واکاوی اخلاق پزشکی و پرستاری از دیدگاه اسلام در یک اثر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا مؤسسه خورشید حیات، کتاب «اخلاق پزشکی و پرستاری» را با گردآوری جمعی از محققان و زیر نظر حجت الاسلام حسین احمدی شاهرودی منتشر کرد.
نویسندگان کتاب را در دو فصل با عنوانهای اخلاق پزشک و اخلاق پرستاری تنظیم کردهاند.
پژوهشگران در فصل اول این کتاب به بررسی موضوعهای: اخلاق پزشکی، ارتباط پزشک و بیمار و رضایت و برائت بیمار و پزشک، رضایت بیمار در سه نگاه، تقوای پزشکی، روحیه دادن به بیمار، حفظ اسرار پزشکی، تاریخچه ارتباط پزشک و بیمار، ارتباط پزشک و بیمار، چرا و چگونه و اثرات ارتباط مؤثر پزشک و بیمار را بررسی کردهاند.
همچنین نویسندگان در فصل دوم به واکاوی مطالب: پرستاری در فرهنگ اسلامی، رعایت اخلاق در روابط پرستار با بیمار، عوامل مؤثر پرستار با بیمار، پرستاری از دیدگاه ائمه، پرستاری بزرگان، پرستاری ناتوانان جسمی، تقویت روحی، پرستاری در روز عاشورا، پاداش پرستاری، امام خمینی و پرستاری، سپاسگزاری بیمار از پرستار و اقتدار و صلابت حضرت زینب(س) پرداختهاند.
پژوهشگران در این کتاب مدلهای فعال ـ نافعال، هدایت همکاری و مشارکت دو طرفه را از روشهای ارتباط پزشک با بیمار برشمرده و در توضیح هر یک از این مدلها چنین بیان کردهاند:
مدل فعال ـ نافعال
برخی معتقدند، تمایز قدرت بین پزشک و بیمار برای تداوم دوره درمانی مؤثر و لازم است؛ بیمار برای درمان خود اطلاعاتی را به دست میآورد و طلب کمک میکند و پزشک هم یک سری دستورالعملها را توصیه میکند و بیمار ناگزیر باید بپذیرد.
این مدل شاید در موارد فوریتهای پزشکی مؤثر باشد، اما در مورد بیماریهای مزمن محبوبیت خود را از دست داده است. در این روش پزشک درمان بیماری را بر عهده میگیرد، اما بیمار هیچ اراده و کنترلی در روند درمان ندارد.
مدل هدایت همکاری
این روش معمولترین راه درمان است که در آن پزشک درمان را توصیه کرده و بیمار همکاری میکند؛ روش فوق با این ایده که «دکتر بهتر میداند» تطابق دارد که در آن پزشک دخالت دیکتاتور مآبانهای ندارد، بلکه مسؤول است تا بهترین درمان را بیابد؛ بیمار هم اجازه دخالت چندانی نداشته و موظف است با پزشک همکاری کند.
مدل مشارکت دو طرفه
در مدل سوم، پزشک و بیمار هردو مسؤولیت تصمیمگیری و برنامهریزی دوره درمان را بر عهده دارند؛ هر دو طرف به نظر یکدیگر احترام میگذارند.
برخی میگویند، این، مناسبترین راه درمان بیماریهای مزمن است که در آن پزشک و بیمار ارتباط پیوسته و مفیدی با هم دارند تا کفایت درمان را بررسی کنند.
بر اساس اصول اخلاق پزشکی عملکرد پزشک نباید هیچگونه صدمه عمدی چه از طریق یک اقدام غلط یا غفلت از انجام کاری را به بیمار برساند و تلاشهای صورت گرفته جهت درمان باید به نفع او باشد و این به معنای فراهم آوردن یک استاندارد قابل قبول و مناسب برای مراقبت از بیمار است که احتمال آسیب رسانی به وی را به حداقل میرساند.
اصل دیگری که در اخلاق پزشکی مطرح است، عدالت است؛ این مقوله در حوزه پزشکی معمولاً به صورت نوعی انصاف مطرح میشود و اشاره به توزیع منصفانه خدمت رسانی دارد، در اینجا نیز همه یکسان هستند و لذا باید از درمان برابر بهرهمند شوند.
پرستاری در فرهنگ اسلامی
پرستاری از بیماران از کارهای نیکی است که رهبران الهی نیز بدان همت میگماردند؛ آغاز پرستاری در اسلام با شروع جنگهای مسلمین و جهاد بوده است، از این رو مؤلفان زیر عنوان «پرستاری در فرهنگ اسلامی» در این زمینه چنین نوشتهاند:
در فرهنگ اسلامی و تعابیر قرآنی، آن هنگام که پرستار برای یاری انسان نیازمندی تلاش میکند و نیازهایش را برآورده میکند، مثل آن است که او را از مرگ رهایی بخشیده و بدین کار، موجبات خرسندی خداوند را فراهم کرده است؛ زیرا پرستاری که با تلاش خویش، جان مجروح یا بیمار ناتوانی را نجات میدهد و برای بهبودی وی فعالیت میکند، به یقین او را زنده کرده است و هر که فردی را زنده کند و به جامعه پرتلاش انسانها بازگرداند، مثل آن است که خدمتی شایان به همه مردمان کرده است.
قرآن کریم در این باره میفرماید: «و هرکس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ پیامبر گرامی اسلام(ص) در این زمینه میفرماید: «هرکس برای برآوردن نیاز بیماری بکوشد چه آن را برآورده سازد و چه نسازد، از گناهانش پاک میشود مانند روزی که از مادر زاده شده است».
پرستاری از مجروحان و کمک به ناتوانان در فطرت و نهاد هر انسانی وجود دارد که حاکی از اهمیت آن در زندگی اجتماعی است؛ سیره رهبران الهی نیز همواره بر این بوده است که در میدان انجام دادن کارهای پسندیده، گوی سبقت را از همه انسانها بربایند و انسان کامل عصر خوش و الگو برای آیندگان باشند تا بدین ترتیب، بزرگترین مشوق انسانها در عمل به نیکیها گردند.
آغاز پرستاری در اسلام با شروع جنگهای مسلمین و جهاد بوده است؛ در این جنگها، هم بانوان خاندان پیامبر اکرم(ص) و هم سایر زنان مسلمان در خدمت پرستاری سهیم بودند و باید تاریخ پرستاری در اسلام را از پرستاری حضرت فاطمه زهرا(س) دانست.
حضرت زهرا(س) در جنگ احد از پدر بزرگوارشان پرستاری کردند و با چهارده تن از زنان مسلمان از زخمیها پرستاری کردند؛ دیگر پرستاران صدر اسلام عبارتند از ام عماره، میمونه، رفیده، ام سلمه، ام عطیه و حضرت زینب کبری(س) که از پنج امام معصوم(ع) در زمانهای مختلف پرستاری کردند.
مؤسسه خورشید حیات، کتاب «اخلاق پزشکی و پرستاری» را در ۵۵ صفحه به قیمت ۲۲۰۰تومان منتشر کرده است./۹۹۸/پ ۲۰۲/ش