حمایت علمی و مادی پژوهشکده باقرالعلوم از پایانامه‌های حوزوی/لزوم نگارش گزارش‌های راهبردی
اشاره: وظیفه گروه مطالعات تبلیغ و ارتباطات دینی پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، تعیین راهبردها و اولویت‌های بازتولید محتوا در موضوع تبادل فرهنگی و مبارزه با تهاجم فرهنگی بیگانگان و کارآمدترکردن سازمان در ایجاد ارتباط گسترده، عمیق و اثرگذار با گروه‌های اجتماعی اثرگذار، تشکل‌های دینی و مخاطبان عمومی است. افزون بر آن، دستیابی به نظریه‌ای جامع و مانع در تبلیغ اسلامی با مطالعه و پژوهش ژرف درباره چشم‌انداز کلی ارتباطات اسلامی نیز پیگیری می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های پژوهشی این گروه، در فضایی صمیمانه‌ایی، پای صحبت‌های دکتر هاشمیان، مدیرگروه مطالعات تبلیغ و ارتباطات دینی نشسته‌ایم؛ آنچه در پی می‌آید حاصل این گفت‌وگوی صمیمی است:
رسا_ هدف از تأسیس گروه مطالعات تبلیغ و ارتباطات دینی در پژوهشکده باقرالعلوم(ع) چه بوده است؟
گروه تبلیغ و ارتباطات دینی در پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم تأسیس شده است؛ بنابراین مأموریت این گروه هم سو با مأموریت اصلی پژوهشکده تعریف می‌شود.
تبلیغ و ارتباطات دینی مقوله‌ای است که باید آن را از منظر نظری در حوزه دانش ارتباطات فرهنگ و رسانه بررسی کرد و با ادبیات رسمی و آکادمیک پژوهش‌هایی در این باره انجام داد. از این رو، زمانی که این عنوان در پژوهشکده باقرالعلوم(ع) مطرح می‌شود، باید مأموریت و تفسیر ویژه‌ای برای آن تعریف کنیم؛ زیرا پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، مرکز پژوهشی زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی است و این سازمان از ظرفیت‌های پژوهشی این مرکز استفاده می‌کند تا بتواند فعالیت‌های عرصه تبلیغ دین مبتنی بر دانش و اندیشه اسلامی را با سمت و سوی دینی جهت دهی کند.
بنابراین؛ گروه مطالعات تبلیغ و ارتباطات دینی فقط یک گروه نظری نیست و ما از حوزه ارتباطات به مسائل تبلیغ ورود پیدا کرده‌ایم تا اینکه بتوانیم در حوزه دانشی پاسخ‌های مطلوبی را برای این نیازها در عرصه دین جمع‌آوری کنیم. از این رو، مأموریت اصلی این گروه کاربردی است و به دنبال حل مسائل نظام تبلیغ دین در آن هستیم.
در نتیجه، در گروه مطالعات تبلیغ و ارتباطات دینی، به بررسی و پژوهش درباره علوم و فنون تبلیغ پرداخته شود؛ زیرا از منظر حوزه ارتباطات، به مسائل تبلیغ دین به عنوان یک فرایند ارتباطاتی نگریسته می‌شود و در این فرایند، فرد فرستنده پیام (مبلغ)، گیرنده پیام (مخاطب)، محتوای پیام و مجرای انتقال پیام(ابزار و رسانه) وجود دارد؛ بنابراین، گروه ما مبتنی بر فهم ابزار و رسانه پیام است و این موضوع را بررسی می‌کند که مبلغان باید از چه ابزار و روش و فناوری تبلیغی استفاده کنند تا بتوانند به درستی پیام دین را به مخاطبان برسانند.
به خصوص اینکه امروزه، عصر ارتباطات است و ابزارها و رسانه‌های مختلفی برای برقراری ارتباطات و رساندن پیام وجود دارد؛ اما باید بررسی شود که ما در جایگاه مبلغ دینی از چه ابزاری باید استفاده کنیم تا بالاترین حجم مخاطب جذب دین شوند و بیشترین میزان اثرگذاری را بر مخاطبان داشته باشیم و همچنین این ابزارها چه قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی برای انتقال پیام، و هرکدام چه نقاط تهدید و آسیب‌هایی دارند؛ زیرا برخی از ابزارها ضمن اینکه قابلیت‌های متنوعی دارند، اما در به کارگیری آنها اگر دقت‌های لازم را نداشته باشیم، ممکن است همان ابزارها علیه نظام تبلیغ دین استفاده شود؛ زیرا زمانی که فهم درستی از رسانه نوین وجود نداشته باشد، آسیب‌های جدی در عرصه تبلیغ پدید خواهد آمد.
بنابراین، مأموریت این گروه تحلیل فناوری‌ها و ابرازها و رسانه‌های نوین و بررسی ظرفیت‌های رسانه در تبلیغ دین به گونه کاربردی است. پس در این گروه فقط به مباحث نظری نمی‌پردازیم، بلکه به مسائل کاربردی تبلیغ نیز توجه داریم و بررسی می‌کنیم که در عرصه تبلیغ دین چگونه می‌توانیم از ابزارها و رسانه‌ها بهره ببریم.
رسا _ روش‌های تحقیق پژوهشگران گروه چگونه است؟
در روش‌های تحقیق از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی و همچنین روش تلفیقی نیز بهره می‌بریم؛ یعنی بخشی از آن، کتابخانه‌ای و بخشی دیگر میدانی و پیمایشی است .
رسا _ راهبرد اصلی این گروه چیست؟
راهبرد اصلی این گروه مدیریت دانش است؛ یعنی در پژوهشکده‌ها و دانشکده‌ها پژوهش‌های بسیار و همچنین در حوزه نیز رساله‌های سطح سه و چهار نوشته می‌شود، بنابراین در کشور ایران فعالیت‌های پژوهشی زیادی در کشور صورت می‌گیرد، اما نظام مدیریت دانش در کشور وجود ندارد؛ یعنی نهاد و سازمانی نیست که بتواند از این پژوهش‌ها و تحقیقات استفاده کند؛ اما ما در این گروه به دنبال موازی‌کاری و پژوهش‌های تکراری نیستیم، بلکه به دنبال آن هستیم که از ظرفیت پژوهش‌های موجود در حوزه‌های علمیه بهره ببریم.
حمایت از پایان‌نامه‌های حوزوی در پژوهشکده باقرالعلوم(ع)
بنابراین ما در این گروه قصد داریم از ظرفیت حاضر در حوزه‌های علمیه بهره ببریم و با توجه به تألیف پایان‌نامه‌های سطح سه و چهار حوزه‌های علمیه، دیگر نیازی نیست برای طرح‌های پژوهشی هزینه کنیم؛ زیرا بسیاری از طلاب علاقه‌مند به مسائل کاربردی مربوط به تبلیغ دین و تألیف در این زمینه پایان‌نامه می نویسند.
از این رو، در پژوهشکده باقرالعلوم(ع) دبیرخانه حمایت از پایان‌نامه‌های حوزوی تشکیل شده که گروه ارتباطات عهده‌دار این مسؤولیت است.
همچنین برای پایان‌نامه‌هایی که در مراکز حوزوی و دانشگاهی همچون مدرسه امام خمینی(ره)، دانشگاه باقرالعلوم(ع) و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مرحله تدوین طرح اولیه موضوع هستند، هدایت علمی انجام می‌دهیم و از این رو فراخوانی را منتشر کرده‌ایم که از برخی پایان‌نامه‌ها با عناوین خاصی حمایت می‌کنیم؛ بنابراین اگر طرح پایان‌نامه‌ای در این گروه به تصویب برسد، به پژوهشگران کمک عملی می‌کنیم و آنها می‌توانند از ظرفیت‌های موجود پژوهشکده و استادان اینجا در تدوین پایانامه بهره بگیرند و همچنین از آنها حمایت‌های مالی نیز انجام می‌دهیم.
بنابراین، پژوهش‌ها آورده‌هایی خواهد شد که سازمان‌ها و نهادهای از دانش آنها بهره می‌برند و این دانش سبب تغییر در حوزه فرهنگ می‌شود، نه اینکه پایان‌نامه‌ها در کتابخانه‌ها بماند و خاک بخورد.
چالش اساسی پایان‌نامه‌ها و تحقیقات علمی این است که در برخی از آنها افراد به دنبال حل مسأله خاصی نبوده‌اند و موضوع آن تنها دغدغه ذهنی شخص مؤلف بوده است و برخی دیگر که به دنبال حل مسأله رفته‌اند، کار قوی انجام نداده‌اند و برخی از آنها که قوی نوشته‌اند، به دلیل اینکه چرخه مدیریت دانش در کشور کامل نیست، به سازمان مربوط وصل نشده‌اند تا اینکه آن مراکز از نتایج این پایان‌نامه‌ها و تحقیقات استفاده کنند.
پس، چون سازمان تبلیغات اسلامی عرصه وسیعی از حوزه فرهنگ را زیر پوشش دارد، بنابراین این سازمانب اید پایانامه‌ها را مبنای کار خویش قرار دهد و فعالیت‌ها و برنامه‌هایش را با این پژوهش علمی اصلاح کند.
هدایت دانش، فعالیتی مهمی است که به عنوان یک استراتژی مهم می‌خواهیم خودمان و سایر مراکز از آن استفاده کنند؛ زیرا بسیاری از پژوهشگاه‌های کاربردی زیر نظر سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی فعالیت می‌کنند، همانند اینکه سازمان صدا و سیما، دفتر تبلیغات اسلامی، سازمان حج و زیارت، سازمان اوقاف و امور خیریه هرکدام پژوهشکده‌ای دارند؛ از این رو این سازمان‌ها نباید به سمت سفارش دادن طرح پژوهشی بروند، بلکه باید ظرفیت‌های موجود را جستجو و فرآوری و آنها مرحله آخر کار را پیگیری کنند؛ زیرا 90 درصد فعالیت را پژوهشگر انجام داده است و ده درصد باقیمانده را باید پژوهشکده پیگیری کند تا اینکه سبب ایجاد تغییر عملی شود.
به نظر بنده، نظام پژوهش کشور نیازمند این مسأله است و بنابراین در این گروه سعی شده است تا جایی که در حیطه تصمیم‌گیری ماست، بدین سمت حرکت کنیم.
رسا _ درباره طرح جدید این گروه با عنوان «گزارش راهبردی» توضیح دهید.
با توجه به ماهیت کاربردی بودن پژوهشکده باقرالعلوم، در این گروه توازنی را میان طرح پژوهشی و گزارش راهبردی ایجاد کرده‌ایم و گروه ارتباطات، قالب جدیدی را با عنوان گزارش راهبردی در دستور کار خویش قرار داده است؛ یعنی گزارش کاربردی، ناظر به مسائل تبلیغ دین تهیه شود.
گزارش راهبردی، یک گزارش کاربردی مسأله‌مند با منابع و هزینه کم است که در مدت زمان اندک تهیه می‌شود؛ زیرا طرح پژوهشی از زمانی که طرح اجمالی و طرح تفصیلی نوشته می‌شود و به تصویب می‌رسد و محقق به پژوهش مشغول می‌شود دوره‌ای حداقل دوساله را طی می‌کند و بسیاری از تحقیقات با توجه به فرایندهای علمی یک طرح پژوهشی، 5 تا 6 سال به طول می‌انجامد.
لزوم نگارش گزارش‌های راهبردی در مراکز حوزوی
گاهی این مسأله برای شش سال گذشته بوده است و در زمان حاضر کاربرد چندانی ندارد؛ همانند اینکه در طرحی پژوهشی، مسأله‌ای درباره طلاق یا اینکه ناهنجارهای اجتماعی پیگیری می‌شود، اما وقتی به نتیجه می‌رسد که موضوع دیگر وجود ندارد، یا تغییرات مهمی پیش آمده است.
در حالی که گزارش راهبردی، قالبی است که سریع به نتیجه می‌دهد؛ یعنی مسأله‌ای را در عرصه تبلیغ دین شناسایی می‌کنیم، و برای آن محققی، شناسایی و گزارش راهبردی ظرف شش ماه به ما تحویل داده می‌شود.
گزارش راهبردی به لحاظ هزینه هم به صرفه‌تر است؛ زیرا ما به دنبال تحقیق علمی و نظری نیستیم، بلکه می‌خواهیم با غنای علمی برای یک مسأله به راه‌حلی برسیم و اینکه که نظام اسلامی و نهادهای مسئول در قبال این مسأله چه وظیفه‌ای دارند. بنابراین، می‌خواهیم این گزارش کاربردی را به مراجع تصمیم‌گیری برسانیم تا تصمیمات و راهکارهای درستی را در قبال این مسأله به کار بگیرند.
از این قالب گزارش راهبردی در پژوهشکده باقرالعلوم استقبال شد و در این گروه از طرح‌های پژوهشی کاسته شده و بیشتر به گزارش‌های راهبردی پرداخته‌ایم. ضمنا، گزارش راهبردی قالبی است که امسال در این گروه به کار رفته و برخی طرح‌ها در این قالب تعریف شده و در حال انجام است.
رسا _ درباره طرح‌هایی که تاکنون در گروه تبلیغ و ارتباطات انجام داده‌اید، چه طرح‌هایی به نتیجه رسیده است؟
عناوین طرح‌هایی که در این گروه به نتیجه رسیده، عبارت است از:
نخستین طرح این گروه درباره موضوع «مبلغ زن» است؛ در این طرح بررسی شده است که الگوی مبلّغ زن مطلوب از منظر اسلامی چیست؟ امروز بسیاری از مخاطبان در حوزه تبلیغ دین، بانوان هستند، و در ایام تبلیغی مبلغان مرد برای آنها تبلیغ می‌کنند، اما جلساتی خانگی نیز وجود دارد که مبلغان زن در آنها حاضر می‌شوند.
از این رو، تبلیغ زنان و مبلغان زنان عرصه مهمی است و اگر حوزه علمیه در این عرصه ورود پیدا نکند، این مسأله تهدیدآفرین و آسیب‌زا می‌شود؛ بنابراین در این طرح به دنبال آن هستیم که شاخصه‌های مبلغان زن چیست و گام بعدی این طرح آن است که مبلغان زن گونه‌شناسی شوند و سیاست‌های خودمان را برای تربیت مبلغان زن و نظارت بر آنها تدوین کنیم. بخش اول این طرح به پایان رسیده و در قالب کتابی با عنوان «زن در قامت مبلغ؛ درآمدی مطلوب بر مبلغ زن» منتشر خواهد شد.
طرح دیگر این گروه «آینده پژوهشی تبلیغ دین» است؛ با توجه به اینکه نگاه ما این گونه نیست که مسائل را در وضعیت فعلی ببینیم، پس باید جلوتر گام برداریم؛ زیرا مسائل را در وضعیت موجود دیدن به معنای انفعال و بازگشت به عقب است، اما با نگاه آینده پژوهشی خواهیم توانست مسائل نظام تبلیغ دین را در 5 سال آینده ارزیابی و در زمان کنونی نیز برخی حوزه‌های در آینده را شناسایی کنیم و می‌توانیم در برخی از عرصه‌ها استراتژی‌های پیش‌دستانه به مراجع فرهنگی پیشنهاد بدهیم.
«تبلیغ تراز انقلاب اسلامی؛ مکتب تبلیغی امام خمینی(ره)» طرح دیگر این گروه است که از منظر بینان‌گذار انقلاب اسلامی که انقلاب ایشان در زمره بزرگ‌ترین انقلاب‌های تاریخ بشر است، بررسی شده است؛ یعنی باید دید که تبلیغ از منظر گفتمان انقلاب اسلامی در جایگاه تبلیغ مطلوب تزار آن چگونه است؟ البته این تحقیق به سرانجام رسیده است.
همچنین طرح دیگری که به کتاب تبدیل شد و مورد تجلیل رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفت، سمیناری بوده است که خروجی آن در قالب کتاب «مجموع گفتارهایی با اساتید و نخبگان در حوزه جامعه شناسایی راهپیمایی 22 بهمن» منتشر شد.
درباره راهپیمایی 22 بهمن و این مناسک انقلابی هیچ تحقیقی با نگاه علمی که استادان حوزه و دانشگاه پیرامون آن نظر داده باشند، انجام داده نشده است؛ زیرا بیشتر نگاه‌های مردم به این مسأله رسانه‌ای و ژورنالیستی است و در این باره فعالیت علمی و مبتنی بر ادبیات آکادمیک انجام نشده است.
زمانی که این کتاب خدمت رهبر معظم انقلاب عرضه شده بود، ایشان از نویسنده با اعطای یک انگشتری تجلیل به عمل آوردند.
رسا_ چه طرح‌هایی در گروه ارتباطات و تبلیغ در حال پیگیری است؟
طرح‌های که در حال انجام و پیگیری است عبارتند از:
طرحی با عنوان «بازنمایی شخصیت پیامبران و معصومین در رسانه‌ها» در حال انجام است که نمونه آن سریال مختارنامه و نشان دادن چهره حضرت عباس(ع)، در فیلم رستاخیز به کارگردانی درویشی است.
هدف این طرح که از روش پیمایشی در آن استفاده شده، آن است که نشان دهد که آیا نشان دادن چهره معصومین(ع) وهن در دین است یا نه؛ همچنین ما در این باره نیز ادله فقهی موضع خویش را مشخص کرده‌ایم.
فعالیت علمی دیگر این گروه «جامعه شناسایی بدحجابی در ایران» است. در این باره پژوهش‌های بسیاری انجام شده؛ اما با نگاه علمی به مقوله جامعه شناسایی این مسأله پرداخته نشده است و اینکه ما باید چگونه این پدیده اجتماعی را از منظر فرهنگ و حوزه رسانه در چارچوب مبتنی بر مبانی دینی حل کنیم.
همچنین طرح «مطالعه چگونگی کاربست روش های تحقیق در پژوهش های تبلیغ دین» جزء پژوهش‌های فاخر این گروه است که خروجی آن نگارش کتابی برای مبلغان و محققان در حوزه تبلیغ خواهد بود. زیرا در حوزه تبلیغ دین فقر روشی وجود دارد، روش‌های نوین قابلیت‌های فراوانی در عرصه تحقیق دین دارند؛ اما ضعف‌ها و تهدیدهایی را نیز به همراه دارند؛ مثلا مبنای روش تحلیل گفتمان با مبنای دینی تفاوت دارد؛ ولی روش پرکاربردی است و بسیاری از این روش استفاده می‌کنند.
در این طرح به دنبال آن هستیم که در حوزه دین و تبلیغ دین چه روش‌ها و ابزارهایی وجود دارد و از این روش‌ها از هرکدام در کجا و با چه قیدهایی می‌توان استفاده کرد. از این رو، این طرح، طرح بسیار مهمی در این گروه است که در عرصه پژوهش تبلیغ دین ماندگار خواهد بود.
همچنین در عرصه آینده پژوهشی طرحی یا عنوان «تحلیل روندها و عوامل مؤثر آینده تبلیغ در فضای مجازی» در این گروه در دست اجراست؛ زیرا امروزه فضای مجازی در حال توسعه است و اینکه این جریان به چه سمت و سویی می‌رود و الزامات تبلیغ با توجه به گسترش فضای مجازی در 5 سال آینده باید چگونه باشد، بسیار مهم است.
در عرصه دیگری که بدان ورود پیدا کرده‌ایم، عرصه «پیوست نگاری فرهنگ دینی» است؛ یعنی پیوست فرهنگی طرح‌هایی که در حوزه های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی صورت می‌گیرند، از منظر دین، و همچنین پیوست فقهی، اخلاقی این طرح‌ها چگونه است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی کمسیونی را با عنوان «پیوست نگاری فرهنگی» تشکیل داده است که پژوهشکده باقرالعلوم عضو این کمیسیون است و گروه تبلیغ و ارتباطات به نمایندگی از پژوهشکده باقرالعلوم در این کمسیون حضور دارد.
پیوست فرهنگی معنای عامی دارد، منتها از منظری که برای پژوهشکده دارای اهمیت است، این است که باید پیامدهای دینی هر فعالیت در عرصه اقتصاد و اجتماعی انجام می‌شود، مشخص شود؛ ا این گروه در موضوع «پیوست نگاری فرهنگی» ورود پیدا کرده و در قالب طرحی به دنبال ارائه الگویی برای ملاحظات دینی در پیوست نگاری فرهنگی است. در این پیوست نیز مطالعه موردی با عنوان «حریم خصوصی در رسانه‌های اجتماعی از منظر دینی» در حال انجام است.
همچنین «مسائل تبلیغ از دیدگاه رهبر معظم انقلاب» طرحی دیگر این گروه است که در دست اجرا است و تحلیلی بر بیانات معظم له و بررسی اهم مسائلی که ایشان معتقدند باید امروزه در نظام تبلیغ دین لحاظ شود، در این پروژه در حال پیگیری است.
قالب دیگر نیز استفاده از قالب نشست‌های علمی است؛ برای نمونه نشست دین و سینما را اجرا کرده‌ایم. بحث‌های تخصصی مانند اینکه آیا می‌توان از ظرفیت سینما در حوزه دین بهره برد یا خیر؟
همچنین طرح دیگری که در این گروه در دست اجراست، این است که با توجه به اینکه فضای مجازی دارای رسالت خاص و ویژگی‌هایی است، اساس ظرفیت و کارکردهای فضای مجازی برای تبلیغ دین چیست؟
دیدگاه مارشال مک لوهان، اندیشمند حوزه ارتباطات این است که رسانه پیام است و این ابزار، موبایل و فضای مجازی، فارغ از اینکه چه محتوایی را از این طریق منتقل می‌کنیم، پیام و فرهنگ دارد.
پس، از هر ابزاری نمی‌توانیم برای انتقال پیام دینی استفاده کنیم و ابزارها و رسانه‌ها به گونه خنثی در انتقال پیام عمل نمی‌کنند. از این رو و با توجه به این توصیف، باید دانست که فضای مجازی چه امکانات و ظرفیت‌ها و چه تهدیدهایی را در تبلیغ دین به همراه دارد.
طرح دیگری که آن نیز در حال پیگیری است، «واکاوی عوامل مؤثر هجرت طلاب از قم» است؛ این مسأله بسیار مهم است که چرا طلاب هجرت نمی‌کنند و مبلغان فقط در ایام تبلیغی همچون محرم و صفر و ماه رمضان به تبلیغ می‌روند؛ هرچند طرح هجرت و روحانیان مستقر نیز وجود دارد؛ اما تا به این حد در سطح کشور گسترش پیدا نکرده است.
در حالی که مبلغان می‌توانند در یک منطقه و شهری منشأ تحولات فرهنگی مثبت باشند، اما با این حال هجرت نمی‌کنند؟ این، مسأله مهمی است و حوزه‌های علمیه ما نیز به اجرایی شدن این طرح نیازمند هستند.
همچنین مطالبات اصلی در رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، مسأله تبلیغ و هجرت طلاب بعد از مدتی خواندن درس طلبگی است، نه اینکه در حوزه علمیه سالیان طولانی به تحصیل و تدریس مشغول شود؛ غافل از اینکه مأموریت اصلی آنها تبلیغ بوده است.
خداوند در قرآن می‌فرماید: «لَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»؛
همانطور که مشاهده می‌کنیم، در این آیه به اهمیت مسأله تبلیغ اشاره شده است و طلاب باید به انذار مردم روی بیاورند؛ نه اینکه در قم بمانند.
بنابراین، طرح هجرت طلاب مأموریتی است که حوزه‌ها به شدت بدان نیازمند هستند و این طرح زمینه‌ای خواهد بود که مبتنی بر این واقعیت، تصمیمات درستی را اخذ کنیم و ما در این طرح عوامل مانع هجرت را بررسی کرده‌ایم.
تشکیل میز سیاست پژوهی روند تبلیغ زنان و تحقیق و تحلیل مضمون بیانات رهبری و استخراج بیش از 300 کد در طراحی شاخصه های زن مطلوب از منظر رهبر انقلاب از دیگر طرح هاست که در حال پیگیری است.
رسا _ به نظر شما چرا طلاب از طرح هجرت طلاب استقبال نمی‌کنند؟
از عواملی که طلاب به طرح هجرت نمی‌روند، این است که برای نظام آموزشی حوزه پایان و انتهایی تعریف نشده است، از این رو باید برای دروس حوزه انتهایی تعریف شود و اینکه طلاب از نظام آموزشی فارغ‌التحصیل شوند، بدین معناست که طلاب به اجتماع وارد شوند و بعد از گذراندن تحصیلات خویش، محقق یا مبلغ یا مدرس شده باشند.
یعنی یک طلبه بعد از 15 سال تحصیل باید مبلغ خوب یا نویسنده و مدرس خوب شده باشد، اما متأسفانه هدف‌گذاری و راهبرد مناسبی در حوزه‌های علمیه تعریف نشده است، بنابراین هم عوامل فردی و انگیزه‌ای طلبه و هم عوامل سازمانی نیز در هجرت طلاب مؤثر است و نظام حوزه‌های علمیه باید این مقوله را در عرصه آموزشی خویش لحاظ و طرح پژوهشی تبلیغی را در این باره تدوین کند و این کار به اقدام جدی نیاز دارد./۹۹۸/گ ۴۰۲/ش
*با تشکر از زمانی که در اختیار ما قرار دادید.
خبرنگاران: میثم صدیقیان، دکتر ابوالقاسم عاشوری