"آگاهی از شیوه‌های درست تربیتی"
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل ازخبرگزاری کتاب ایران در روزهای آخر اسفندماه 1396 و آستانه نوروز سال 1397 موسسه فرهنگی «منادی تربیت» کتاب «تعلیم و تربیت در خانه و مدرسه» تألیف استاد محمود حکیمی، پژوهشگر و نویسنده را منتشر کرد. از آنجایی که تاکنون آثار بسیاری از ایشان در زمینه ادبیات کودک و نوجوان و پرورش و آموزش منتشر شده است، گفت‌وگو با ایشان را در زمینه تعلیم و تربیت ضروری دیدیم. آنچه که در زیر می‌خوانید حاصل بخشی از آن گفت‌وگو است.
بیشتر پژوهشگرانِ آثار مؤلفان و نویسندگان از شما به‌عنوان مؤلف کتابهای تاریخی، دینی و علمی و ادبیات کودک و نوجوان یاد می‌کنند لذا دوست داریم بدانیم که چه عاملی سبب شد که این‌باره به موضوع تعلیم بپردازید؟
ضمن تشکر و سپاس از شما باید به عرض برسانم که تاکنون چندین اثر در زمینه تربیت و تعلیم نیز از من منتشر شده است. به‌علاوه شاید بیش از چهل سال باشد که نشریاتی همچون «درس‌هایی از مکتب اسلام»، «رشد معلم»، «خانواده و معلم»، «ماهنامه آموزش و پرورش» مقالاتی از من به چاپ رسیده است. این مقالات را که حاصل تدریس من برای سال‌ها در دبستان، دبیرستان و مراکز تربیت معلم است انشاالله در آینده به صورت کتاب منتشر خواهم کرد.
دوست داریم بدانیم که تدریس در کدام مرکز آموزشی را بیشتر دوست داشتید؟
من در سال‌های تحصیلی 66 ـ 65 و 67 ـ 66 در مدرسه راهنمایی و دبیرستان نابینایان خزائلی زبان انگلیسی، تاریخ و ادبیات درس می‌دادم. خاطرات بسیار جالبی از آن دو سال از مهربانی‌های نابینایان و خانواده‌های آنان نوشته‌ام و انشاالله روزی آن خاطرات را منتشر خواهم کرد.
چه عاملی سبب شد که به تألیف و سپس به انتشار این اثر یعنی «تعلیم و تربیت در خانه و مدرسه» بپردازید؟
من سال‌هاست بر این باورم که معلم خوب کسی است که از دانش و تجربه‌های استادان و معلمان علوم تربیتی استفاده کند. خود من سال‌ها مقاله‌های معلمان را با شوق فراوان در نشریه‌هایی چون «معلم و خانواده» و «رشد معلم» می‌خواندم. پدران و مادرانی هم که بخشی از وقت خود را به مطالعه کتابهای علوم و آموزه‌های تربیتی اختصاص می‌دهند در تربیت فرزندان خود موفق هستند من حتی در بخشی از مقدمه کتاب «تعلیم و تربیت در خانه و مدرسه» نوشته‌ام: «گفت‌وگوی من با پدران و مادران شاگردان مدارس در طول سال‌ها این حقیقت را برایم فاش ساخت که معلمان نخستین کودکان، همان پدران و مادران هستند اگر رفتار آنان با فرزاندشان همراه با آگاهی از شیوه‌ها و روش‌های تربیتی دُرست باشد و قصه‌های خوب و سازنده برای کودکان خود تعریف کنند. انسان‌هایی خوب تربیت می‌کنند.» و براستی تجربه ثابت کرده است که والدین ناآگاه از شیوه‌های درست و عالمانه تربیتی، کودکانی پرخاشگر، حسود و حریص بار می‌آورند. ویژگی‌ها و صفات نامطلوبی که گاه تا پایان عمر در آنها می‌ماند.
لطفا درباره فصل‌های این کتاب که گویا آخرین اثر شما در زمینه تعلیم و تربیت است توضیحاتی ارائه دهید؟
این کتاب شامل شش فصل است که موضوع هر فصل عبارتند از فصل اول (خانواده، نخستین مدرسه کودک) فصل دوم (مراحل رشد کودک در دوران قبل از دبستان و دبستان) فصل سوم (هدف‌های آموزش و پرورش قبل از دبستان و دبستان) فصل چهارم (یادگیری مهارت‌ها و نقش آنها در رشد شخصیت کودک) فصل پنجم (شناخت کودکان و دانش‌آموزان تیزهوش) فصل ششم (ویژگی‌های کودک خلاق و پرورش خلاقیت)
هدف اصلی فصل اول چیست؟
هدف این فصل این است که به پدر و مادر کمک می‌کند تا درباره تربیت خانوادگی درست بیندیشند و با مطالعه کتابهای تربیتی که در پایان این فصل آمده است به دانستنی‌های مقدماتی تربیتی دست یابند. لغزش‌های خویش را تصحیح کنند و انسان‌هایی خوب برای جامعه پرورش دهند.
آیا در نگارش مراحل رشد کودک از آثار پژوهشگران خارجی هم استفاده کرده‌اید؟
آری، بسیاری از پژوهشگران خارجی آثار ارزشمندی در این زمینه منتشر کرده‌اند. خوشبختانه برخی از این آثار به فارسی ترجمه شده است. در شناخت مراحل رشد سعی کرده‌ام از آثار اندیشمندان ایرانی و خارجی استفاده کنم. برخی از اندیشمندان ایران زمین نظرات خود را در نشریاتی مانند مجله «رشد معلم» به چاپ رسانده‌اند. منبع اصلی هر موضوع در پایان فصل دوم آمده است.
شما بخشی از فصل سوم کتاب خود را به موضوع «چگونگی انتخاب کتابهای مناسب برای کودکان» اختصاص داده‌اید. دوست داریم بدانیم تأکید فراوان شما در مورد «انتخاب کتاب خوب و مناسب برای کودکان» برای چیست؟
نباید فراموش کنیم که کودکان و نوجوانان به کتاب‌هایی نیاز دارند که شیرین و جذاب بوده و با نیازها و علاقه‌های آنها هماهنگ باشد. در بخشی از این فصل آورده‌ام که «باید توجه داشت که برخی از کتاب‌هایی که برای کودکان و نوجوانان منتشر می‌شود. متأسفانه نویسندگان آن آثار شناخت درستی از روانشناسی کودکان و نوجوانان نداشته‌اند... [این کتاب‌ها در واقع] آب گل‌آلودی برای تشنگانی است که آب زلالی را طلب می‌کرده‌اند.»
بعد از این مطلب شش صفحه از کتاب به این مطلب اختصاص یافته که «چگونه می‌توان کتابهای مناسب و خوب برای کودکان یافت.
شما بخشی از فصل سوم کتاب خود را به «نقاشی کودکان» اختصاص داده‌اید. علت اهمیت دادن به نقاشی کودکان را به‌طور خلاصه برای ما شرح دهید.
آنچه که در آن نمی‌توان تردید کرد آن است که هر کودک از شخصیت خاصی برخوردار است. شناخت شخصیت هر کودک برای والدین و معلمان بسیار ضروری است. نقاشی‌های کودکان در نشان دادن شخصیت کودکان بیشتر از کارهای دیگر آنان موثر است. نقاشی‌ها می‌توانند محیط زندگی، نگرش‌ها و آرزوهای آنان را به‌طرز جالبی بازگو کند. یکی از برنامه‌هایی که می‌تواند برای مربیان در زمینه شناخت شخصیت کودک تا اندازه‌ای راهگشا باشد، برنامه نقاشی آزاد است. در این برنامه، کودک آزاد است هر نوع شکل و تصویری را که دوست دارد نقاشی و برای رنگ‌آمیزی، از هر رنگی استفاده کند. او در این فعالیت احساسات و تمایلات خود را بدون هیچ مانعی بیان می‌کند.
نقاشی آزاد کودکان همان‌طور که در کتاب آمده است گذشته از شناخت شخصیت آنان، قدرت تخیل و تفکر آنان را بالا می‌برد. مربی آگاه در کنار تشویق همه کودکان به نقاشی برای آشنایی بیشتر با شخصیت بچه‌ها و شناخت احساسات و عواطف آنها متوجه می‌شود که برخی از کودکان یا دانش‌آموزان از استعدادهای ویژه هنری نیز برخوردارند. والدین آگاه و معلمان و مربیان پس از شناخت این هنرمندان باید در صدد پرورش استعدادهای بالقوه آنان باشند. در صفحه‌ای که در پایان فصل سوم کتابهای سودمند برای شکوفا کردن استعدادهای هنری آمده است دو کتاب به نقاشی کودکان مربوط می‌شود.
مهمترین بخش کتاب شما چه قسمت‌هایی را شامل می‌شود؟
شناخت کودکان و دانش‌آموزان تیزهوش و کودکان خلاق و چگونگی پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان که در فصل پنجم و ششم این کتاب آمده از مهمترین مباحث کتاب حاضر است. در پایان فصل پنجم مهمترین کتابهای منتشر شده درباره هوش و تیزهوشی و در پایان فصل ششم آثار منتشر شده در ایران درباره ویژگی‌های کودکان خلاق و پرورش خلاقیت آمده است. /925/ د 103/ش