قوه قضاییه در جرم‌انگاری تخریب محیط زیست موفق بوده است
اشاره: حل چالش‌های زیست محیطی در گرو عملکرد جوامع، در سطوح مختلف خرد و کلان است. دستگاه‌های اجرایی متولی این امر، علاوه بر زحمات و تلاش‌های بسیاری که می‌کنند؛ اما هنوز نتوانسته‌اند راهکاری مناسب در عرصه‌های مختلف این مسأله ارائه دهند.
آموزش، پژوهش و ترویج گفتمان حاکم بر کشور، اگرچه در راستای تقویت محیط زیست ممکن است حرکت کند؛ اما به جریانی پر تلاش، هدفمند و اجرا کننده سیاست‌های کشور نشده است. از این‌رو خبرنگار خبرگزاری رسا به سراغ دکتر سید رحمان دانیالی رییس اداره کل حفاظت از محیط زیست استان قم رفته است، تا درباره وضعیت محیط زیست و چگونگی عملکرد این اداره به گفت و گو بنشیند.
رسا ـ اگر سازمان محیط زیست را به عنوان مجری سیاست‌های بحث محیط زیست در کشور بدانیم، اداره کل محیط زیست استان قم، چه بستری برای آموزش در عرصه فرهنگ عمومی و خرده فرهنگ‌های مختلف فراهم کرده است؟ آیا در دبیرستان‌ها، در کارگاه‌های آموزشی یا هر فضای آموزشی ممکن، توانسته اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی قابل قبولی داشته باشد؟
اقدامات اولیه‌ای در این زمینه شروع شده است که البته توجه به ظرفیت‌ها و کمبودهای این مجموعه، وضعیت ما را بیشتر روشن می‌کند. ایده اصلی که ما در شهر و استان قم دنبال می‌کنیم، این است که از تمامی مجموعه‌ها و تشکل‌های دینی، مذهبی و سازمانی، آیات عظام و مراجع بزرگوار درخواست همیاری و همدلی برای اجرایی شدن مسأله آموزش و پژوهش داریم. البته در این راستا اقدام به تأسیس مدارسی با رویکرد محیط زیست کرده ایم. اگر به دنبال اتفاق ویژه و خاصی در بحث محیط زیست هستیم باید از بنیاد و پایه آغاز کنیم.
ایجاد مدارس زیست محیطی در سطح کشور شروع شده است و سیاست سازمان حفاظت از محیط زیست به دنبال این است که به صورت چند منظوره ورود پیدا کند؛ یعنی در عرصه‌های متفاوت مانند محیط طبیعی، شناخت حیات وحش، ارتباط با حیات وحش، شناخت مبانی دینی مربوط به محیط زیست و... .
شکل‌گیری مدارس زیست محیطی یکی از نقاط قوتی است که می‌توان آن را برجسته ساخت. از این رو می‌توان در راستای بهبود شرایط زیست محیطی، بحث‌های محیط زیست انسانی، آلودگی‌ها، بحث پسماندها که از مشکلات اساسی شهر قم به حساب می‌آید در این مدارس صحبت کرد و آنها را به صورت آکادمیک ریشه‌یابی نمود.
یکی دیگر از کارهای صورت گرفته این است که برای نخستین بار در سطح کشور از مبلغان دینی در عرصه محیط زیست دعوت به عمل آمد تا در ایام تبلیغی مثل ماه رمضان، محرم و صفر به نقاط مختلف رفته و در زمینه مبانی دینی محیط زیست فعالیت کنند.
از دیگر کارهای جالبی و ارزنده این بود که، مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی موزه‌ای دراین زمینه ایجاد کرد و مباحثی چون بحث شکار، حرمت، حلیت، اجزای شکار، آلات شکار و... را به نمایش گذاشت. و به یک فعالیت ماندگار در اذهان تبدیل شد.
رسا ـ در زمینه آموزش و زیر ساخت‌هایی پژوهش با کدام بخش حوزه علمیه ارتباط گرفته‌اید؟
درباره اعزام مبلغان دینی با سازمان تبلیغات اسلامی رایزنی صورت گرفته است و اگر نهادهای دیگر حوزه هم اعلام آمادگی کنند، برای ترویج مبانی محیط زیست استقبال می‌کنیم. در زمینه پژوهش نیز امکانات و تجهیزات اولیه موجود است که یک بخش از آن به کمک نیروهای اداره ما صورت می‌گیرد و بخش دیگر توسط مبلغین.
در مورد بحث‌های دینی محیط زیست تا جایی که توسط دوستان رصد شده است، مراکز دینی در استان قم به جدیت ورود پیدا کرده‌اند. در این راستا از شما خواستاریم تا ارتباط فی مابین مجموعه ما و مجموعه‌های حوزوی را برقرار کنید. این‌که می‌گویم شما واسطه شوید به این دلیل است که کارهای جزیره‌ای در مراکز صورت می‌گیرد. از این‌رو درخواست ما از شما این است که به عنوان یک مرکز حوزوی ارتباط با مراکز دینی را تسهیل برای ما فرمایید.
در واقع تصور بنده این است که قم از نظر جایگاه علمی در مرحله‌ای است که بحث‌های بنیادین محیط زیست را از دل منابع اسلامی استخراج کرده و به عنوان یک مبنای محکم علمی ارائه کند. با توجه به این‌که رشته فقه و محیط زیست، اسلام و محیط زیست، حقوق و محیط زیست، در دانشگاه‌ها شکل گرفته است می‌توان در حوزه علمیه قم درخواست کرد که به صورت پژوهشی به این عرصه ورود کند.
رسا ـ لطفا ایده خود را در زمینه ارتباط مطلوب با محیط زیست بفرمائید؟
در این وضعیت به نظر من دو پیشنهاد می‌توان مطرح کرد. نخست این‌که غرب را سرلوحه خود قرار ندهیم، بلکه دین و مفاهیم ارزشی را سرلوحه کارهایمان بگذاریم. احادیث و روایاتی درباره آب، خاک و هوا وارد شده است که حقوقی برای آن از سوی خداوند وضع شده است.
حال این عقبه پربار دین اسلام را رها کرده و سراغ غربی‌ها رفته‌ایم که آنها چه می‌کنند. چرا مظاهر طبیعی و حیات وحش و بقیه موارد کشور خودمان معرفی نمی‌شود؟ برای مثال در جهان غرب قدیمی‌ترین پارک ملی آنها که در کانادا وجود دارد مورد حفاظت و معرفی قرار می‌گیرد پارک ملی قمیشلو اصفهان[1] یا شکارگاه‌های سلطنتی سال‌های قبلمان چرا معرفی نمی‌شود و ما حتی برای معرفی به سراغ آنها می‌رویم؟
پیشنهاد دوم این است که ما از تجربه حداقل خود غربی‌ها استفاده کنیم و سراغ بسیاری از صنایع نرویم. یعنی صنایع را قانون‌مند کنیم. در واقع معیار اصلی ما در شکل‌گیری صنایع باید عدم آسیب‌رسانی به محیط زیست باشد. خود غربی‌ها چه در مسیر کشاورزی و... مسیری طولانی را طی کرده و اکنون اجازه بسیاری از فعالیت‌ها را صادر نمی‌کنند.
رسا ـ شما به لحاظ پژوهشی تجارب غربی‌ها را مطالعه کرده‌اید که در چه صنایعی اجازه ورود نمی‌دهند؟
اشکال اینجا است که مطالعات‌مان کم است. مثلاً صنعت در قالب اشتغال‌زایی ورود پیدا می‌کند و می‌خواهد تکنولوژی روز را وارد کند. ظاهر این حرف بسیار زیبا است اما در مقام اجرا و عملیاتی ساختن آن دچار پیامدهایی خواهیم شد که فضایی بسیار متفاوت دارد.
اقدام رهبر انقلاب در نامگذاری سال به اقتصاد مقاومتی هدفمند است. در واقع ایشان در این موارد از نظریات قوی و مستحکمی برخوردارند. پیش از ابلاغ شعار سال، سیاست‌های کلی محیط زیست را ابلاغ فرمودند که سیاست‌های کلی آن باید در پانزده بند اجرا شود. نه این‌که صورت دیگری در پیش گرفته شود و به دنبال آن فاجعه‌ای ایجاد شود. منظورم این است که در یک کلام حفظ طبیعت، رشد صنعتی، اشتغال‌زایی، تداوم حیات همه باید بینشان یک نوع تعادلی برقرار باشد. اگر توازن میان آنها شکل نگیرد، توسعه پایدار شکل نمی‌گیرد.
رسا ـ شما رویکرد سلبی را تا حدودی در کارهایتان دارید و پیگردهای قانونی را می‌توانید به دستگاه قضا محول کنید؛ ارتباط سازمان حفاظت از محیط زیست با دستگاه قضایی به لحاظ رویکرد سلبی به چه شکل بوده است؟
دستگاه قضایی در این زمینه بسیار همسو عمل کرده است. به طور کلی اگر مسائل قضایی نبود، وضعیت زیست محیطی کشورمان بسیار اسفناک‌تر از وضعیت فعلی بود. در ابلاغ سیاست‌های کلی محیط زیست جرم‌انگاری تخریب محیط زیست لحاظ شده است و در بسیاری از استان‌ها شعبه اختصاصی محیط زیست شکل گرفته است. همین مسأله نشان دهنده قوت پیگیری دستگاه قضا در این زمینه است.
به عنوان مثال درباره بسیاری از تنش‌های اجتماعی که بر اثر یک واقعه زیست محیطی خاص چه در حوزه طبیعی و چه در حوزه صنعتی و انسانی باشد، ورود پیدا می‌کنند که این بسیار دلگرمی و نوید خوبی برای همکاری است. برای ما دلگرمی است،
البته رویکردمان سلبی هست، اما نه رویکردی که با شدت باشد. اولویت ما بر تعامل است، یعنی می‌آییم سود و زیان صنایع موجود را بررسی کرده و شرایط بهبودی آنها را بررسی کرده و با آنها شروع به همکاری و تعامل می‌پردازیم. اما اگر واحدی تخلف کند، با آنها برخورد قاطع خواهیم داشت./882/د101/س
[1] - پارک ملی قمیشلو پارک ملی و حیات وحش است در 45 کیلومتری شمال غرب اصفهان و 5 کیلومتری شمال شهر تیران واقع شده است.