کردن سرنوشت طلحه و زبیر برای مردم، نظام اسلامی بیمه شد و این تفکر که امکان اشتباه بزرگان اسلام هم وجود دارد برای مردم جا افتاد، در مرحله بعدی عناصر فرهنگی باید از ابتدای تاریخ روابط ایران و غرب تا زمان حال را مطالعه کنند و برای مردم بازگو کنند؛ مسائلی از قبیل اتفاقات جنگ‌های ایران و روس و دلایلی که مسئولان ایرانی در آن جنگ پای میز مذاکره رفتند.

در تاریخ نگاشته شده غرب برای ایران، مسائلی غیرمهم وجود دارد که با افزایش غیرت‌ برای خواننده آن همراه نیست و بیشتر باعث پشیمانی از گذشته کشور می‌شود، نکته مهم و اساسی این است وقتی سرگذشت و مواجهه غرب با ایران را مطالعه ‌کنید متوجه شناسایی نقاط قوت ایرانی‌ها و کار کردن روی آنها از سوی غرب می‌شوید.

یکی از مشکلات امروز جامعه فاصله گرفتن مردم از فرهنگ قرآنی است، بایستی سرمایه‌گزاری جدی و دقیقی روی مفاهیم قرآن شود، که ابتدا باید از اخلاقیات مانند احترام به والدین شروع کرد و آن را نهادینه نمود.

نکته بعدی پرداختن به اندیشه‌های امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب است، سخنان آنها درباره اسلام‌شناسی را باید در جامعه مطرح کرد، از خیانت‌های نادانسته‌ای که در صداوسیما اتفاق می‌أفتد این است که سخنان رهبر انقلاب در روز ایراد سخنرانی از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود و بعد از آن به فراموشی سپرده شده و به تاریخ می‌پیوندد؛ به‌طوری که غالب سخنان رهبری را برخی بچه‌های انقلابی هنوز نشنیده‌اند.

برجسته کردن فرهنگ شهدا و دفاع مقدس از بزرگترین کارهای فرهنگی محسوب می‌شود، بچه‌های مدافعان حرم اثر پذیرفته همین فرهنگ بودند که رشادت‌های اخیر را رقم زدند.

نکته بعدی غرب‌شناسی است یعنی باید جوانان مملکت را نسبت به ماهیت واقعی غرب که لذت‌گرایی است آشنا کرد، تمام ماهیت غرب مادی‌گرایی و دنیاطلبی است، فردی که در این فضای فرهنگی رشد کرده باشد با وجود داشتن همه چیز باز هم احساس پوچی می‌کند.

در عرصه عملیاتی باید مساجد کشور فعال شود، زندگی‌نامه شهدا کاملا بیانگر این مهم است که شهدا از دل مساجد بیرون آمده‌اند، نکته‌ای که باعث مشکل در عرصه فرهنگی می‌شود، کم‌کاری شدید در عرصه اجتماعی و خدمات‌رسانی است.

آموزش و پرورش از دست تیم سکولار موجود خارج شده و با کار جدی روی متون آموزش و پرورش برنامه‌های منسجم و کاربردی را جایگزین برنامه‌های موجود کنند.

فضای سایبر به‌معنای فضای مجازی نیست بلکه به‌معنای فضای کنترل است که متأسفانه این فضا به‌کلی رها شده است، این‌ نکته که گردش اطلاعات فقط بین جبهه‌ انقلابی است سبب می‌شود که هیچ نفوذ و روشنگری در جبهه طرف مقابل به وجود نیاید.

فرهنگ‌‌هایی مانند تألیف قلوب که نسبت به مسیحیان و دیگر دین‌ها رخ می‌دهد باید نسبت به مردم کشور خود و همسایگان خود هم انجام شود و افراد جبهه مخالف را باید با اخلاق و رفتار خود جذب کرد.

رسا ـ نقش مطالبه‌گری از مدیران دولتی و نظام چه نقشی در پیشرفت و تعالی کشور دارد؟

وظیفه نخبگان مطالبه‌گری از مدیران و مسئولان دولتی است؛ چراکه متأسفانه روشنگری روی مسئولان غرب‌زده جواب نمی‌دهد؛ نکته‌ای حضرت امام(ره) دارند که می‌فرمایند: « درب اتاق مسئولان باید روی مردم باز باشد.»، در زمان حال آیا مدیر و مسئولی که عادت به اهانت داشته و ماشین میلیاردی سوار ‌شود را می‌توان جذب کرد، مطالبه‌گری از آنها تنها کاری است که می‌توان انجام داد، بایستی تناقضات آنها را با قرآن و خواست امام و رهبری به مردم نشان داد.

دوستی سخن زیبایی داشت می‌گفت: ما با نهج‌البلاغه انقلاب کردیم اما انقلاب را با آن ادامه ندادیم، در فرهنگ‌سازی باید فرهنگ قرآن خوانی و نهج‌البلاغه خوانی نهادینه شود.

هرزمان کشور در حال ساخت ابزار جدیدی بود، برخی گفتند این ابزار در غرب وجود دارد و از پیشرفت ایران جلوگیری کردند.

خلاصه کلام این‌که عدم شناخت اندیشه قرآن و اهل‌بیت طاهرین، تاریخ معاصر، معایب غرب، شخصیت و گفتمان امام و رهبری مهمترین علل مشکلات فرهنگی است، البته مقدم بر همه این مسائل عمل به آنها توسط مسئولان نظام است.

رسا ـ با سپاس از این که وقت ارزشمندتان را در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید./۸۷۶/گ۴۰۲/س

خبرنگار: مهدی شاهی