شیخ شاذ الازهر؛ از دیدار با شیمون پرز تا حمایت از ممنوعیت حجاب
خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: در آخرین شماره از «رهبران الازهر مصر» به معرّفی چهار تن از علما و مشایخ متاخر الازهر خواهیم پرداخت که برخی از آنها به دلیل مواضع و رویکردهای دوگانه مورد انتقاد قرار گرفتند. در ادامه با این شخصیت‌ها آشنا خواهیم شد.
43. شیخ عبدالرحمن بیصار
محمد عبد الرحمن شافعی مذهب و چهل و هفتمین شیخ الازهر در استان کفر الشیخ چشم به جهان گشود. در کودکی قرآن را فرا گرفت و به مدرسه دسوق الدینی شهر سالمیه پیوست.
وی در آنجا دروس دینی مانند ادبیات عرب، کلام، تفسیر، اخلاق، تاریخ نبوی، فقه و اصول و سایر دروس دینی را فرا گرفت. پس از تکمیل دروس مقدماتی، شیخ عبدالرحمن به دانشکده اصول الدین اسکندریه پیوست و پس از اتمام درس به عنوان استاد در این دانشکده مشغول به فعالیت شد.
شیخ بیصار به مدت چهار سال مدیریت مرکز فرهنگی اسلامی الازهر در واشنگتن را به عهده داشت. پس از آن به مصر بازگشت و اینبار به عنوان رییس بعثه آموزشی به لیبی سفر کرد. در سال 1968م با حکمی از سوی حکومت به عنوان دبیرکل مجمع پژوهش‌های اسلامی انتخاب شد.
ریاست الازهر
شیخ بیصار به مدت سه سال به طور همزمان به عنوان شیخ الازهر و نیز وزیر اوقاف مصر مشغول به فعالیت بود. وی در این مدت اصلاحات بسیاری را انجام داد که از جمله آن می‌توان به تقویت شیوه آموزش فلسفه در الازهر، تلاش در جهت فراگیری طلاب نسبت به زبان‌های بیگانه در راستای ترویج اسلام، تالیف کمیته پژوهش قانون اجرایی الازهر نام برد.
مواضع و رویکردها
شیخ الازهر مصر همواره بر نقش و جایگاه زن در جامعه تاکید داشته و به مسؤولان مربوطه بارها تاکید کرد که باید قانون احوال شخصیه به گونه‌ای مورد بازنگری قرار گیرد که حقوق زن‌ها در جامعه مصری را نیز بیش از پیش مورد توجه قرار دهد. وی بر لزوم مبارزه با خشونت و استفاده از زبان گفتگو برای مقابله با افراط‌گرایی تاکید ویژه‌ای داشت.
آثار علمی
از شیخ بیصار تالیفات فراوانی به جا مانده است که در ذیل به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد:
1.اثبات عقاید اسلامی با رویکرد کلامی، فلسفی و روایی
2.عقیده و اخلاق در فلسفه اسلامی
3.وجود و خلود در فلسفه ابن‌رشد
4.درنگی در فلسفه جدید و معاصر
5.امکان و امتناع
44. شیخ جاد الحق علی جاد الحق
جاد الحق علي جاد الحق چهل و هشتمین شیخ الازهر در روستای بطره به دنیا آمد. در کودکی قرآن را آموخت و به مدرسه احمدی شهر طنطا وارد شد. پس از پایان دروس مقدماتی به قاهره آمد و در دانشکده الهیات ثبت نام کرد.
وی پس از پایان دروس تحصیلی برای مسند قضاوت امتحان داد و توانست به عنوان قاضی در محاکم شرعی مصر مشغول به خدمت شود. اندک زمانی بعد شیخ جاد الحق به عنوان مشاور بخش فتوای دارالافتای مصر برگزیده شد. به دلیل توانایی بالا و تلاش شبانه روزی شیخ جاد الحق توانست همزمان به عنوان مفتی مصر و وزیر اوقاف معیّن شود.
ریاست الازهر
شیخ جاد الحق در 13 جمادی الاولی سال 1402هـ.ق به عنوان شیخ الازهر انتخاب شد. تاسیس دانشگاه‌های مختلف در سراسر مصر، ایجاد شعبه‌های جدید از الازهر در سایر کشورها نظیر تانزانیا، سومالی و نیجریه، بازسازی 1500 آموزشگاه دینی، دعوت از علما برای گفتگو با جوانان در راستای اصلاح فهم دینی بخشی از مهمترین اقدامات وی بود.
مقابله با اندیشه بهائیت
شیخ جادالحق دارای رویکرد مشخصی نسبت به بهائیت بود تا آنجا که مجمع پژوهش‌های اسلامی به ریاست وی در بیانیه‌ای بهائیت را وبای فکری و جنگ بر مسلمانان توصیف کرده و خواستار مبارزه و نابودی این اندیشه خطرناک شد. وی تاکید کرده بود که بهائیان در حق اسلام جنایت و به دین الهی تعدّی کردند و باید با تمام توان در برابر این فتنه ایستادگی کرد.
یاری اقلیّات مسلمان
شیخ جادالحق همواره یاور اقلیات مسلمان و مستضعف در جهان بود. وی همواره در گفتگوهای خبری و بیانات مطبوعاتی نسبت به خطر چالش‌هایی که اقلیات دینی با آن مواجه‌اند هشدار می‌داد. شیخ جادالحق بارها گفته بود که اقلیت‌های مسلمان از شهرها، مساجد و مدارس خود به دلیل تخریب و ویرانی دور افتادند.
دفاع از قدس شریف
شیخ الازهر همواره بر مساله قدس شریف به عنوان مساله مهم جهان اسلام تاکید داشت. وی با صدور بیانیه‌های متعدّد هجوم مستمر صهیونیست‌ها به قدس شریف را محکوم کرد. وی به صراحت اعلام کرد: «آمریکا گمان می‌کند که دوست کشورهای عربی است اما در حقیقت رفیق شفیق اسرائیل است و همین مساله سبب هجوم بیشتر اسرائیلی‌ها به حقوق مردم کشورهای عربی است.»
تالیفات
از شیخ جادالحق تالیفات فراوانی به جا مانده است از جمله:
1.رساله‌ای در اجتهاد و شروط آن
2.رساله قضاوت در اسلام
3. فقه اسلامی و پیشرفت آن
4.نبوت در قرآن کریم
45. شیخ محمد سيد طنطاوي
محمد سيد طنطاوي در 28 اکتبر 1928م در منطقه سوهاج چشم به جهان گشود. در کودکی قرآن را آموخت تا بتواند به مدارس دینی الازهر وارد شود.
شیخ طنطاوی با ورود به دانشکده اصول الدین توانست دکترای تفسیر و حدیث را با درجه ممتاز به دست آورد و به عنوان استاد در این دانشکده مشغول به فعالیت شد. شیخ طنطاوی به مدت 4 سال به عنوان رییس بخش تفسیر پژوهش‌های عالی دانشگاه اسلامی مدینه منوره انتخاب شد.
به دلیل فعالیت‌ها و توانایی‌های بالا در اکتبر 1986 به عنوان مفتی مصر و ده سال بعد به عنوان شیخ الازهر برگزیده شد. خطیب و مدرس وزارت اوقاف، استادیار بخش تفسیر دانشکده اصول الدین، رییس دانشگاه اصول الدین منطقه اسیوط بخشی از سمت‌های شیخ طنطاوی است.
مواضع و رویکردها
شیخ طنطاوی از علمایی است که میان رویکرد علمی و سیاسی وی اختلاف زیاد است. به عنوان مثلال در حاشیه فعالیت کنفرانس «گفتگوی ادیان» که در نیویورک برگزار شد، با شیمون پیرز رییس جمهور اسرائیل مصافحه کرد.
طنطاوی در زمانی که مفتی مصر انتخاب شد با صدور فتوایی سود بانکی و کارمزد بانک‌ها را ربا اعلام کرد. وی در اظهار نظری عجیب در سال 2003م با استقبال از نیکولا ساراکوزی رییس جمهور فرانسه اعلام کرد که ممنوعیت پوشش حجاب در مدارس و موسسه‌های آموزشی فرانسه مساله داخلی این کشور است و الازهر در مسائل داخلی کشورها دخالتی نخواهد کرد.
تألیفات
از شیخ طنطاوی تالیفات فراوانی به جا مانده است. در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. تفسیر الوسیط در 15 مجلد
2.بنی اسرائیل در قرآن و سنت
3.ادب گفتگو در اسلام
4. اجتهاد در احکام شریعت
5. معاملات بانکی و احکام آن
46.شیخ احمد طیب
أحمد محمد أحمد الطيب معروف به امام اکبر شیخ الازهر و رییس سابق دانشگاه الازهر پنجاهمین شیخ الازهر است. وی هم اکنون به عنوان شیخ الازهر مشغول به فعالیت است.
احمد طیب استاد عقیده اسلامی است و به دو زبان فرانسوی و انگلیسی مسلط است. وی کتاب‌های فراوانی را از زبان فرانسوی به عربی ترجمه کرده است و مدتی به عنوان سخنران دانشگاهی در فرانسه مشغول به فعالیت بوده است. از احمد طیب آثار فراوانی در فقه، شریعت و تصوف اسلامی منتشر شده است.
وی بارها نسبت به تبعیت الازهر از نظام سیاسی حاکم در مصر واکنش نشان داده است. او می‌گوید: «الازهر هیچگاه مسؤولیت رفتارهای حکومتی را به دوش نخواهد کشید اما با حکومت‌ها نیز دشمنی ندارد. الازهر بخشی از حکومت است اما این عضویت به معنای آن نیست که تمامی اقدامات دولت را تایید کند.»
طیب در حادثه 25 ژانویه 2011 که منجر به سرگونی حکومت مستبد حسنی مبارک شد با هشدار نسبت به هرگونه خونریزی و ایجاد ناامنی در مصر تظاهر کنندگان را «عادلان» توصیف کرد و از مردم خواست که با آرامش مطالبات خود را اعلام کنند هرچند که پس از واکنش‌های حسنی مبارک، شیخ الازهر از موضع خود عقب نشینی کرده و اعلام کرد که تظاهرات به این شکل شرعا حرام است.
تعلیق بر بخش الهیات کتاب تهذیب الکلام تفتازانی، مباحث وجود و ماهیت از کتاب مواقف، اصول نظریه علم از دیدگاه اشعری‌ها، مفهوم حرکت در فلسفه اسلامی و مارکسیستی، مباحث علت و معلول بخشی از تالیفات شیخ احمد طیب است./۹۸۱/ب۹۲۰/ک