انتشار سی و پنجمین و سی و ششمین شماره فصلنامه تخصصی جستارهای علمی طلبگی + چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا مجموعه مقالات دانش پژوهان و اعضای حلقه های علمی تبلیغی با موضوع قرآن و عهدین در سی و پنجمین و سی و ششمین شماره از فصلنامه تخصصی جستارهای علمی طلبگی چاپ و منتشر شده است.
در این شماره مقالات زیر آمده است که به همراه چکیده آنها تقدیم خوانندگان می شود:
آداب و شرایط استجابت دعا در کتب مقدس ادیان ابراهیمی- بی بی زینب هاشمی
دعا بسان یکی از مهمترین راه‌های ارتباطی پیروان ادیان الهی با خدا در کتب مقدس ادیان ابراهیمی مورد توجه قرار گرفته است. متون دعایی پیش‌تر در کتاب مقدس عبری به‌ویژه در «مزامیر داوود»، و در عهدجدید به‌ویژه در «دعای خداوند» آمده است. این‌دو کتاب در بیان معارف وحیانی و ازجمله مقولۀ دعا، حتی با فرض عدم تحریف، باز هم در قبال قرآن‌کریم که معجزة ابدی اسلام است، کامل نیستند. این مقاله در حوزۀ مطالعات تطبیقی و نتیجه‌اش در بیان مواضع خلاف و وفاقِ آن است. فرضیۀ مقاله، این است که قرآن‌کریم، بیان کامل‌تر، جامع‌تر و روشن‌تری در موضوع «دعا» نسبت به کتاب مقدس عبری و کتاب عهدجدید دارد. این برتریِ مضمونی، در باب آداب دعاکننده و دعاشونده و نیز شرایط استجابت دعا به تفکیک در فرجام مقاله تبیین شده است.
بررسی تطبیقی معجزه‌های عیسی (ع) در قرآن و اناجیل - سمیه حسین پور
یادکرد معجزه‌های عیسی (ع) در قرآن محدود؛ ولی در اناجیل متنوع است و این تنوع ناشی از نگارش انجیل‌ها توسط کاتبان بسیار است. هردو کتاب دارای برخی معجزه‌های مشترک هستند؛ مانند زنده‌کردن مردگان، و برخی معجزات که منحصر در همان‌کتاب یعنی قرآن یا عهدجدید است. برخی موارد انحصاری در قرآن؛ مانند تأییدشدن توسط روحُ‌القدوس، تکلم در گهواره، چشمۀ روان و پرندۀ گلین و ... مواردی است که در سنت اسلامی مشهور به «ارهاص» هستند؛ اما در انجیل‌ها هرگز خبری از این موارد مهم نیست. ازاین‌رو این مقاله با ارایۀ تصویر صحیحی از معجزات عیسی (ع)، ما را به جامعیت قرآن رهنمون می‌سازد. بدیهی است اثبات جامعیت قرآن، فقط در سایۀ مطالعۀ تطبیقی در هردو کتاب بدست می‌آید.
«معاد باوری» از دیدگاه قرآن و کتاب مقدس - محمدکاظم توکلی
نگارنده می‌کوشد با تکیه بر قرآن و کتاب مقدس به موضوع معادباوری، مرگ، عالم برزخ و اعتقاد به حیات جاویدان از دیدگاه اسلام، یهودیت و مسیحیت بپردازد. وی با تمسک به آیات موجود در این متون مقدس، ثابت می‌کند که اعتقاد به عالم عقبی و جهان پس از مرگ، وجه مشترک ادیان ابراهیمی است. این متون برآنند که مفهوم مرگ، نابودی نیست؛ بلکه نوعی انتقال است. همچنین بنابر این متون، پس از مرگ، حیات همراه با شعور و آگاهی ادامه خواهد یافت. قرآن به‌لحاظ کمیت و فراونی اشاره به موضوع معاد، در صدر قرار دارد؛ اما آیات معاد در کتاب مقدس حجم و در نتیجه محتوای کمتری دارند.
مقایسه قصّه حضرت اسماعیل (ع) در قرآن کتاب مقدس - وحیده پهلوان زاده
در داستان ذبح فرزند حضرت ابراهیم (ع)، اصل داستان و قضیۀ امتحان‌بودنِ ذبح، و نیز فدیه‌قراردادن پروردگار به جای ذبیح در هر دو کتاب مقدس قرآن و تورات وجود دارد. اما در اینکه ذبیح چه کسی است، تورات اسحاق را ذبیح می‌داند؛ ولی قرآن مستقیماً اسم ذبیح را بیان نکرده است؛ هرچند با بیان دلایلی می‌توان ذبیح بودن اسماعیل (ع) را اثبات کرد. در مورد فضایل حضرت نیز هر دو کتاب به فضایل جداگانه‌ای اشاره کرده‌اند و تورات در مواردی به توهین نیز اشاره دارد. همچنین از موارد اشتراک دو متن باید به تولد اسماعیل (ع) در هنگام پیری حضرت ابراهیم (ع)، مهاجرت اسماعیل (ع) و هاجر به مکه اشاره کرد؛ اما در مورد تجدید بنای کعبه توسط اسماعیل (ع) فقط قرآن است که به آن اشاره کرده و تورات اصلاً بدان نپرداخته است.
بررسی تطبیقی صفات الهی در قرآن و کتاب مقدس عبری - فاطمه الروازق
مبحث اسما و صفات الهی در دو آیین اسلام و یهود، دارای نقاط مشترک و افتراق متعددی هستند. این بحث به روشنی در کتاب مقدسِ هر دو آیین بازتاب یافته و توصیف خداوند با ادلۀ فلسفی و به‌ویژه عرفان نزد فیلسوفان و متکلمان هر دو دین تبیین شده است. باتوجه به این نوشتار، خداوند در قرآن و سنت اسلامی، و نیز در یهودیت چه در تورات مکتوب و چه در تورات شفاهی یعنی تلمود، به صفات جمال و جلال ستوده شده است. اما در تطبیق آموزه‌ها باید اذعان کرد، هم تصویر خود خداوند، و هم برخی صفات او مانند رحمت مطلقه‌اش، از تمایزات و بالمآل برتری روشن قرآن در این بحث است.
بررسی تطبیقی جایگاه وصایت و امامت در قرآن و کتاب مقدس عبری - سیده جنـــان موسوی
نگارنده پس از مفهوم‌شناسی بحث، به پیشینۀ اعتقادی وصایت و جانشینی، جایگاه، مبانی و پیش‌فرض‌های بحث در متن مقدس قرآن و کتاب مقدس عبری پرداخته است. او معتقد است اصل امر وصایت در هر دو متن مقدس بروشنی بیان شده است و لذا به یکی از مشترکات بحث یعنی «تنصیصی‌بودنِ امر وصایت» در هر دو متن اشاره می‌کند و می‌کوشد ادعای مذهب تشیع و یهود در باب مقام انتصابی و الهیِ وصی و امام پس‌از پیامبر را اثبات کند. اما درباب بحث وصایت، مهمترین افتراق این‌دو متن، در مقام عصمت پیامبران و جانشینان ایشان است.
نگرش‌های کلی حاکم بر زندگی بنی اسرائیل از زبان قرآن - محمد عاشوری
نگرش های کلی حاکم بر زندگی، نقش بسزایی در شکل گیری سبک زندگی افراد دارد. قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت بشر در میان اقوام مختلف از عقاید و رفتارهای بنی اسرائیل مطالب فراوانی را مکرراً بیان می کند. این بیانات پربسامد، از یک سو نشان گر سبک زندگی ایشان است و از سویی دیگر، پیامدهای منفی این روش حیات را برای همه مخاطبان قرآن به تصویر می کشاند. نتایج این پژوهش، حاکی از آن است که قرآن کریم به خوبی نگرش های کلی بنی اسرائیل را که حاکم بر حیات آنها بوده است به تصویر کشیده است، و با توجه به آنچه از مجموع آیات و روایات پیامبر اسلام (ص) استنباط می شود، رسول اکرم (ص)، خطر تحمیل سبک زندگی بنی اسرائیل بر مسلمانان را شناسایی و مسلمین را از تقلید از سبک زندگی ایشان نهی فرموده اند. نگارنده بر آنست که با توجه به نگرش و زبان قرآن، می توان از مفهوم سبک زندگی برای مطالعه جوامع گذشته نیز بهره برد.
بررسی مفهوم نجات در قرآن و عهد جدید- سامیه حسینی
نجات مسیحی از نظر ماهیت با نجاتی که در اسلام مطرح است، تفاوت‌های بسیار اساسی دارد. از نگاه اسلام هرچند خداوند نجات‌بخش است؛ اما انسان با اختیار و نقش فعال خود با فراهم‌نمودن شرایطی خاص، پذیرندۀ نجات الهی است؛ اما نجات در مسیحیت پیوندی اساسی با شخص عیسی به‌عنوان منجی (و نه پیامبر) دارد. ازاین‌رو، اعلام ایمان به نجاتی که عیسی‌مسیح برای بشریت به ارمغان آورده، اساس مسیحیت رایج است. در این اعتقاد که بر مبانی خاص انسان‌شناسی، مسیح‌شناسی و خداشناسیِ مسیحی استوارگردیده است، انسان در اسارت گناه و مرگ بوده، و از ناحیۀ خود قابلیت نجات را ندارد. لذا خداوند با حضور مستقیم خود در کالبدِ عیسای ناصری و با فدیه یا قربانی‌شدنش، تاوان گناه انسان را پرداخت کرده و او را از اسارت گناه نجات می‌دهد.
نقش مشترکات کتب مقدس ابراهیمی در گفتگوی ادیان - فاطمه کبری طالبی
اشتراکات دینی کتب مقدس ادیان الهی، ازجملۀ مهمترین عوامل مؤثر در گفتگوی بینادینی است. این نوشتار، براساس روش تحلیلی‌منطقی به اشتراکات دینی ادیان ابراهیمی می‌پردازد که هر یک، پایۀ دینی‌شان توحید، نبوت و موعودگرایی است. ازاین‌رو بایسته است که متألهان و پیروان این ادیان، به گفتگوی توحیدی‌شان در قبال جبهۀ کفر بیندیشند. نگارنده در پایان مقاله به برتری قرآن در دعوت انسان به تعقُّل پرداخته است و جهان اندیشه‌ها را به تأمل جهانی‌بودنِ پیام قرآن، و ویژگی منحصربفرد عدم تحریف قرآن و تحدی بدان فراخوانده است.
بررسی نکات تربیتی داستان یوسف(ع) درتورات و قرآن - حجت زال زاده
تورات، مکتوبی مقدس نزد یهودیان است؛ اما بدیهی است که سوای بحث دربارۀ سند آن، به یقین فصاحت و بلاغت فوق‌العاده‌ای همانند قرآن ندارد. ازجملۀ اینها شیوۀ داستان‌سرایی در هر دو کتاب است. سراسر داستان‌های قرآنی موجز و حکیمانه است؛ اما داستان‌های کتاب مقدس عبری و ازجمله تورات، در بسیاری موارد تنها بیان تاریخ و داستان شرح ماوقع است و نکات نغز تربیتی در آن کمتر بازتاب یافته است. در داستان‌های قرآنی، شاهد بهره‌‌برداری بجا و مناسب از تک‌تک گزاره‌‌ها هستیم. داستان یوسف که در قرآن، «نیکوترین داستان» خوانده شده، آنگاه که در تطبیق با عبارات تورات مطالعه شود، وجه نیکوتری آن بهتر رمزگشایی می‌شود.
بررسی تطبیقی خلقت آدم و حوا در قرآن و کتاب مقدس عبری - سامره رضایی
یکی از مشترکات کتاب مقدس و قرآن، بحث خلقت آدم و حوا است. طبق کتاب مقدس، موضوع آدم فقط در دو قسمت از سفر پیدایش بحث شده است و بنابرآن، خداوند آدم را از خاک آفرید و سپس خوابی عمیق بر وی مستولی کرد و آنگاه گوشتی از دنده‌های وی برگرفت و از آن، زنی خلق کرد. این عبارات در یهودیت، موجب پیدایش تفسیری ظاهری از متن شده و برآن است که جنس مرد بر زن برتری دارد. اما ضمن اینکه بحث خلقت آدم در قرآن با تفصیل بیشتری آمده است، باید گفت که آدم و حوا هردو از خاک آفریده شده‌اند. بنابر دیدگاه قرآن، خلقت حوا از یکی از دنده های آدم شدیداً تکذیب شده و بنابر تفاسیر امامیه حوا از باقی‌ماندۀ خاک آدم آفریده شده است. همچنین که بنابر قرآن، خلقت آدم و حوا هردو مستقل و از یک جنس بوده است و هیچ‌یک فرع و طفیلی دیگری نیست و هریک شخصیت مستقل دارد و خداوند هم به زن و هم مرد مستقلاً ارزش داده است.
بررسی تطبیقی الواح تورات در قرآن و کتاب مقدس عبری - لایقه سیدی هاشمی
این نوشتار پس از مفهوم‌شناسی به محتویات الواح نازل‌شده بر حضرت موسی(ع) در کوه طور می‌پردازد و با نگاهی مقایسه‌ای به نقاط اشتراک و افتراق قرآن و کتاب مقدس عبری دربارۀ الواح تورات اشاره می‌کند.
نگارنده در این پژوهش با شیوه‌ای نو و تحلیلی به موضوع نگاه می‌کند و معتقد است منظور از الواح، صفحه‌های صافی است که در آن کلماتی از جانب خدا شامل معارف و حقایق و احکام، نازل شده است. از بررسی الواح در تورات و قرآن کریم بدست می‌آید که موارد اشتراکی زیاد، و تفاوت‌ها اندک‌اند. زبان قرآن از آنجا که کتابی صرفاً تاریخی نیست، موجز و بدون پرداخت به حواشی و جرئیات است و لذا اصل جریان طور و نزول الواح را تأیید می‌کند و در نسبت با تورات، روش تبیینی‌اش منطقی و معقول‌تر به نظر می‌رسد. همچنین قرآن، داستان انبیا را با هدف هدایت و عبرت بیان می‌کند و به همین دلیل به جزئیات نمی‌پردازد.
بررسی تطبیقی حضرت یحیی و زکریا علیهماالسلام در قرآن و عهد جدید - سمیرا صبوریان راد
یکی از موارد اشتراکی میان کتاب مقدس عهدجدید و قرآن‌کریم، ذکر انبیای بزرگ چون زکریا و یحیی است. قرآن از آن‌رو که کتابی صرفاً تاریخی نیست، در این داستان نیز به ذکر اهم وقایع می‌پردازد؛ اما عهدجدید از آن‌رو که راویان بشری دارد، به جزئیات تاریخی با تفصیل بیشتری پرداخته است. مطالعۀ تطبیقی این‌دو پیامبر، ما را به مواضع وفاق و نیز اختلاف آشنا می‌کند. این تطبیقات، بیانگر نگاه راویان صدور آن‌دو و درنتیجه بحث تاریخی‌بودن متن، و تحریف یا عدم تحریف، و زیبایی روایت‌ها در آن‌دو متن است.
جایگاه هارون در قرآن و تورات - سکینه جمشیدی
از جمله پیامبران مشترک میان قرآن و تورات، حضرت هارون(ع) است. مفاد گزاره‌های قرآنی و نیز آنچه در کتاب مقدسِ تورات دربارۀ وی آمده، از جهاتی دارای اشتراکات و نیز تناقضاتی همراه است. ازجمله مشترکات می‌توان به جریان برانگیخته‌شدن ایشان برای کمک به امر رسالت برادرشان موسی(ع) و نیز جانشینی آن حضرت در هنگام میقات و سایر موارد نام برد. البته موراد اختلاف آشکاری نیز در مورد آن حضرت در دو کتاب مشاهده می‌شود؛ مانند معجزۀ «تبدیل عصا به مار» که در تورات به هارون(ع) نسبت‌داده شده؛ اما در قرآن به موسی(ع)، و نیز در جریان ساختن گوساله که تورات آن را به هارون، و قرآن به سامری نسبت داده است.
جن از دیدگاه قرآن و عهدین - زهرا اشرف برجی
جن، موجودی ناپیدا، دارای عقل و شعور، فهم و درک، مختار و مخیر است که می‌تواند راه زندگی‌اش را انتخاب کند و به راه راست یا منحرف برود؛ زیرا دارای اراده و مکلف به تکالیف الهی است و خداوندمتعال این موجود را قبل از انس خلق نموده است.
جن در قرآن به‌صورت گسترده آمده، به‌گونه‌ای که به تمام ابعاد جن؛ ازجمله: خلقت، ویژگی‌ها، اوصاف و... اشاره نموده است. اما در کتب مقدس تورات و انجیل، این امر به‌طور محدود ذکر شده است و فقط وجود جن را تأیید کرده و اشاره کرده که برخی از افراد با اجنه ارتباط داشته‌اند.
جنیان از نظر قرآن، موجوداتی نامرئی هستند که گاهی قابل رؤیت می‌شوند و انسان می‌تواند آنها را ببیند و قرآن تنها منبعی است که جن را به‌عنوان یک موجود واقعی مانند انسان پذیرفته است و به دو دسته خوب و بد، صالح و فاسد تقسیم می‌کند و از نظر تکلیف و شایستگی مورد خطاب پروردگار قرار می‌گیرند. نگارنده در این مقاله، سعی کرده به مواردی که در عهدین آمده اشاره نماید و لذا درجایی که به این مقوله نپرداخته، نشان این است که کتب عهدین در آن زمینه سکوت کرده و چیزی را مطرح نکرده است.
بررسی مسئله خشونت انبیاء در کتاب مقدس - نرجس خاتون خمیسی
نگارنده با کاوشی در متون کتاب مقدس عهدین و قرآن به آیاتی می‌پردازد که در آن سخن از مقابله با مخالفان است. با بررسی چند بخش از عهدقدیم درمی‌یابیم که پیامبران بنی‌اسرائیل برای بدست‌آوردن سرزمین موعود، کشتار مردان، زنان، بچه‌ها و حتی حیوان‌ها را مجاز می‌شمردند و اگر یکی از لشکریان سپاه یهودیان تخلفی می‌کرد، خودش و خانواده‌اش را مستحق مرگ می‌دانستند و اموالش را آتش می‌زدند. دیدگاه قرآن دربارۀ مبارزات پیامبران و نوع مواجهه و برخورد با مخالفان، حدود مشخص و شرایط ویژه‌ای دارد و حتی تاپیش از حصول شرایط، باب توبه باز است و رویکرد کلی قرآن، پرهیز از کشتار و خشونت علیه انسان، حیوان و طبیعت است. بنابراین روش قرآن در مقابله با مشرکان و اهل‌کتاب در مقایسه با روش کتاب مقدس در مقابله با بت‌پرستان، بسیار انسانی و قاعده‌مند است.
اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان‌رضوی شماره 35و36 فصلنامه جستارهای علمی طلبگی را به تازگی منتشر ساخته است./925/ ن603/ش