بیست و نهمین و سی‌امین شماره فصلنامه حسنا منتشر شد + چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه تفسیر و پژوهش قرآن رهپویان سیدالشهدا(ع) بیست و نهمین و سی‌امین شماره فصلنامه تخصصی تفسیر، علوم قرآن و حدیث «حسنا» ویژه تابستان و پاییز 95 را به مدیر مسئولی حمیده شریعتی نیاسر منتشر کرد.
در این فصلنامه پس از سخن سردبیر با عنوان « استعاره؛ تكامل متن و ترقي مخاطبان» این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
وجوه تناسب در واحد منسجم سوره
فوائد «تخصيص بالذكر» در قرآن
واژگان ذي وجوه «هدي» ، «صلاه» و «رحمه» در ترجمه هاي فارسي و انگليسي
سيره پيامبر صلي الله عليه و آله و ائمه اطهار در تحكيم وحدت امت اسلامي
جمال فرزند وحي ، الهام جليليان
تحليل معنايي واژه حلم و مشتقات آن در قرآن كريم
تبيين مقام رضا در قرآن كريم
گونه شناسي روايات تفسيري اهل بيت عليهم السلام در سوره لقمان
بررسي حروف مقطعه از ديدگاه مستشرقان
وجوه تناسب در واحد منسجم سوره
کاظم قاضی زاده
علیرضا محمدپور گرجی
چکیده: یکی از اجزاء قرآن کریم «سوره» است که در قول و فعلِ خدای حکیم به عنوان واحدی منسجم، تشخّص یافته است. به همین سبب ضرورت دارد در دانش «تناسب آیات» به کشف و تبیین انسجام و تناسب درونی آن پرداخته شود. بررسی دقیق و تدبر عمیق در مجموع سوره واحد، وجوه متعددی از تناسب در آیات و سیاق‌ها را نمایان می‌سازد.
اهم وجوه تناسب در گستره سوره واحد طی دسته‌بندی جامع عبارت است از: «تناسب ادبی»، «تناسب موضوعی»، «تناسب مفهومی» و «تناسب غرضی».
هر یک از مناسبات یاد شده، انواع متعدد و نمونه‌های فراوانی در «سوره» دارد، از جمله «وصف»، «عطف»، «بدل»، «تأکید مطلب گذشته»، «تفصیل اجمال گذشته»، «بیان مصداق و شاهد برای سخن»، «تعلیل مطلب یاد شده»، «تخصیص جمله عام»، «پاسخ به شبهه و سؤالی که در آیه قبل مطرح شده است»، «تناسب آیاتی که یکجا نازل شدهاند»، «نهی مؤمنان از موالات با مشرکان»، «اثبات توحید و تثبیت ایمان به معاد»، «بیان چکیده‌ای از رویارویی انبیا با متمردان»، «دعوت به اعتقاد حق و عمل صالح، از طریق انذار و تبشیر» و «نهی از روی‌گردانی از نماز جمعه و امر به ترک موانع در وقت ادای آن».
فوائد «تخصيص بالذكر» در قرآن
فريده محمدزاده
چکیده: در میان آیات کریمه قرآن آیاتی وجود دارد که خداوند متعال از امر خاصی به طور ویژه یاد کرده، یا بر عبارتی که ظاهراً افاده عموم می‌نماید، با ذکر واژه یا اصطلاحی خاص، تخصیص می‌زند که در اصطلاح مفسران به آن «تخصیص بالذکر» می‌گویند. پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، به دنبال پاسخ این پرسش است که مراد از تخصیص بالذکر در قرآن چیست و خداوند متعال از انجام این عمل چه اهدافی را دنبال می‌نماید؟
با سیری در تفاسیر گوناگون از مفسران بزرگ و شهیر، به جستجوی برخی از فوائد تخصیص بالذکر در میان آیات پرداخته و این نتیجه حاصل شد که هرجا خداوند حکیم از چیز خاصی یاد نموده، بی‌هدف نیست بلکه بنا بر دلیل خاصی بوده که عقل سلیم با کمی تأمل آن را در می‌یابد؛ از قبیل تشریف و تعظیم، دفع توهم نسبت به آن موضوع، حصر و اختصاص، مناسبت سیاق، مناسبت لفظ با معنا، مناسبت با احوال مشرکان و... و این قطره‌ای است از دریای وسیع بلاغت و بدایع قرآن مجید.
واژگان ذي وجوه «هدي»، «صلاه» و «رحمه» در ترجمه هاي فارسي و انگليسي
مصيب مرزباني
چکیده: علم وجوه یکی از دانش‌های علوم قرآن است که به موجب آن کلمات در موقعیت‌های گوناگون، بار معنایی متفاوتی پیدا می‌کنند. سه واژه هُدی، صَلاه و رَحْمَه از واژگان ذی وجوهی هستند که در آیات مختلف، بار معنایی گوناگونی دارند؛ عدم توجه به این مسئله موجبات برداشت‌های نادرست از قرآن کریم را فراهم می‌آورد.
این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای مبتنی بر این پرسش است که آیا ترجمه‌های فارسی و انگلیسی قرآن عملکرد مناسبی در معادل یابی این واژگان اتخاذ شده است؟ در واکاوی ترجمه‌های قرآن درباره معنای واژه‌های مذکور مشخص شد که در اکثر موارد مترجمان با عدم توجه به علم وجوه و سیاق آیات، به ترجمه این واژه‌ها پرداخته‌اند.
ترجمه‌های خواجوی، عاملی، الهی قمشه‌ای، بروجردی، خسروی، طاهری و گرمارودی در معادل یابی صحیح سه واژه مورد نظر در برخی مواضع عملکرد مثبتی داشته‌اند. در میان ترجمه‌های انگلیسی قرآن کریم، عملکرد مثبتی در معادل‌یابی واژگان ذی وجوه مشاهده نشد که این چالشی بزرگ در میان این دسته از ترجمه‌ها محسوب می‌شود.
سيره پيامبر(ص) و ائمه اطهار در تحكيم وحدت امت اسلامي
جمال فرزند وحي
الهام جليليان
سميه محققي
چکیده: خدای تبارک و تعالی جهان را بر اساس نظم و هماهنگی کامل آفریده است. انسان هم در این جهان باید از هماهنگی و وحدت میان سایر موجودات بهره بگیرد و زندگی خود را بر مبنای آن پایه‌ریزی کند تا به سعادت دنیوی و اخروی برسد.
وحدت از اصول و ارزش‌های مورد تأکید پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) است که همواره منادی وحدت بوده‌اند. از منظر آنان عزت و اقتدار همه جانبه مسلمانان، در پرتوی وحدت و همبستگی در برابر دشمنان مشترک است.
این بزرگواران هم با گفتار و هم با سیره عملی خود، امت را به وحدت و دوری از تفرقه و پراکندگی دعوت نموده‌اند. وحدت یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های تاریخی اجتماعی و سیاسی مسلمانان جهت ایستادگی و پویایی هویت اسلامی است که مسلمانان از روزگار آغازین اسلام تا به حال، بر مبنای تعالیم عالیه اسلامی و دیانت حقه توحیدی پیگیر آن بوده است و در مقابله با دشمنان اسلام و مسلمین یک نظریه و برنامه در ابعاد مختلف، متناسب با مقتضیات زمان آن را ارائه نموده‌اند.
ما در این مقاله در صدد بررسی و تبیین وحدت در سیره پیامبر و ائمه هستیم تا راهکارهایی را برای وحدت با آموزه‌های قرآن و دستورات پیامبر تبیین نماییم. روش تحقیق مورد استفاده، اسنادی و کتابخانه‌ای است.
تحليل معنايي واژه حلم و مشتقات آن در قرآن كريم
قاسم مختاري
زهرا شيخ حسيني
فاطمه نظيري سنجاني
چکیده: متن قرآن، متنی سرشار از پیچیدگی‌های زبانی و معنایی و در نهایت فصاحت، بلاغت، زمان‌مند و مکان‌مند است. دوره معاصر با آغاز روش‌های نقد ادبی، زبان‌شناسی و معناشناسی، ابزارهای جدید، متفاوت، با کارکردهای نو در اکتشاف گوهرهای دریای بی‌کران قرآن را فراروی محققان و مفسران قرار داده است.
نظریه بافت یکی از رویکردهایی است که امروزه مورد توجّه بسیاری از زبان‌شناسان و به خصوص پژوهشگران حوزه معناشناسی قرار گرفته است. کاربرد این نظریه در حوزه اشتراک لفظی، بیش از دیگر حوزه‌ها به چشم می‌خورد. مسأله‌ای که از دیرباز مورد توجّه مفسران و محققان قرار گرفته، این است که تا چه اندازه می‌توان با استفاده از نظریه بافت به معنای دقیق واژگان مشترک لفظی، به ویژه واژگان قرآن پی برد؟
این مقاله که به شیوه توصیفی –تحلیلی انجام شده است، در پی آن است که با بررسی واژه حلم و مشتقات آن در بافت قرآن کریم و نهج البلاغه، وجوه معنایی برجسته این واژه در هر بافتی را با توجه به موقعیت آن تبیین نماید.
نتایج تحقیق حاکی از آن است که این واژه، معانی‌ای چون شکیبایی، عفو، آرامش، عقل، خواب و رؤیا، و نیز بلوغ فکری انسان در سنین کودکی را دربردارد که با توجه به موقعیت و بافت متن، یک و یا چند معنا از وجوه ذکر شده آن نمایان می‌گردد.
تبيين مقام رضا در قرآن كريم
سيد جليل انصار محمدي
چکیده: این پژوهش می‌کوشد با روش اسنادی – کتابخانه‌ای و پیمایش مراحل سه گانه توصیف، تحلیل و تبیین، مقام رضا را در قرآن کریم مورد واکاوی قرار دهد.
در این مقاله ضمن بازشناسی معنای لغوی و اصطلاحی رضا، دیدگاه مفسران و عالمان عرفان و اخلاق درباره اقسام، مراتب و درجات مقام رضا مورد تحلیل قرار گرفته سپس با استفاده از آیات و روایات، راه‌های تحصیل رضوان الهی در قرآن بررسی و در پایان آثار و نتایج مقام رضا عنوان شده است.
در این پژوهش، نگارنده با تعمق و تدبر در آیات قرآن کریم، روایات اهل بیت علیهم السلام و متون اسلامی به بررسی مقام رضا می‌پردازد.
گونه‌شناسي روايات تفسيري اهل بيت عليهم السلام در سوره لقمان
علي احمد ناصح
فريده بهرامي
چکیده: این مقاله روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) ذیل سوره مبارکه لقمان را از منظر ثبت و گونه شناسی بررسی کرده است. ابتدا به تعریف بارزترین گونه‌های تفسیری پرداخته و سپس روایات مرتبط با هر گونه را ذکر کرده است. شیوه پژوهش، کتابخانه‌ای و به روش تحلیلی و نیز حوزه مطالعات آن، قرآن و تفاسیر روایی شیعه بوده است.
طبق برآورد تحقیق، بیشترین فراوانی روایات ذیل سوره لقمان به ترتیب ایضاح مفهومی- به معنای توضیح و تبیین مراد و مقصود آیه- سپس اخلاقی و در مرحله بعد تعیین مصداق (جری و تطبیق) بوده است.
بررسي حروف مقطعه از ديدگاه مستشرقان
سید محمد رضوی
سکینه الشهیربه مهین جعفری
چکیده: حروف مقطعه، در ابتدای بعضی سوره‌های قرآن به صورت حروف گسسته‌ای آمده که کلمه خاصی را تشکیل نداده و ظاهرا معنایی ندارند. به همین دلیل مفسران و اسلام‌شناسان نظرات و گمانه‌زنی‌هایی را در مورد معنا و مدلول آن داشته‌اند که بعضا سست و غیر منطقی است.
از آنجایی که بعضی مستشرقان کوشیده‌اند منبع قرآن را غیر وحیانی و ساخته بشر معرفی نمایند، نظراتی را مطرح کرده‌اند که باعث شبهه افکنی‌هایی پیرامون وحیانیت قرآن کریم شده است که این نوشتار با هدف بررسی این نظرات به روش کتابخانه‌ای و با مراجعه به متون معتبر تفسیری و علوم قرآنی توصیف کوتاهی از دیدگاه‌های قرآن شناسان غربی از جمله بلاشر، نولدکه، بوهل، وات، بوث، موریس و... ارائه داده است.
در مجموع می‌توان گفت: گروهی معتقدند، حروف مقطعه به نوعی با حروف ابجد مرتبط است و بعضی دیگر این حروف را اشاراتی رمزگونه به محتوای سوره و عده‌ای آن را اشاره به نام صحابه می‌دانند.
البته برخی معتقدند که این حروف جزء آیات متشابه قرآن است که تأویل آن را کسی جز خدا و راسخان در علم نمی‌داند و بر این اعتقادند که نمی‌توان معنایی روشن و قطعی از این حروف ارائه کرد و آنها همچنان اسرار آمیزند، که هرکدام از این نظرات به گونه‌ای تفسیر به رأی، اجتهاد، حدس و گمان و یا دارای سند ضعیفی است.
گفتنی است، مؤسسه تفسیر و رهپویان سیدالشهدا(ع) بیست و نهمین و سی‌امین شماره فصلنامه تخصصی «حسنا» را در ۲۵۱ صفحه و به قیمت ۱۲۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن۶۰۱/ ش