نیت گناه عقلا معصیت است اما فضل خدا مانع عقاب آن می شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام والمسلمین حمید درایتی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان، ظهر امروز در نوزدهمین جلسه تفسیر خود با موضوع انسان شناسی در مدرسه آیت الله خویی(ره) گفت: به لحاظ عقلی، نیت گناه معصیت است چرا که از منظر عقل، تصمیم به گناه، هتک حرمت مولا است و مرتبه ای از عقوبت را دارد ولو فرد هیچ مقدمه ای را انجام ندهد و از تصمیم خودش برگردد.

وی افزود: البته در مکاتب حقوقی مختلف، صرف نیت جرم، جرم نیست چون نگاه آن ها به جرم به عنوان یک پدیده اجتماعی است. از ادله قرآنی این استفاده می شود که نیت گناه قابل محاسبه است. اما ادله روایی می گوید نیت گناه، عقلاً مستحق عقاب است ولی خداوند از روی تفضل وعده عفو داده است.

حجت الاسلام والمسلمین درایتی تصریح کرد: نیات می تواند در پرونده اعمال انسان باشد؛ نیت خیر که قطعا هست اما نیت شر هم می تواند به عنوان مجازات نباشد ولی اثرات دیگری داشته باشد. البته مقصود از این نیت، بدون توبه است و الا شاید با توبه، این نیت تاثیری نداشته باشد چرا که انصراف و پشیمانی خودش توبه محسوب می شود.

خطور معصیت قطعا عقاب ندارد

استاد حوزه علمیه درباره تصور و فکر گناه اظهار کرد: خطور معصیت قطعا عقاب ندارد چون وقتی عفو شرعی نسبت به نیت هست، به طریق اولی این عفو در مورد خطورات هم هست. اما مساله اصلی این است که آیا خطورات، فارغ از عفو الهی، استحقاق عقوبت دارد یا خیر؟.

وی ادامه داد: علت بحث از استحقاق، با وجود وعده عفو الهی این است که این عفو شرایطی دارد. اما اگر استحقاق عقوبت نباشد دیگر درگیر شرایط عفو نیستیم چون عقاب، ظلم محسوب می شود.

خطورات، دعوت و وسوسه شیطان است نه فعل او

حجت الاسلام والمسلمین درایتی تصریح کرد: برای پاسخ این سوال باید به بحث مبانی مسؤولیت، برگردیم؛ چیزی در حوزه مسؤولیت قرار می گیرد که قابل تعقل، آگاهی، مقدور و مورد اختیار باشد. حال سوال این است که خطورات، اختیاری است یا خیر؟ اگر اثبات کردیم، غیر اختیاری است با توجه به بحث مبانی مسؤولیت می گوییم استحقاق عقوبت وجود ندارد. همچنین ممکن است گفته شود این خطورات اساسا فعل ما نیست بلکه فعل شیطان است چون ادله دال بر این داریم که یکی از فعالیت های شیطان، وسوسه است؛ باید گفت شیطان تسلط ندارد بلکه تنها وعده و دعوت(وسوسه) است.

وی اضافه کرد: خطور غیر از تصور و تصمیم و بلکه بین این دو است و نیز غیر از تذکر و یادآوری معصیت است؛ مراد از خطور، صرف تصور نیست بلکه وسوسه است یعنی میلی به سمت گناه ایجاد می شود ولی تبدیل به تصمیم نمی شود. فعلا به بحث اثرات وضعی فکر گناه کار نداریم. قطعا آثار مخربی دارد اما بحث ما در مجازات است.

استاد حوزه علمیه گفت: خطورات گاهی در حوزه اعتقادات است مثلا در شرایطی سخت به ذهن می آید که آیا واقعا خداوند حرف من را می شنود؟! این تشکیک در سمیع بودن است ولی اگر همین جا بپرسند که سمیع بودن را قبول ندارید؟ می گوییم نه قبول دارم. این که خطور نکند، نیاز دارد به این که تمام ریشه های گناه را در وجود خودش بخشکاند و با توبه از همه این مراحل هم گاهی امکان خطور پیش می آید.

حجت الاسلام والمسلمین درایتی ابراز کرد: بخشی از این خطورات اختیاری است(به لحاظ پیشینه اعمال) و بخشی از آن غیر اختیاری است (به لحاظ این که فعل شیطان است) حال ممکن است بگویید که دزدی و شرب خمر و ... بستگی به پیشینه انسان دارد ولی گناهی مثل زن زیبا دیدن و خطورات وسوسه انگیز که پیشینه  و تجربه نیاز ندارد بلکه طبع نفسانی انسان را به سمت آن می کشاند.

وی افزود: پاسخ این است که این که از این منظره خوشش بیاید قبیح نیست بلکه این طبع مردانگی مرد است؛ اعجاب حسن، وسوسه نیست. شاید به ذهن مومن، اعجاب حسن بیاید ولی به ذهنش نمی آید که گناه هم بکند اما مطابق آیه 32 سوره نساء، وسوسه مال کسی است که پیشینه دارد./202/930/ب1