مروری بر ششمین شماره فصلنامه «بازتاب اندیشه»
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، اداره کل پژوهش‌های اسلامی و رسانه، ششمین شماره فصلنامه تخصصی مطالعات راهبردی رسانه را با عنوان «بازتاب اندیشه» ویژه سلامت جنسی به مدیر مسؤولی حسین گودرزی منتشر کرده است.
در این شماره از فصلنامه این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
رويكردي جامعه‌شناختي به سلامت جنسي گفت‌وگو با دكتر سيد حسين شرف الدين؛
سلامت جنسي و چالش‌هاي مفهومي؛
بايسته‌هاي ورود رسانه ملي به حوزه سلامت جنسي؛
ضرورت آموزش موضوعات جنسي و نقش مؤثر و پيش‌گيرانه رسانه؛
مفهوم و گستره سلامت جنسي؛
گزارش طرح پژوهشي راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي،
مأخذشناسی سلامت جنسی.
سلامت جنسي و چالش‌هاي مفهومي
عبدالله شيرازي
چكيده: پيش‌نياز هرگونه برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري در حوزه «سلامت جنسي» شناخت دقيق اين مفهوم و ديگر مفاهيم مرتبط با آن و تبيين تعريف و مؤلفه‌هاي آنها بر مبناي آموزههاي اسلامي و شرايط فرهنگي و اجتماعي جامعه ماست.
براي تحقق اين موضوع ابتدا بايد تعريف‌هاي رايج براي اين مفاهيم را كه عمدتاً برگرفته از باورها، ارزش‌ها و هنجارهاي حاكم بر جوامع غربي هستند، به خوبي شناخت و آنگاه به تبيين تعريفِ آنها بر مبناي باورها، ارزش‌ها و هنجارهاي اسلامي پرداخت.
بايسته‌هاي ورود رسانه ملي به حوزه سلامت جنسي
ابراهيم شفيعي سروستاني
چكيده: در عصر حاضر «سلامت جنسي» يكي از شاخه‌هاي مهم «سلامت عمومي» جامعه به شمار مي‌آيد و نقش بسياري در حفظ و ارتقاي سلامت جسمي، روحي و عاطفي افراد جامعه دارد. ازاين‌رو، همه نهادها و سازمان‌هاي حوزه بهداشت، سلامت، آموزش، پژوهش و فرهنگ بايد بكوشند با اقدامات به موقع و مناسب خود زمينه را براي حفظ و ارتقاي سلامت جنسي جامعه و جلوگيري از رشد و گسترش بيماري‌ها و ناهنجاري‌هاي جنسي فراهم آورند. سازمان صدا وسيما نيز به عنوان يكي از مهم‌ترين و اثرگذارترين سازمان‌هاي فرهنگي كشور بايد رسالت‌ها و مسئوليت‌هاي خود در اين زمينه را به خوبي بشناسد و با سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و برنامهسازي مناسب، در جهت تحقق شايسته آنها بكوشد.
نخستين گام در اين زمينه، توجه به بايسته‌هاي ورود به اين حوزه است؛ زيرا بدون شناخت و توجه شايسته به بايدها و نبايدهاي ورود به حوزه سلامت جنسي، اقدامات رسانه اثر مطلوبي نخواهد داشت و چه بسا به برخي از آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي موجود در اين حوزه نيز دامن بزند.
برخي از بايسته‌هاي ورود رسانه ملي به حوزه سلامت جنسي عبارتند از: تبيين دقيق راهبردهاي رسانه ملي در پرداختن به موضوع سلامت جنسي، داشتن برنامه جامع، مستمر و درازمدت، توجه دقيق به آموزههاي اسلامي در ارائه راهكارها، تفكيك دقيق مسائل و مشكلات جنسي افراد مجرد و متأهل، توجه به مرزهاي حيا و خودداري از دامن زدن به مسائل جنسي، پرهيز از نگاه‌هاي تقلي‌لگرايانه و ساده‌انگارانه به مسائل و مشكلات جنسي، توجه به طرح‌ها و برنامه‌هاي نظام سلطه براي ترويج ناهنجاري‌هاي جنسي در ايران، توجه به تجربه جوامع غربي در مواجهه با نيازهاي جنسي و بهره‌گيري از رسانه‌هاي مكمل براي ايفاي بهتر نقش خود در زمينه آموزش جنسي و گسترش سلامت جنسي در جامعه.
ضرورت آموزش موضوعات جنسي و نقش مؤثر و پيش‌گيرانه رسانه
رضا رزاقي
چكيده: يافته‌هاي پژوهشي حاكي است كه بيشتر نوجوانان جامعه ما در دست‌يابي به منابع معتبر موضوعات جنسي با محدوديت مواجه بوده و در اين زمينه براي آنها برنامه‌هاي آموزشي مورد نياز طراحي و برنامه‌ريزي نشده است. برخي يافته‌ها نشان مي‌دهند نوجوانان به طور متوسط 8 ساعت در برابر صفحات الكترونيكي قرار دارند. اين يافته‌ها به رابطه‌اي نيرومند بين برنامه‌هاي ارائه شده در رسانه و رفتار جنسي نوجوانان اشاره دارند، به گونه‌اي كه تلويزيون نه تنها مي‌تواند به شيوه‌اي قدرتمند بر نگرش‌ها، ارزش‌ها و باورهاي نوجوانان اثر داشته باشد، بلكه بر شروع زودهنگام رفتارهاي جنسي يا به تأخير انداختن آن نيز مؤثر باشد، اما با نبود برنامه‌هاي جامع آموزشي در اين زمينه گاهي اين شبهه ايجاد مي‌شود كه با اتخاذ يك نوع رويكرد انفعالي و انكاري به ويژه از سوي نهادهاي مسئول مانند آموزش و پرورش، صدا و سيما و نظاير آن، در عمل رسالت و وظيفه آموزش موضوعات جنسي، بدون متولي مانده و وظيفه آموزش موضوعات جنسي نوجوانان، به نوعي به رسانه‌هاي خارجي و تصاوير هرزه‌نگاري واگذار شده است.
بنابراين در راستاي برنامه‌هاي مقتدرسازي، نه تنها كودكان و نوجوانان، مربيان و والدين، نيازمند دريافت اطلاعات و منابع مناسب علمي، به ويژه آموزش‌‌هاي منظم و مستمرند، بلكه سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان حوزه مراقبت از كودكان و نوجوانان نيز بايد در تدوين و پايه‌گذاري سياست‌هاي شفاف، مشخص و كاربردي گام اساسي بردارند. بنابراين رسانه‌ها به ويژه صدا و سيما مي‌توانند با ارائه برنامه‌هاي متنوع، به طور جانشيني الگوهاي مثبتي را معرفي تا نوجوانان در انتخاب و همانندسازي با آنها به شيوه‌اي مؤثر و مفيد درباره سلامت جنسي خود تصميم بگيرند. در عين حال اين مهم است كه رسانه براي ورود به مباحث مرتبط با سلامت جنسي و آموزش موضوعات جنسي عوامل و متغيرهاي مهمي مانند رويكرد شفاف و مبتني بر شواهد، بهره‌گيري از دانش و تخصص بين‌رشته‌اي و تنوع مخاطبان را مورد توجه قرار دهد.
مفهوم و گستره سلامت جنسي
منا نادعلي
چکیده: «سلامت جنسي» نيز چون بسياري از مفاهيم فرهنگي، اجتماعي رايج در جامعه ما خاستگاه غربی داشته و متأثر از مناسبات فرهنگي، اخلاقي، حقوقي و اجتماعي حاكم بر ملل مغرب زمين است. به همين دليل در به كار بردن اين مفهوم بايد بسيار مراقب بود كه خواسته يا ناخواسته به مفاهيم ارزشي، اخلاقي و حقوقي مغاير با نظام ارزشي، اخلاقي و حقوقي جامعه خود كه در خاستگاه اين مفهوم ملازم با آن به شمار مي‌آيند، ملتزم شويم.
در نوشتار حاضر كه براي آشنايي مديران و كارشناسان محترم رسانه ملي با مفهوم سلامت جنسي و وجوه گوناگون آن ترجمه شده، در موارد متعددي نكاتي به عنوان توصيه و راه‌حل مطرح شده كه با موازين اخلاقي، فقهي و حقوقي پذيرفته شده در جامعه ما مغاير است. ازاين‌رو، با پوزش از خوانندگان بار ديگر تأكيد مي‌كنيم كه پرداختن به موضوع «سلامت جنسي» به مفهوم پذيرش همه مفاهيم ارزشي و تجويزي مرتبط با اين موضوع نيست و بي‌ترديد در تبيين راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در اين زمينه بايد به طور ويژه به مطلب يادشده توجه شود.
تعاريفي كه تاكنون براي سلامت جنسي ارائه شده، تحت تأثير تعريف مفهوم سلامت است. اين تعاريف به وسيله سازمان بهداشت جهاني1 در سال 1948 ارائه شده است. بر اساس اين تعريف سلامتي «نه صرفاً فقدان بيماري و ناتواني، كه برخورداري از آسايش كامل جسمي، ذهني و اجتماعي است».
روي اين رويكرد مثبت، جامع و فراگير نسبت به سلامتي و آسايش، پس از آن در موافقت‌نامه‌ها و اعلاميه‌هاي بين‌المللي بارها تأكيد شده است. در زمينه سلامت جنسي و باروري، اعضاي شركت‌كننده در كنفرانس بين‌المللي جمعيت و توسعه كه در سال 1994 در قاهره برگزار شد، بر سر مفهومي گسترده از بهداشت باروري به توافق رسيدند. اين تعريف در برگيرنده سلامت جنسي نيز بوده و بر اهميت دست‌يابي افراد جامعه به خدمات بهداشت جنسي و باروري تأكيد مي‌كند.
در سال‌هاي اخير، همه اسناد بين‌المللي حقوق بشر بيش از پيش براي پيشبرد و حمايت از خواسته‌هاي قانوني افراد و جوامع به كار بسته شده‌اند تا دولت‌هاي ملي احترام به حقوق بهداشتي جنسي و باروري، حمايت از آنها و تحقق‌شان را تضمين كنند. (كوك و همكاران،3 2003) تمامي تعاريف و چارچوب‌هاي مطرح شده در اين نوشتار بر اساس قوانين حقوق بشر شناخته شده در سطح بين‌المللي ارائه شده و در زمينه برنامه‌ريزي سلامت جنسي رويكردي مبتني بر حقوق بشر را پيش رو قرار مي‌دهند.
گزارش طرح پژوهشي راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي
چکیده: در شرايط كنوني جامعه ما كه روابط و رفتارهاي ناهنجار جنسي روز به روز در آن گسترش و عمق بيشتري پيدا مي‌كند و با بروز پديده‌هاي ناهنجاري چون «ازدواج سفيد» و «همباشي» در جامعه ما، رسانه‌هاي غربي با شادي تمام از وقوع «انقلاب جنسي» در ايران گفت‌وگو مي‌كنند، رسانه ملي چارهاي جز وارد شدن به حوزه مباحث سلامت جنسي و انجام دادن مسئوليت‌هاي مهم خود در اين زمينه؛ به ويژه آگاهي‌بخشي به جوانان و نوجوانان، در زمينه آسيب‌ها و مخاطرات روابط و رفتارهاي ناهنجار جنسي و راه‌هاي در امان ماندن از اين آسيب‌ها و مخاطرات ندارد؛ البته بايد توجه داشت كه ورود به اين حوزه اگر بدون داشتن راهبرد دقيق و مشخص و بدون درنظرداشتن بايسته‌هاي موجود در اين زمينه باشد، مي‌تواند موجب دامن زدن به آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي موجود در اين زمينه شود.
براي تدوين اين راهبردها و سياست‌هاي كلان، ابتدا بايد با نگاهي دقيق و عالمانه، از يك سو، نقاط قوت و نقاط ضعف رسانه ملي در پرداختن به موضوع سلامت جنسي به خوبي شناسايي و از سوي ديگر، تهديدها و فرصت‌هاي پيش روي آن براي رشد و ارتقاي سلامت جنسي جامعه و اصلاح و سامانده روابط و رفتارهاي جنسي مردم بر مبناي باورها، ارزش‌ها و احكام اسلامي به دقت تببين گردد.
تنها در اين صورت است كه مي‌توان تا حد زيادي مطئمن بود كه برنامه‌ريزي و برنامهسازي در اين زمينه در راستاي اهداف و آرمان‌هاي نظام اسلامي و وظايف مأموريت‌هاي كلان رسانه ملي باشد.
با توجه به نكات يادشده، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، از ابتداي سال جاري طرح پژوهشي راهبردها و سياست‌هاي رسانه ملي در حوزه سلامت جنسي را در دستور كار خود قرار داده است. در اين پژوهش كه با استفاده از روش گراندد تئوري يا نظريه زمينه‌ای انجام مي‌شود، پس از گفت‌وگو با صاحب‌نظران و كارشناسان حوزه‌هاي گوناگون مرتبط با موضوع سلامت جنسي، داده‌هاي اين گفت‌وگوها گردآوري و تحليل خواهد شد و تا جايي ادامه خواهد يافت كه مجری طرح در آن حوزه به مرحله اشباع اطلاعات و تحليل برسد.
مأخذشناسي سلامت جنسي
چکیده: سلامت جنسي يعني موقعيتي كه در آن زوجين از يك رابطه سالم، مناسب و بهنجار جنسي بهره‌مند هستند و از اين رابطه به رضايت‌مندي مي‌رسند.
جهالت و ناآگاهي در باب مسائل جنسي و روابط زناشوئي سالم منجر به مسائل و مشكلات فردي، خانوادگي و اجتماعي گوناگون چون همه‌گير شدن ايدز، سرطان دهانه رحم، سوء استفاده‌هاي جنسي، تجاوز و آزار و اعمال زور جنسي، سست شدن نهاد خانواده، طلاق عاطفي و... مي‌شود. افراد جامعه با رعايت بهداشت جنسي از سلامت جنسي برخوردار مي‌شوند و از اختلالات و ناهنجاري‌هاي جنسي جلوگيري به عمل مي‌آيد و در جامعه سلامت و امنيت برقرار مي‌شود.
پيش زمينه دارا بودن چنين جامعه‌اي، آموزش جنسي است. با آموزش و آگاهي در اين موضوع، افراد با تربيت جنسي درست و مناسب رشد پيدا مي‌كنند و اخلاق جنسي رعايت مي‌شود. بازنمايي مسائل جنسي در رسانه نيز وجه ديگري از اين حوزه است كه به تربيت و آموزش جنسي كمك مي‌كند.
در كتاب‌شناسي حاضر، به مقوله‌هايي چون سلامت، بهداشت، تربيت، آموزش، اخلاق، اختلالات و انحرافات جنسي پرداخته شده و همچنين بازنمايي مسائل فوق در رسانه نيز مد نظر قرار گرفته است. اميد است راهنماي تهيه شده مورد توجه و استفاده پژوهشگران قرار گيرد.
اداره کل پژوهش‌های اسلامی و رسانه، ششمین شماره فصلنامه «بازتاب اندیشه» را در ۱۶۳ صفحه و به قیمت ۶۰۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن ۶۰۴/ش