علم جدید ماهیتی فناورانه دارد
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر رضا داوری اردکانی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، در مقاله مبسوطی ابعاد ارتباط علم جدید و فناوری را از منظری آینده شناسانه بررسی و تبیین کرده است، که متن کامل این مقاله به شرح ذیل است:
پیداست که علم جدید علم به هستی جهان و آنچه هست نیست بلکه علم سازنده است و علم سازنده می‌تواند رویی به سوی آینده داشته باشد. لازم نیست که دانشمندان همه به فکر آینده باشند و برای آینده کار کنند. آنها کار خودشان را می‌کنند و به علم خودشان مشغولند و بدون اینکه معمولاً بدانند با علمشان جهان مبدل و متحول می‌شود اما به اعتبار دیگر دانشمند اگر دانشمند است در علم کاری جز تحقیق حقیقت ندارد و در بند اینکه علمش چه سود دارد نیست و نباید هم باشد اما علم جدید در ذاتش تکنولوژیک است.
آینده‌نگری را با آینده‌نگاری اشتباه نباید کرد. آینده‌نگاری در این اواخر به صورت یک علم میان‌رشته‌ای در آمده است و قواعد و روش‌هایی دارد که می‌توان آنها را فراگرفت و در برنامه‌ریزی به کار برد. اما آینده‌نگری درک و دریافت شرایط تحقق امکان‌هایی است که در افق آینده دیده می‌شود. این امکان‌ها را همه همیشه نمی‌بینند زیرا کسانی چشم آینده‌بین دارند که توانایی تحقق بخشیدن به امکان‌ها را نیز داشته باشند.
اینجا فهم و توانایی با هم و به هم بسته است. گاهی گمان می‌کنند که می‌توان با تدریس و فراگرفتن قواعد آینده‌نگری آینده را دید و شناخت و ساخت ولی آینده‌نگاری حداکثر می‌تواند مددکار آینده‌نگری و وسیله‌ای برای طراحی برنامه باشد. پس آینده‌نگاری گرچه دانشی مغتنم است، اگر در خدمت آینده‌نگری نباشد سود نمی‌دهد. آینده‌نگاری قواعد کلی و عمومی است اما آینده‌نگری در هر جا و هر جامعه‌ای خاص آنجاست و با ملاحظه شرایط خاص صورت می‌گیرد.
وقتی امکانات آینده و توانایی‌های یک جامعه نسبت به آینده آن اجمالاً شناخته شود کسانی می‌توانند با رجوع به قواعد آینده‌نگاری برنامه آینده را تدوین کنند. در شرایط کنونی ما به آینده‌نگری و آینده‌نگاری هر دو نیاز داریم. چنانکه اشاره شد آینده‌نگاری را می‌توان در مدرسه آموخت اما آینده‌نگری را چه کنیم که آموختنی نیست و با چشم و گوش باز کسانی که محرم راز زمانند حاصل می‌شود. اکنون مردم در همه جای جهان به این چشم و گوش باز نیاز دارند. به عبارت دیگر در زمانی که از طراحی برنامه توسعه نمی‌توان روگرداند، آینده‌نگری یک نیاز تاریخی است.
در بازی شطرنج توسعه، کشوری که برنامه‌ای برای آینده نداشته باشد، از راه می‌ماند و این از راه ماندن در عقب‌افتادگی محدود نمی‌ماند بلکه منشأ مصیبت‌ها و مفاسد و ابتلاهای گوناگون می‌شود. چگونه می‌توان چشم آینده‌نگر پیدا کرد؟ اولین شرط اینست که زمان و مقتضیات آن را بشناسیم یا لااقل اگر نمی‌شناسیم وقتی به گذشته و اکنون خود نظر می‌کنیم بپذیریم که در گفتار و اعمالمان کمتر نشانی از انس با زمان و آینده می‌توان یافت. آیا ما هم‌اکنون مشکلات آینده‌نگری را می‌دانیم؟ اینکه غالباً آینده‌نگری را وظیفه اداری تلقی می‌کنند و یک سازمان اداری را مأمور تدوین برنامه آینده می‌کنند یک ضرورت است اما این ضرورت نباید باعث شود که تفاوت میان آینده‌نگری و آینده‌نگاری از نظر دور بماند.
برای آینده‌نگاری و برنامه‌ریزی سازمان لازم است اما این سازمان اگر از پشتوانه آینده‌نگری برخوردار نباشد کاری از پیش نمی‌برد. آینده زمان موهوم نیست و اگر آن را موهوم بدانیم، آینده‌نگری دیگر چه معنی دارد؟ مشکل بزرگ اینست که آینده‌نگری به زمان تجدد تعلق دارد یعنی در زمان تجدد است که آینده را می‌توان دید و ساخت و در این زمان است که نسبت گذشته با آینده مسئله می‌شود. در دوران‌های گذشته زمان دوری بود و اگر دوری نبود، گذشته و آینده عدم بودند و مثلاً برای عارف و صوفی «حال» و «دم» و «وقت» دریافتنی بود ولی در دوران توسعه آینده چیزی است وگرنه آینده-نگری چه معنی دارد؟
چیزی باید وجود داشته باشدتا بتوان آن را دید و یافت. پس آینده داشتن و آینده‌بینی اگر یکی نباشند با هم ملازمت دارند. آینده زمانی تهی نیست که هر چیزی بتوان در آن قرار داد. کشورها هم نمی‌توانند همه خواسته‌ها و آرزوهای خود را در آینده متحقق سازند زیرا میان امروز و آینده نسبتی هست. امروز و اکنون هر کشور و مردمی مجموعه بوده‌ها و داشته‌های آنها است.
مردم همه کشورها به یک اندازه با زمان و خرد متعلق به آن آشنایی ندارند و از دانایی و توانایی یکسان برخوردار و بهره‌مند نیستند. آینده‌نگریشان هم با درکی که از زمان دارند تناسب دارد و بسته به میزان و نحوه این درک و بهره‌مندی از عهده آینده‌نگری برمی‌آیند. مردمی که می‌دانند چه داشته‌اند، چه دارند و چه می‌خواهند داشته باشند و دانش و تواناییشان چه اندازه است در راه آینده قرار دارند و می‌توانند صورتی اجمالی از آینده را در نظر آورند و هر چه پیش می‌روند این صورت اجمالی را بیشتر تفصیل دهند و تحقق بخشند.
علاقه‌مندان برای مطالعه این مقاله اینجا را کلیک کنند./998/د۱۰۱/س