نگاهی به کتاب «اهل بیت(ع) در آثار دانشمندان اندلس»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کتاب «اهل بیت(ع) در آثار دانشمندان اندلس» نوشته حجت الاسلام حمیدرضا مطهری را منتشر کرد.

 در معرفی پشت جلد این کتاب چنین می‌خوانیم:

 شناخت دیدگاه دانشمندان اندلس درباره اهل بیت(ع) از موضوعاتی است که به دلیل وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی از اهمیت بسزایی برخوردار است و کمتر به توجه نویسندگان درآمده است.

 اهمیت این نکته زمانی بهتر معلوم می‌شود که بدانیم به رغم مخالفت‌های سیاسی و مذهبی با اندیشه‌های متمایل به خاندان پیامبر(ص) این باور در ضمیر ناخودآگاه و پنهان جامعه وجود داشته و بر آثار آنان پرتو انداخته است. این کتاب کوشیده است نوع نگاه و تفاوت دیدگاه اندیشمندان آن ناحیه را درباره اهل بیت(ع) بررسی و تبیین نماید.

مؤلف این کتاب در ده فصل با عناوین: کلیات، اوضاع سیاسی و مذهبی اندلس، اهل‌بیت در آثار مفسران اندلس، اهل بیت در آثار محدثان،  اهل بیت در کتاب‌های فقیهان و اصول‌های، اهل‌بیت در آثار مورخان، اهل‌بیت در آثار ادبیان اندلسی ، اهل بیت در آثار سفرنامه‌نویسان اندلسی، اهل‌بیت در آثار صوفیان و اهل بیت در کتاب‌های فقه نگاران تدوین کرده است.

تاریخ ادبیات در اندلس همانند دیگر سرزمین‌های اسلامی و حتی کل دنیا تابع سیاست بود و ادوار مختلفی را سپری کرد و  ادبیات و شعر همانند علوم دیگر از سرزمین‌های شرقی جهان اسلام ، اثرپذیرفته بود و شاعران اندلسی  به سان ساکنان  و حاکمان  آن ناحیه راه تقلید  از شعرای دربار و قلمرو  عباسیان را در پیش گرفتند،  از این رو مؤلف در ابتدای  فصل هفتم درباره اهل بیت(ع) در آثار ادبیان اندلس چنین نگاشته است:

از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، آثاری در اندلس پدید آمد که از اهمیت بسزایی برخوردار بوده‌اند. آثار ادبی از حیث جهت‌گیری مذهبی، همانند سایر آثار علمی دانشمندان اندلس متأثر از فضای سیاسی و فرهنگی جامعه بوده است؛ اما دیدگاه سهل‌گیرانه‌تری در آنها نسبت به دیگر متون دیده می‌شود. شاید از آن روست که برخی از نخستین آثار ادبی اندلیسان هم دربردارنده گزارش‌هایی درباره اهل بیت(ع) و تعالیم شیعی هست که در متون تاریخ و روایی دیده نمی‌شود.

البته نمی‌توان آن را ادبیات شیعی دانست، اما به تدریج در سال‌های بعد به ویژه پس از سقوط حکومت امویان اندلس و برداشته شدن فشارهای در جامعه شاهد شکل‌گیری آثار جدیدی هستیم که می‌توان از آن به ادبیات شیعی تعبیر کرد.

سخت است بتوان نویسندگان  این گونه منابع را شیعی دانست، اما تعالیم مفاهیم شیعی را می‌توان در آنها دید، ابن دراج، قسطلی، ابن حناط، ابن السماء و ابن‌ابار از افرادی بودند که ادبیات شیعی در آثار و اشعار آنان دیده می‌شود.

تاریخ اندلس نشان می‌دهد محدودیت‌های سیاسی و مذهبی مانع بروز افکار و اندیشه‌های متمایل به اهل بیت در آن خطه بوده است، بنابراین  مؤلف در  نتیجه گیری کلی این کتاب چنین آورده است:

اندلس از ابتدا به دست امویان فتح شد و تا مدت بسیاری تحت سیطره آنان قرار داشت؛ ولی اندیشه‌های شیعی و طرفداران خاندان پیامبر(ص) از همان زمان فتوحات وارد اندلس شدند و محدود، اما فعال در جامع حضور داشتند.

در مجموع می‌توان گفت، حاکمان سیاسی و مذهبی اندلس تلاش فراوانی برای سرکوب اندیشه‌های شیعی و قطع ارتباط اندلسی‌ها با خاندان پیامبر(ص) کردند؛ اما گرایش به اهل بیت(ع) و افکار و اندیشه‌های آنان در جامعه وجود داشت و هرگاه فشارهای سیاسی و مذهبی برداشته می‌شد یا کاهش پیدا می‌کرد؛ تعالیم و معارف اهل بیت نمودار می‌شد و این امر مهم به خوبی در متون مختلف تفسیری، حدیثی، تاریخی و عرفانی، ادبی و حتی در سفرنامه‌های اندلسی‌ها منعکس شده است.

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کتاب «اهل بیت(ع) در آثار دانشمندان اندلس» را با شمارگان ۷۵۰ نسخه و در ۴۳۳صفحه به قمیت ۳۰۰۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن ۶۰۲/ش