انتشار چهاردهمین شماره دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی + چکیده

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره)، چهاردهمین شماره دوفصلنامه علمی و پژوهشی معرفت اقتصاد اسلامی ویژه بهار و تابستان ۹۵ را به مدیر مسئولی محمد جواد توکلی منتشر کرد.

در این شماره از دوفصلنامه این مقالات پیش روی ما قرار گرفته است:

منطق فعاليت اقتصادي از ديدگاه علامه طباطبايي در مقايسه با اقتصاد كلاسيك

مقايسه تطبيقي اهداف دولت در اقتصاد متعارف و اسلامي

محدوديت‏هاي فلسفي بهره‏‌گيري از نظريه‏ بازي‏ها در تحليل‏هاي تعاملي اقتصاد اسلامي

منشأ تفكيك نيازهاي حقيقي و كاذب در اقتصاد اسلامي

نقد و بررسي عدالت طبيعي ساگدن از نگاه اقتصاد اسلامي

معرفي مدل بهينه پوشش ريسك در مدل هاي عملياتي اوراق استصناع به روش AHP و TOPSIS

شاخص‌ها و نماگرهاي تأمين معاش در پيشرفت انساني اسلامي  

 

منطق فعاليت اقتصادي از ديدگاه علامه طباطبايي در مقايسه با اقتصاد كلاسيك

سيدمحمدکاظم رجايي

چكيده: انسان اقتصادي در اقتصاد کلاسيک، انساني خودخواه، مادي گرا و لذت طلب بوده و در پي بيشينه سازي نفع مادي شخصي است.

وي در توليد به دنبال بيشينه‌سازي سود مادي شخصي و در مصرف جوياي بيشينه‌سازي مطلوبيت؛ يعني لذت مادي محض، مي باشد. نفع مادي شخصي ملاک رجحان و انتخاب انسان اقتصادي است.

در اين مقاله با استفاده از روش تحليلي به بررسي ديدگاه علامه طباطبايي در مورد منطق فعاليت اقتصادي مي پردازيم. فرضيه تحقيق اين است که علامه طباطبايي پيگيري نفع شخصي، لذت و الم فطري را منطق تصميم‌گيري انسان اقتصادي مي داند.

بنا به يافته‌هاي تحقيق، علامه معتقدند، منافع و لذت هاي فطري، عمل و متعلقات عمل انسان را در نظر وي زينت مى‏‌دهد. با وجود اين، ما با سه نوع لذت مادي،  فکري مطابق با فطرت، و فکري مخالف با فطرت و موافق هواهاي نفساني مواجه ايم.

نوع اول و دوم هماهنگ با فطرت، مقدِمي و سازگار با هدايت تشريعي است؛ اما نوع سوم منشأ اختلاف و استخدام انسان ها توسط يکديگر است. انبيا و اولياء الهي به همراه کتب آسماني آمده‌اند تا انسان را به سمت لذت بادوام سوق دهند؛ لذتي که مطابق با فطرت است. هدايت تکويني همراه با هدايت تشريعي در جهت‌دهي انسان به کمال حقيقي و سعادت يا لذت بادوام هماهنگ است.

 

مقايسه تطبيقي اهداف دولت در اقتصاد متعارف و اسلامي

سعيد فراهاني فرد

وحيد بيگدلي  

چكيده: تعيين اهداف دولت در اقتصاد اسلامي و رتبه بندي اهداف مزبور، تاثير زيادي در سياست گذاري هاي اقتصادي دارد. مکاتب مختلف اقتصادي، ديدگاه هاي متفاوتي در اين زمينه ارائه مي کنند.

 در اين مقاله به بررسي اهداف دولت در اقتصاد اسلامي و چگونگي رتبه بندي آن ها مي پردازيم. اين بررسي با استفاده از روش فراتحليل و بررسي آثار نويسندگان مسلمان در اين زمينه صورت مي گيرد. بنا به فرضيه تحقيق، عدالت و رشد اقتصادي دو هدف عمده دولت اسلامي بوده که در راستاي تحقق هدف غائي دولت در کمک به تکامل افراد جامعه در مسير قرب الهي، رتبه بندي مي شوند.

يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد که عمده مکاتب اقتصادي؛ تأمين رفاه و رشد اقتصادي را به عنوان هدف اقتصاد ترسيم و تأمين آن را عمدتا به مکانيزم بازار واگذار مي کنند. از منظر اقتصاددانان مسلمان، دولت اسلامي به دنبال تأمين عدالت و رشد اقتصادي جامعه بوده و در تأمين اين اهداف در کنار مردم نقش فعالي ايفا مي نمايد.

تأمين اهداف مزبور مقدمه‌اي براي ايفاي نقش دولت در کمک به تکامل جامعه است. بر اين اساس، در صورت بروز تزاحم بين اهداف اقتصادي دولت اسلامي، هدفي ترجيح مي يابد که دولت را در تأمين هدف غائي‌اش در تربيت افراد جهت تکامل و قرب الهي ياري دهد.

 

محدوديت‏‌هاي فلسفي بهره ‏گيري از نظريه‏ بازي‏ها در تحليل‏هاي تعاملي اقتصاد اسلامي

محمدهادي زاهدي‏وفا

محمدمهدي عسکري

محمد نعمتي

مهدي موحدي بک نظر

چكيده: گسترش استفاده از نظريه بازي‏ها در اقتصاد زمينه ساز استفاده بيشتر از تکنيک‌هاي رياضي در تحليل رفتارهاي تعاملي بوده است. در اين بين محققان اقتصاد اسلامي همچون ساير اقتصاددانان از زبان يا ابزار رياضياتي (به ظاهر خنثي) براي تحليل رفتارهاي تعاملي مورد مطالعه خود در اقتصاد اسلامي بهره مي‏برند. اما به نظر مي‏رسد نظريه بازي‏ها آنگونه که ادعا مي‏شود خنثي نباشد.

در اين مقاله به بررسي اين سوال مي پردازيم که در صورت امکان استفاده از اين نظريه براي تبيين‏ موضوعات مطرح در اقتصاد اسلامي، چه ملاحظاتي بايد مد نظر قرار گيرد؟

بنا به فرضيه مقاله، استفاده از نظريه بازي هاي در تحليل هاي تعاملي اقتصاد اسلامي با برخي محدوديت هاي فلسفي روبرو است. يافته هاي تحقيق حاکي از مبتني بودن نظريه بازي‌ها بر چهار مبناي فلسفي (1) تقدم فهم سازگار بر صدق تجربي؛ (2) ابزارگرايي بدون پيش‏بيني قابل قبول و (3) تقدم صدق صوري مبتني بر اصول موضوعه بر صدق تجربي و (4) تمسک به عقلانيت ابزاري مي باشد.

وابستگي اين نظريه به مباني قابل مناقشه فوق محدوديت هايي را براي کاربرد آن در مطالعات اقتصاد اسلامي ايجاد مي نمايد. بر اين اساس، محققان اقتصاد اسلامي پيش از استفاده از نظريه ‏بازي‏ها بايد از آثار پذيرش اين مباني بر نتايج تحليل خود آگاه باشند.

 

منشأ تفكيك نيازهاي حقيقي و كاذب در اقتصاد اسلامي

نصرالله خليلي تيرتاشي

چكيده: يکي از مباحث بنيادين در سياستگذاري هاي اقتصادي تعيين نيازهايي است که بايد برآورده شود. يکي از عوامل مؤثر در تعيين اين نيازها و رتبه بندي ـ آنها، تبيين منشأ نيازهاي انسان است. مقاله حاضر با روش تحليل نظري و تحليل متن و محتواي منابع نقلي و ديني به بررسي اين موضوع مي پردازد.

سؤالي که در اينجا مطرح مي شود اين است که آيا همه تمايلات انسان، نياز وي محسوب مي شود و بايد براي تأمين آنها منابع کمياب اختصاص يابند يا درصدي از آنها، نياز کاذب و توهمي بوده و اصل و اساسي در وجود انسان ندارد؟

براي تفکيک نيازهاي حقيقي از کاذب چاره‌اي جز توجه به منشاء نيازهاي انسان نيست. بنا به فرضيه مقاله، منشأ نيازهاي حقيقي انسان، استعدادهاي ذاتي او است که خداوند در بدو خلقت در سرشت وي قرار داده و منشاء نيازهاي کاذب تمايلات مديريت نشده وي است.

يافته‌هاي مقاله تفکيک نيازهاي حقيقي و کاذب بر مبناي استعدادهاي ذاتي انسان را تأييد مي نمايد. تفکيک مزبور مي تواند به بهبود نظريه ها و سياست هاي اقتصاد اسلامي کمک نمايد.

 

نقد و بررسي عدالت طبيعي ساگدن از نگاه اقتصاد اسلامي

سيدهادي عربي

محمدجواد رضائي

چكيده: برخي اقتصاددانان و فيلسوفان معاصر از جمله ساگدن با استفاده از نظريه بازي‏ها، به تبيين عدالت پرداخته‏اند. اين مقاله به تقرير ايدۀ ساگدن در باب ظهور و تداوم ميثاق‏ها و تلقي تطوري وي از عدالت اقتصادي و ارزيابي انتقادي آن مي‏‌پردازد.

ارزيابي انتقادي نظريه عدالت طبيعي ساگدن با استفاده از روش تحليلي-نظري و بهره‏‌گيري از آموزه‏هاي اسلامي صورت مي گيرد. بنا به يافته هاي تحقيق، «ظهور ميثاق‏ها در وضعيت بي‏ساماني به عنوان ابزار گزينش تعادل» و «تأثيرگذاري چنين ميثاق‏هايي بر درک افراد از عدالت» از جمله اصول ايدۀ ساگدن است.

هرچند شيوه تحليلي وي از مزيتي چون توجه به هنجارها برخوردار است، اما با مشکلاتي همچون «تحويل ناپذيري ارزش‏هايي چون عدالت به واقعيت‌‏ها»، «مخالفت درک شهودي و اسلامي با معيار پايداري به مثابه عنصر مقوّم وضعيت عادلانه» و «عدم کفايت تمسک به رويکردهاي انسان‏ محورانه براي حل تعارض منافع» روبرو است.

ديدگاه ساگدن در تحليل عدالت شباهت هايي با ديدگاه‌هاي اسلامي از جمله ديدگاه علامه طباطبايي در مورد چگونگي شکل‌گيري توافق‌هاي اجتماعي دارد. با اين وجود، انتظار تحقق عدالت براساس ميثاق‏هاي برخاسته از پيگيري نفع شخصي، آن گونه که ساگدن مي‌گويد، امکان‌پذير نيست و روند شکل‌گيري توافق بر سر هنجار عدالت و حل اختلاف در زمينه تزاحم منافع در مرحله اجرا نيازمند بهره‌مندي از شريعت است.

 

معرفي مدل بهينه پوشش ريسك در مدل هاي عملياتي اوراق استصناع به روش AHP و TOPSIS

محمدنقي نظرپور

روح اله عبادي

سيدهادي ميرحسيني

چكيده: يکي از اقدامات ضروري جهت گسترش اوراق بهادار اسلامي، تجزيه و تحليل ريسک اين اوراق و تلاش براي پوشش آن است. در ميان اوراق بهادار اسلامي، اوراق استصناع از جايگاه ويژه اي برخوردار است. براي انتشار اين اوراق مدل هاي اجرايي متنوعي پيشنهاد شده است.

يکي از معيارهاي انتخاب ميان مدل هاي پيشنهادي، تجزيه و تحليل ريسک هاي بالقوه و بالفعل اوراق مزبور در بازارهاي اوليه و ثانويه است. اين بررسي مي‌تواند به تقويت پوشش ريسک اين اوراق، و در نتيجه افزايش مقبوليت عمومي آن کمک نمايد.

اين مقاله با استفاده از روش توصيفي- تحليلي و پرسش نامه‌اي، ضمن ارزيابي ريسک مدل‌هاي اجرائي اوراق استصناع، به بررسي مدل بهينه پوشش ريسک آن مي پردازد.

بنا به فرضيه تحقيق «الگوي عملياتي ارايه شده توسط سازمان بورس اوراق بهادار بهينه ترين الگو براي پوشش ريسک اوراق استصناع مي باشد». براي ارزيابي اين فرضيه تحقيق از روشAHP و TOPSISجهت تحليل داده هاي پرسش نامه اي استفاده شده است. يافته‌هاي مقاله حاکي از برتري مدل پيشنهادي بورس در پوشش ريسک عملياتي اوراق استصناع نسبت به ساير مدل ها دارد.

مدل اوراق استصناع غيرمستقيم، مدل بانك مركزي و مدل اوراق استصناع موازي از نظر پوشش ريسک در رتبه‌هاي بعدي قرار مي گيرند.

 

شاخص‌ها و نماگرهاي تأمين معاش در پيشرفت انساني اسلامي

 محمد جمال خليليان اشکذري

محمد بيدار

چكيده: يکي از شاخص‌هاي توسعه انساني متعارف، درآمد سرانه واقعي است. در اين مقاله به بررسي ديدگاه اسلام در مورد اين شاخص و معرفي شاخص تأمين معاش در پيشرفت انساني مي پردازيم.

 تحقيق حاضر با استفاده از رويکرد توصيفي- تحليلي به بررسي اين سوال مي پردازد که با چه شاخص ها و نماگرهايي مي توان به ارزيابي تأمين معاش در مسير پيشرفت انساني از ديدگاه اسلام پرداخت؟ بنا به فرضيه تحقيق، شاخص هاي تأمين حد کفاف، توزيع عادلانه و متوازن درآمد و کارامدي مخارج با نماگرهاي مربوطه مي‌توانند براي سنجش تأمين معاش در رويکرد اسلامي بکار روند.

بنا بر يافته هاي پژوهش، شاخص هاي پيشنهادي به ترتيب درآمد مکفي- حلال براي تأمين نيازهاي مادي و روحي، توزيع عادلانه و متوازن منابع و درآمدها در راستاي تأمين معاش خانوارها و تخصيص بهينه درآمد ها را مورد سنجش قرار مي دهند. شاخص هاي سه گانه مزبور را مي توان به آيات قرآن و روايات معصومين(عليهم السلام) مستند نمود.

محاسبه اين شاخص ها نيازمند استفاده از روش هاي آماري از جمله به‌کارگيري پرسشنامه علمي جهت استخراج اطلاعات مورد نياز در کنار داده هاي آماري موجود است.

مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چهاردهمین شماره دوفصلنامه علمی و پژوهشی معرفت اقتصاد اسلامی ویژه بهار و تابستان ۹۵ را در ۱۷۰ صفحه و به قیمت ۳۵۰۰ تومان منتشر کرده است و علاقه‌مندان برای دسترسی به متن کامل مقالات اینجا را کلیک کنید./۹۹۸/ن ۶۰۴/ش