فصلنامه کلام اسلامی به شماره نود و نهم رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه آموزش عالی امام صادق علیهالسلام(مرکز تخصصی علم کلام)، نود و نهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامی ویژه پاییز 1395 را به صاحبامتیازی حضرت آیتالله جعفر سبحانی چاپ و روانه بازار نشر کرد.
در این شماره از فصلنامه این مقالات را میخوانیم:
افضلیت و عصمت اهل بیت علیهم السلام در آیه و روایات صلوات
مفهومشناسی و مصداقیابی اهل بیت عیلهم السلام در آیه تطهیر
برهان تمانع؛ برهاینی استوار در راستای توحید خالقی و ربوبی
گستره کاربرد قاعده حکمت در مسائل کلامی
جایگاه مردم در کلام سیاسی سنتی شیعه
بررسی روش عقلی فلسفی در مکتب کلامی معتزله، اشاعره و امامیه
افضلیت و عصمت اهل بیت علیهم السلام در آیه و روایات صلوات
علی ربانی گلپایگانی
چکیده: آیات و روایات بسیاری بیانگر افضیلت و عصمت اهلبیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میباشد که آیه صلوات (احزاب: 56) و روایت مربوط به آن از آن جمله است. مفاد این آیه آن است که رسول خدا صلی اله علیه و اله و سلم مورد درود و رحمت ویژه خداوند و فرشتگان است، و از مؤمنان خواسته شده است که با تأسی به خدا و فرشتگان، بر آن حضرت درود بفرستند. در روایت آمده است که درباره چگونگی درود فرستادن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از آن حضرت سؤال شد و ایشان فرمود، بگویید :«اللهم صل علی محمد و آل محمد».
از این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله به دست میآید که آل پیامبر از حیث کمال و مرتبه وجودی از چنان جایگاهی برخوردارند که در صلوات ویژه الهی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با آن حضرت اشتراک دارند.
از سوی دیگر، در عصمت و برتری رسول اکرم صلی الله علیه و آله بر دیگران، تردید و اختلافی وجود ندارد، بنابراین، آل محمد نیر ویژگی مزبور را دارند. البته این اشتراک، با برتری پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حتی بر آل او منافات ندارد؛ چرا که صفات کمال تفاضلپذیر است، چنانکه این قاعده در مورد پیامبران الهی نیز جاری است.
مفهومشناسی و مصداقیابی اهل بیت عیلهم السلام در آیه تطهیر
غلامحسین زینلی
چکیده: دانشمندان فریقین در اینکه مصداق اصطلاح «اهل بیت» در آیه تطهیر چه کسانی هستند، دچار اختلاف شده و احتمالات متعددی بیان داشتهاند؛ در عین حال، تمام دانشمندان شیعه امامیه و اکثر قریب به اتفاق دانشمندان اهل سنت بر این مطلب اتفاق نظر دارند که رسول خدا صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام، حسن علیه السلام و حسین علیه السلام، مشمول آیه تطهیر، و جزء اهلبیت پیامبرند؛ اما اینکه آیا اصطلاح اهل بیت، همسران پیامبر را شامل می شود یا خیر، عدهای از مفسران اهل سنت بدون آنکه دلیل قابل قبولی ارائه دهند، همسران پیامبر را نیز مشمول آیه دانستهاند.
در مقابل، تمام عالمان شیعه و برخی از دانشمندان اهل سنت دلایل متقنی از داخل و خارج آیه تطهیر ارائه دادهاند که نشان میدهد آیه تطهیر اختصاص به خمسه طیبه دارد و کلمه « اهل بیت» کسانی جز آنان را شامل نمیشود.
برهان تمانع؛ برهانی استوار در راستای توحید خالقی و ربوبی
محمد ایزدی تبار
چکیده: یکی از وجوه عقلی متعدد که اندیشمندان اسلامی در راه اثبات توحید از آن بهره بردهاند، برهان تمانع است. برهانی که با الهام از آیات شریفه قرآن به ویژه آیه شریفه «لو کان فیها الا الله لفسدتا» مطرح شده و با تقریرهای گوناگونی ارائه شده است.
در این نوشتار؛ پیشینه، حوزه کاربرد،مبانی و تقریرهای مختلف برهان و اشکالات مطرح شده بر این تقریرها بررسی شده و توحید در خالقیت و ربوبیت اعم از ربوبیت تکوینی و تشریعی با آن اثبات میشود. بر این نکته تأکید شده که برهان تمانع به صورت اختلاف و ناسازگاری آلهه متعدده اختصاص نداشته، فرض توافق آلهه متعدده در خلق و تدبیر نیز شامل میشود؛ از این رو برهان را بر اساس تعدد قدرتها و تعدد ارادهها متوافق و تمانع اراداهها تبیین نمودهایم.
تالی فاسدهای منتج از این برهان که به خاطر پرهیز از این لوازم فاسده توحید اثبات میشود، در برخی از تقریرها عدم تکوّن عالم و در برخی تقریرها بینظمی و ناهماهنگی بین موجودات عالم است.
در بخش پایانی مقاله نگاهی مختصر به آیه «لو کان فیهما آلهة الا الله لفسدتا» و آیات مشابه آن که منشأ قرآنی برهان تمانع است، انداخته شده است و از نظریه برهان بودن استدلال مستفاد از آیات دفاع شده است.
گستره کاربرد قاعده حکمت در مسائل کلامی
محمد صفر جبرئیلی
جعفر علی نقی
چکیده: قاعده حکمت به جهت نقشی که در اثبات اصول و مبانی اعتقادی دین مقدس دارد، یکی از مهمترین قواعد دانش کلام به شمار میرود. تحقیق و پژوهش در گستره کاربرد این قاعده در قلمرو مسائل کلامی نشان خواهد داد که قاعده مذکور در اثبات چه مسائلی از مسائل علم کلام کارآیی دارد و متکلمان امامیه در اثبات آموزههای اعتقادی، به چه میزان از آن بهره بردهاند.
تحقیق حاضر با روش کتابخانهای و رویکرد گزارش تحلیلی، به تفصیل، کارکردهای مختلف قاعده حکمت را در تراث مهم کلام امامیه مورد کنکاش و مداقه قرار داده، و روشن ساخته است که این قاعده، در بیشتر ابواب و مسائل علم کلام کارآیی دارد، و دامنه کاربردی آن شامل مباحث توحید، نبوت، امامت، معاد و زیرشاخههای مربوط به آنها میشود. متکلمان امامیه در اثبات بسیاری از معارف و آموزهای اعتقاد، بهرههای وافری از قاعده مذکور بردهاند.
جایگاه مردم در کلام سیاسی سنتی شیعه
حمید ضیاء
غلامرضا بهروز لک
چکیده: نوشتار حاضر با تببین تلقی از انسان در نزد متکلمان شیعه، به بررسی جایگاه در کلام سیاسی و اقتضائات آن میپردازد. رویکرد مقاله، کلام سیاسی استفاده از روشهای عقلی و نقلی میباشد.
دستاورد تحقیق حاضر این است که مبنای مشروعیت قدرت از نظر متکلمان سنتی شیعه، الهی بوده و مردم نقشی در مشروعیت امام و نائب او ندارند. البته این امر نافی نقشآفرینی مردم در دیگر عرصهها حکومت نبوده، بلکه آنها با زمینهسازی تصرف و ریاست امام و نائبش، به حکومت ایشان فعلیت میبخشند.
نقش سیاسی عمده مردم در کلام سیاسی شیعه، پذیریش مسئولیتهای محول از جانب امام و تصدی سایر مناصب سیاسی بوده، و از نقش مهم نظارتی نیز برخوردار هستند.
بررسی روش عقلی فلسفی در مکتب کلامی معتزله، اشاعره و امامیه
عبدالرحیم سلیمانی بهبانی
حامد آسیابانها رضائی
چکیده: یکی از روش هایی که متکلمان از آن در تثبیت مواضع کلامی خود استفاده کرده و مسائل کلامی خویش را بر اساس آن به سامان رساندهاند، روش عقلی فلسفی است. در این روش، متکلم پیش از ورورد به بحثهای کلامی به بررسی مسائل فلسفی پرداخته و متعرض آرای فلاسفه نیز میشود.
این مقاله با رویکردی توصیفی و با هدف بیان اهمیت و جایگاه این روش در میان متکلمان، اثر کلامی متکلمان معتزله، اشاعره و امامیه را مورد بررسی قرار داده است و این بررسی نشان میدهد، استفاده از روش عقلی فلسفی مورد توجه هر سه مکتب کلامی بوده و این روش در مسائلی مانند «اثبات وجود خداوند»، «عینیت صفات با ذات الهی» و «علم خداوند» به کار گرفته شده است.
گفتنی است، مؤسسه تعلیماتی تحقیقاتی امام صادق علیهالسلام، نود و یکمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامی را در 158 صفحه به قمیت 3000 تومان منتشر کرده است./998/ن ۶۰۲/ش